Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb-fars sözlərinin lüğəti. İki cilddə. 1 cild
[De-Te-Xe], Bakı Şəhər Təcili Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyası – BŞTTTYS [Be-Şe-Te-Te-Te-Ye-Se] və s .;
“Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları” təsdiq edilib
“Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları” təsdiq edilib “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilib.
21 İyun , 2021 17:02
https://static.report.az/photo/aa224394-19f1-3c08-9e8a-25ef44ec6ed4.jpg
- İxtisarların və qısaltmaların tələffüzü
-
- İxtisarlar onları təşkil edən hərflərin sayından, sait və samit hərflərin yerləşməsindən, yalnız samit və ya sait hərflər əsasında formalaşmasından asılı olaraq aşağıdakı kimi tələffüz olunur:
- ixtisarlar yalnız sait və ya samit hərflərdən ibarət olduqda, onlar hərflərin əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur: Elmlər Akademiyası – EA [E-A], Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti – DTX
[De-Te-Xe], Bakı Şəhər Təcili Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyası – BŞTTTYS [Be-Şe-Te-Te-Te-Ye-Se] və s .;
-
-
- sait və samit hərflərdən ibarət olan ixtisarlar sait hərflərin yerləşməsindən asılı olaraq aşağıdakı kimi tələffüz olunur:
- sait hərf ixtisarın ortasında və ya sonunda olduqda, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur: Yeni Azərbaycan Partiyası – YAP, Bütöv Azərbaycan Birliyi – BAB, Dünya Azərbaycanlıları Konqresi – DAK, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi
Texniki İstehsalat Birliyi – XDGTİB [Xe-De-Ge-TİB], Könüllü Hərbi Vətənpərvərlik Texniki İdman Cəmiyyəti – KHVTİC [Ke-He-Ve-TİC] və s.;
- tərkibində iki və daha artıq sait hərf olan ixtisarlar əsasən, heca tələffüzü ilə deyilir: NATO [NA-TO], ATƏT [A-TƏT], AMEA [A-ME-A], Kama avtomobil zavodu – KAMAZ [KA-MAZ] və s.;
5.1.3. tərkibində L, M, N, R hərfləri olan ixtisarlarda, həmin hərflərdən əvvəl gələn digər samit hərfin adındakı sait səs nisbətən uzun tələffüz olunur: Birləşmiş Millətlər Təşkilatı – BMT [Be:M-Te], AFR [A-Fe:R], Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi – ƏƏSMN [Ə-Ə-Se:M-eN], Bakı Şəhər Memarlıq və Şəhərsalma Baş İdarəsi – BŞMŞBİ [Be-Şe:M-Şe-Bİ] və s.
5.2. Bəzi qısaltmalar yazıldığı kimi tələffüz olunur: Azərnəşr
[Azərnəşr], Azneft [Azneft] və s.
6. Vurğunun tələffüzü
6.1. Azərbaycan dilində vurğu əsasən, sözün son hecasına düşür. Bu, keçici sabit vurğudur: kitáb – kitablar – kitablarím – kitablarımdán, gözə´l – gözəllə´ş – gözəlləşdi´r – gözəlləşdiri´l ‒ gözəlləşdiriləcə´k və s.
6.2. Rus və Avropa mənşəli sözlərdə vurğu əsasən, mənbə dilə uyğun olaraq işlədilir: angi´na, apelyásiya, arxitéktor, fáktor, fantáziya, kuri´kulum, qaleréya, qálstuk, li´der, lóbbi, lokál və s.
Qeyd. Azərbaycan dilində dəyişikliyə məruz qalan rus və Avropa mənşəli sözlərdə vurğu sonda işlənir: aptéka – apték, qazéta – qəzét, proqrámma ‒ proqrám və s.
