Neft sənayesində qazma işi: tarixi və inkişaf yolu

Quyu hansı üsulla qazılmasından asılı olmayaraq yerin müəyyən dərinliyindəki laya qazılmış silindirik lülədir. Neft və qaz quyuları iki üsulla; vurma və fırlanma üsulları ilə qazılır. Vurma üsulu ilə qazımada süxurlar şaquli istiqamətdə (yuxarıya və aşağıya) hərəkət etdirilən baltanın zərbələri nəticəsində dağıdılır və dağıdılmış süxur hissəcikləri maye ilə birlikdə quyudan çıxarılır. Hazırda neft və qaz quyularının qazılmasında bu üsuldan istifadə edilmir. Fırlanma üsulu ilə qazmada isə süxurlar fırladılan balta vasitəsilə kəsilir, qoparılır, doğranılır və suxur hissəcikləri qazma zamanı fasiləsiz dövran edən yuyucu maye vasitəsilə quyudan çıxarılır. Fırlanma üsulu üç növə ayrılır: 1) Rotor qazması. Bu halda quyudibinə endirilmiş balta, qazma boruları ilə birlikdə quyuağzında yerləşdirilmiş rotor vasitəsilə hərəkətə gətirilir; 2) Turbin qazması. Bu halda balta və onun üstündə yerləşdirilmiş turbin qazma boruları ilə quyudibinə buraxılır. Turbin quyudibində qazma borularının içərisinə yüksək təzyiqlə vurulan yuyucu mayenin enerjisi ilə hərəkətə gətirilir və turbinin fırlanma hərəkəti baltaya ötürülür. 3) Elektrik qazması. Bu halda balta, onun üstündə yerləşdirilmiş xüsusi elektrik mühərriki vasitəsilə quyudibində hərəkətə gətirilir. Rotor üsulu ilə qazma, dünya təcrübəsində çox geniş yayılıb. Hazırda planetimizdə qazılan quyuların böyük əksəriyyəti bu üsulla qazılır. Vüqar Həsənov

Henrietta Von Marzipan

Henrietta Von Marzipan, known as Heinrich Von Marzipan for most of her appearances, was a recurring antagonist from the animated TV series, Codename: Kids Next Door. She is a German girl who is Numbuh 5’s former candy hunting rival and best friend.

She and Abigail have known each other for many years and share a largely unexplained history. The two apparently became enemies after a mysterious incident in Guatemala five years ago that culminated in her being caught red-handed with a bag of sacred golden caramels and being grounded for a month.

Contents

• 1 History
  • 1.1 Early life
  • 1.2 Trip to Guatemala
  • 1.3 Stickybeard’s cabin boy
  • 1.4 Curse of King Two-Tons-of-Candy
  • 1.5 The chocolate volcano
  • 1.6 Heinrich’s return
  • 1.7 The Lost Temple of the Choco-Logs
  • 1.8 Black John Licorice’s revenge
  • 1.9 Returning to Guatemala

  History

  Early life

  Henrietta Von Marzipan became interested in hunting for candy treasures at an early age and became friends with a fellow candy hunter, Abigail Lincoln.

  Trip to Guatemala

  At around the age of 7, Henrietta and Abigail traveled all the way to Guatemala to hunt for the mystical Sacred Golden Caramels; candy said to be the most delicious sweets to ever exist. They arrived at an old, ruined temple where they drew lines of sugar on the ground. In order to create the caramels, a magic ritual was performed that took away the most valued quality of the person in question and turned their quality into delicious caramels with flavor depending on the quality taken. When Henrietta did this to herself, she selfishly ate all of her caramels, causing her to lose the quality she sacrificed forever and transform into a portly boy who would then on be called “Heinrich”. Knowing that now Heinrich could not control his greed, Abigail left him behind, and Heinrich blamed her for bringing this curse upon him/her (Operation: C.A.R.A.M.E.L.). The authorities arrived shortly after to apprehend Heinrich red-handed with the caramels. This led to him being grounded for a month and swearing revenge on Abigail (Operation: J.E.W.E.L.S.).

  Stickybeard’s cabin boy

  Heinrich continued his candy hunting and eventually met the candy pirate Stickybeard, under whom he would serve as cabin boy on the Sweet Revenge. A couple of months passed and the Sweet Revenge ran into a Great White Asparagus; a huge sentient asparagus roaming the Asparagus Sea. The great monster proved too strong to defeat, and the entire crew of the Sweet Revenge were lost to the asparagus, except for Heinrich and captain Stickybeard. They barely managed to escape from the beast when they came upon the Red Stalk Isle and Heinrich wished to board immediately. Heinrich led the way up to the top where he and Stickybeard found black licorice remains scattered on the ground around a red candy seed. But when he grabbed the seed, the black licorice turned into Black John Licorice and his crew of Licorice Pirates. Stickybeard grabbed Heinrich and pulled him back to the ship before sailing off.

  Heinrich left his position of cabin boy to return to his solo candy hunting. He got at some point into trouble with the Marshmallow Mayans, either before or after leaving Stickybeard’s crew (Operation: L.I.C.O.R.I.C.E.).