6.3. Tələffüz zamanı vurğusu dəyişməklə mənası dəyişən sözlər nəzərə alınır: akadémik (isim) – akademi´k (sifət), antibiótik (isim) – antibioti´k (sifət), eléktrik (isim, kim?) – elektri´k (isim, nə?), klássik (isim) – klassi´k (sifət), xü´lasə (modal söz) – xülasə´ (isim), mü´tləq
(zərf) – mütlə´q (sifət), nə´hayət (modal söz) – nəhayə´t (isim), ritórik (isim) – ritori´k (sifət), qaça´raq (feili bağlama) – qaçaráq (zərf) , çapáraq (feili bağlama) – çaparáq (zərf) və s. 6.4. Bəzi son şəkilçilər vurğusuz tələffüz olunur:
6.4.1. isim düzəldən -gil, -ov (-ova), -yev (-yeva) şəkilçiləri vurğusuz tələffüz olunur: qardaşímgil, əmi´mgil; Ağáyev, Sultánov və s.;
6.4.2. zərf düzəldən -la 2 [-nan 2 ], -ca 2 , -casına 2 , -ən şəkilçiləri vurğusuz tələffüz olunur: inádla, qəhrəmanlíqla, cəsarə´tlə, ingili´scə, tü´rkcə, yáşca, xai´ncəsinə, namə´rdcəsinə, qəhrəmáncasına, insáfən, qə´flətən, dáxilən və s.;
6.4.3. xəbərlik (şəxs) şəkilçiləri vurğusuz tələffüz olunur:
- 1-ci şəxs -am 2 (-yam 2 ), -ıq 4 (-yıq 4 ) : azádam, azádıq, oxumalíyam, oxumalíyıq və s.;
- 2-ci şəxs -san 2 , -sınız 4 , -ın 4 : azádsan, azádsınız, oxumalísınız, oxúyun və s.;
- 3-cü şəxs -dır 4 , -dırlar 4 , -lar 2 : azáddır, azáddırlar, oxumalídır, oxumalídırlar, oxuyúrlar və s.;
Qeyd. Feilin şərt şəkli, xəbər şəklinin şühudi keçmiş zamanı şəxsə görə təsriflənərkən şəxs sonluqları vurğulu tələffüz olunur (oxusaníz, oxusalár, oxudunúz, oxudulár və s.), əmr şəkli şəxsə görə dəyişərkən 1-ci və 3-cü şəxslərdə şəxs sonluğu vurğulu tələffüz olunur (oxuyúm, oxusún, oxuyáq, oxusunlár və s.).
6.4.4. feil şəkillərinin hekayəti idi (-dı 4 ) , rəvayəti imiş (-mış 4 ) , şərti isə (-sa 2 ) şəkilçi kimi sözə bitişik yazıldıqda vurğu qəbul etmir: oxuyacáqdı, oxuyacáqmış, oxuyacaqsa və s.;
Qeyd. Müasir Azərbaycan dilində -arkən 2 , -mışkən 4 feili bağlama şəkilçisinin formalaşmasında iştirak edən -kən (-ikən) hissəciyi vurğusuz tələffüz olunur: oxuyárkən, oxumúşkən, deyə´rkən, demi´şkən və s.
6.4.5. -ma 2 , -mə 2 , -m inkar şəkilçisi vurğusuz tələffüz olunur:
oxúmadı, bi´lmədi; oxúmayacaq, bi´lməyəcək, oxúmur, bi´lmir və s.;
Qeyd. Xəbər şəklinin indiki zamanından fərqli olaraq, qeyri-qəti gələcək zamanda inkar şəkilçisi (-m) işlənmiş heca vurğulu tələffüz olunur: oxumáram, bilmə´rəm; oxumázsan, bilmə´zsən və s.
6.4.6. ilə bağlayıcısının və qoşmasının şəkilçiləşmiş -la 2 [-nan 2 ] forması, -mı 4 sual ədatı vurğusuz tələffüz olunur: torpağímla, ölkə´mlə, atámla anám; oxudúnmu, bildi´nmi; oxuyúrmu, bili´rmi və s .
6.5. Sözdən xitab kimi istifadə olunduqda vurğu əvvəlki hecalara keçə bilər: Azərbaycán – Azə´rbaycan, Vətə´n – Və´tən və s.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb-fars sözlərinin lüğəti. İki cilddə. 1 cild
Lüğət klassik Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələrinin orijinal yazıda oxunuşunu, nəşr edilmiş klassik mətnlərdə tez-tez rast gəlinən ərəb və fars mənşəli alınma söz və ifadələrin başa düşülməsini asanlaşdırmaq və ümumiyyətlə, Azərbaycan dilində işlənən ərəb və fars alınmalarının ümumi mənzərəsini sistemli şəkildə əks etdirmək məqsədi daşıyır. Lüğətin əsas məqsədi Azərbaycan ədəbiyyatı klassiklərinin əsərləri ilə yaxından tanış olmaq, onu daha dərindən öyrənmək istəyən oxuculara, xüsusən yeni nəslə kömək etməkdən ibarətdir.
- Чтобы скачать этот файл зарегистрируйтесь и/или войдите на сайт используя форму сверху.
- Регистрация
- Узнайте сколько стоит уникальная работа конкретно по Вашей теме:
- Сколько стоит заказать работу?
Смотри также
Hacıyeva A. Ingiliscə-Azərbaycanca Zoometaforizmlər lüğəti
- Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык
Baki: Nurlan, 2004. – 53s. Lüğətdə ingilisdilli elmi, bədii əsərlərdən və mətbuatdan seçilmiş, lüğətlərdən toplanmış 777 zoometaforizm verilmişdir. Bunlardan 150-si leksik, 627-si isə frazeoloji vahiddir. Onların Azərbaycan dilində qarşılığı və xarakteristikası təqdim olunur.
- 563,99 КБ
- дата добавления неизвестна
- описание отредактировано 25.09.2010 16:59
Householder F.W., Lotfi L. Basic Course in Azerbaijani
- Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык
Bloomington: Indiana University / The Hague: Mouton & Co, 1965. – This book is designed to help you to learn spoken Azerbaijani. This language is the mother tongue of roughly 5, 000, 000 people almost equally divided between Southern Azerbaijan, which is a northern province of Persia, and Northern Azerbaijan, a Soviet Socialist Republic on the western shore of the Caspian Sea.
- 40,10 МБ
- дата добавления неизвестна
- описание отредактировано 15.12.2010 19:02
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb-fars sözlərinin lüğəti. İki cilddə. 2-ci cild
- Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык
Lüğət klassik Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələrinin orijinal yazıda oxunuşunu, nəşr edilmiş klassik mətnlərdə tez-tez rast gəlinən ərəb və fars mənşəli alınma söz və ifadələrin başa düşülməsini asanlaşdırmaq və ümumiyyətlə, Azərbaycan dilində işlənən ərəb və fars alınmalarının ümumi mənzərəsini sistemli şəkildə əks etdirmək məqsədi daşıyır. Lüğətin əsas məqsədi Azərbaycan ədəbiyyatı.
- 1,45 МБ
- дата добавления неизвестна
- описание отредактировано 02.04.2011 19:49
Orucov Ə. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə
- Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык
Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2006. — 744 səh. + 792 səh. + 672 səh. + 712 səh. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti 1940-ci ildən etibarən hazırlanmağa başlasa, yalnız 1966-cı ildə ilk cildi işıq üzü görüb. 1984-cü ildə isə sonuncu – 4 cild nəşr olunub. Prezident İlham Əliyevin məlum tarixi fərmanından sonra 25 min tirajla təkrar işıq üzü görən bu son nəşrdə yeni sözlər və əvvəlki.
- 19,56 МБ
- дата добавления неизвестна
- описание отредактировано 30.03.2018 00:13
Tağıyеv M.T. Azərbaycanca-rusca lüğət. Dörd cilddə
- Раздел: Языки и языкознание → Азербайджанский язык
Тагиев М. Т. и др. Азербайджанско-русский словарь. В 4-х томах. — Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, 2006. – 896 + 848 + 840 + 984s. Dördcildli Azərbaycanca-rusca lüğət Bakı Slavyan Univеrsitеtində (kеçmiş M. F. Aхundоv adına Azərbaycan Pеdaqоji Institutunda) prоf. M. T. Tağıyеvin rəhbərliyi və rеdaktəsi ilə hazırlanmışdır. 1986-2000-ci illərdə çapdan çıхmış (I cild – 1986, II – 1989.
- 20,03 МБ
- дата добавления неизвестна
- описание отредактировано 25.09.2010 11:57
Ширалиев М.Ш., Севортян Э.В. (ред.) Грамматика азербайджанского языка (фонетика, морфология и синтаксис)
- Раздел: Азербайджанский язык → Грамматика
Баку: Элм, 1971. — 415 с. Настоящее издание, подготовленное сотрудниками Института литературы и языка им. Низами АН Азербайджанской ССР, преследует цель впервые на русском языке дать систематическое изложение описательной грамматики азербайджанского литературного языка. Как первый опыт, книга эта, естественно, не может претендовать на всестороннее и исчерпывающее освещение.
- 20,45 МБ
- дата добавления неизвестна
- описание отредактировано 29.08.2021 00:25
Azərbaycan dili
Azərbaycan dili türk dilləri ailəsinə daxildir. Türk dilləri ilə ortaq olan sözlər əsl Azərbaycan mənşəli sözlər hesab olunur, buraya feillər, saylar, əvəzliklər, bədən üzvlərini bildirən sözlər daxildir. Burada da istisnalar var; məsələn , milyon və milyard sayları, mədə sözü alınma sözlərdir. İndi isə gəlin bunları daha ətraflı öyrənək.
Alınma sözlər mənşəyinə görə iki yerə ayrılır. ərəb-fars mənşəli və rus-Avropa mənşəli. Fars-ərəb mənşəli sözlərin tarixi qədimdir. Fars mənşəli sözlər əsasən məişət və ədəbiyyat-poeziya sahəsinə aid olub daha qədim tarixə malikdir. Bu da fars-əhəməni hokmdarlığının tarixindən başlayır. Fars dilindən alınan sözlər bunları misal çəkmək olar: bahar çarpayı pəncərə paytaxt sərmayə dilbər dilarə dilruba gül bülbül və s. Ərəb istilasından sonra isə ( VIII əsrdən sonra) Azərbaycanda təhsil və elm ərəb dilində yayılırdı. Buna görədə elm və təhsil sahəsinə aid bir sıra termın və ümumişlək sözlər ərəb mənşəlidir. Həmçinin dinlə bağlı anlayışlar da ərəb dilindən gəlmişdir. Ərəb dilindən alınmış sözlərin bir xüsusiyyəti də bu sözlərin fleksiyaya uğrayaraq kökündən dəyişməsidir. Ərəb dilindən alınma sözlər bunlardan bəziləridir: islam-təslim-müsəlman, hökm-hakim-məhkəmə-məhkum, tərəf-ətraf, dərs-tədris-mədrəsə, elm-alim-müəllim-üləma, Həsən-Hüseyn-hüsn, həmd-Həmid-Mahmud-Məhəmməd və s.
Rus-Avropa mənşəli alınma sözlər isə dilimizə XIX əsrdə etibarən daxil olmuşdur. Bu tip sözlər məzmunca qarışıqdır. Ilk olaraq elm –təhsil, idman, dəb-geyim, meyvə-tərəvəz adları və s. bağlı sözlər dilimizə gəlmişdir.
1. Ahəng qanununa tabe olmayan sözlər alınma sözlərdir. Bu qaydada isə ilan işıq ilxı ilğım inam ildirim elat quzey sözləri istisnadır. Bu sözlər əsl Azərbaycan sözləridir. Bir də mürəkkəb sözlərdə də bu məsələ fərqlidir. Belə ki, Aygün və ya günəbaxan sözlərində ahəng qanunu pozulmuşdur. Lakin bu sözlər alınma sözlər deyil
2. Tərkibində qoşa sait olan sözlər. Burada istər eynicinsli olsun,istərsə də müxtəlifcinsli sait olsun. Əgər iki sait yanaşı gələrsə bu alınma sözdür. Saat ailə radio məişət müəllim müalicə maaş inşaat ..
3. Birhecalı sözlərdə sonunda eynicinsli samitin gəlməsi. Fənn hədd xətt hiss tibb sirr küll ...
Təkhecalı sözlərin sonu müxtəlifcinsli samitlərlə bitərsə bu sözlər milli sözlərimizdir: alt üst qənd kənd türk bərk . şərq qərb hərb fərq sirk kimi bəzi sözlər də istisnadır.
4. Azərbaycan dilində L M N R hərfləri ilə başlayan söz yoxdur. burada yalnız nənə və mən sözləri istisnadır.
5. Tərkibində J hərfi olan istənilən söz milli mənşəi deyil. ( Baxmayaraq ki, dialektlərimizdə bajı, ciji. gələjəm vəs. ifdələr işəldilir ). jaket jüri jilet jalüz müjdə müjgan əjdaha .
-
- İxtisarlar onları təşkil edən hərflərin sayından, sait və samit hərflərin yerləşməsindən, yalnız samit və ya sait hərflər əsasında formalaşmasından asılı olaraq aşağıdakı kimi tələffüz olunur:
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.