  Curse of King Two-Tons-of-Candy

  Heinrich meeting Abigail again

  Years after the events in Guatemala, Heinrich ran into Abigail in the Sugar Deserts while searching for the Blurpleberry Supreme. He confronted Abigail about leaving him behind all those years ago in Guatemala, but refused to return to her the Blurpleberry candy. Heinrich was undergoing an expedition to the Candy Bandits to aid him. Abigail reminded him of the curse said to protect the tomb, but Heinrich brushed it off as superstition and threw to her a bag of gum balls as payment for the Blurpleberry candy. But Abigail used the bag to create a distraction and hid in the back of Heinrich’s the pharaoh’s headpiece and was about to place the Blurpleberry onto it when Abigail interrupted him and warned him about the Curse of King Two-Tons-of-Candy. Heinrich brushed this off as well and placed the jewel, which activated the candy in the sarcophagus to engulf him and turn him into a candy-mummy. He went on to taunt Abigail about his new powers and swore not to share any of his candy with anyone. But when he ate some of the candy, he found it to taste like asparagus. Enraged, Heinrich attacked Abigail and chased her out of the treasure room, but Abigail managed to get a large column to fall on Henrich’s head. This made the Blurpleberry jewel fall out of the headpiece and return Heinrich back to normal. Heinrich was again left behind as Abigail grabbed the candy jewel and returned to her treehouse (Operation: J.E.W.E.L.S.).

  The chocolate volcano

  Heinrich stealing a rabbit

  In “Operation: R.A.B.B.I.T.“, Heinrich finds a volcano containing chocolate lava that turns anything that touches it to chocolate in the jungle within the jungle gym at Gallagher Elementary School and steals the first grade’s pet rabbit Mr. Fluffleupagus, intending to turn it into a real chocolate bunny. Heinrich is thwarted by Numbuh 5 and Numbuh 2, as well as a girl by the name Jessica, and ends up falling into the crater of the volcano to his apparent death. At the end of the episode, however, he is seen emerging from the volcano as a chocolate monster.

  Heinrich’s return

  Heinrich as a chocolate monster

  He returns in “Operation: C.H.O.C.O.L.A.T.E.“, which directly continues this storyline, to enact his revenge on Numbuh 5. He explains that after being turned to chocolate, everything he touched was turned into chocolate as well, which intiallly worked out well for him. After a time, however, Heinrich grew tired of chocolate and begin craving a cheeseburger. When he tried to eat one, it turned into chocolate, and soon realized that he could not eat anything but chocolate, sending him into despair and to seek his revenge on Abigail. He is defeated when Abigail melts him and covers him in marshmallows found on Mars, and is taken to the KND Arctic Prison, Where the Kids Next Door scientists return him to normal. While incarcerated, Heinrich receives a package from Numbuh 5 containing a cheeseburger. Unfortunately for him it has pickles on it, which he hates.

  The Lost Temple of the Choco-Logs

  Black John Licorice’s revenge

  In “Operation: L.I.C.O.R.I.C.E.“, Heinrich had been kidnapped from prison by Black John Licorice and his band of evil Licorice Pirates, Who need a candy seed that Heinrich selfishly ate in order to break a curse bestowed on them for cutting down licorice trees. Numbuh 5 joins forces with Stickybeard and his Candy Pirates in order to track down Black John and rescue Heinrich. Together, Stickybeard and Abby succeed, and Heinrich is once again sent to Arctic Prison. It is also revealed here that Heinrich was at one point Stickybeard’s cabin boy.

  Returning to Guatemala

  In “Operation: C.A.R.A.M.E.L.“, his final appearance, he is shown to have either escaped the Arctic Prison or finished serving time there. The incident in Guatemala 5 years ago is explained, in order to create pieces of ancient golden caramel, a magic ritual was performed that took away the most valued quality of the human in question and turned their quality into five pieces of delicious caramel with flavor depending on the quality taken. When Heinrich did this to himself, he selfishly ate all of his caramels, causing him to lose the quality he sacrificed forever. Knowing that Heinrich could not control of his greed, Abigail left him behind, and Heinrich blamed her for bringing this curse upon him/her.

  Five years later, he tricks Abigail into a truce and uses the ritual to connect all the KND within half the continent and perform the same ritual using the massive amounts of candy contained inside them, affecting all the operatives in the treehouses, Heinrich taunts the now nerdy and pathetic Numbuh 5 as he eats all her caramels. But before he eats her last one, Numbuh 5 reveals that she has been keeping Heinrich’s last piece of caramel from five years ago, and thus his last chance to break the curse, waiting for him to learn how to share his candy. In a fit of blind fury Heinrich pushes her aside and takes the caramel, and when he is about to eat it, Abigail reminds him of how he used to be and how much she cares about him. Thus, Heinrich is driven to tears and gives her back the caramel, thus breaking the curse.

  Henrietta in her true form

  Everyone affected by the ritual is returned to normal, and it is revealed that Heinrich is really a beautiful young girl named Henrietta Von Marzipan who is Abigail’s best friend and former candy hunting partner. Their friendship is restored and they bid each other farewell, but the other members of Sector V are understandably confused and grossed out by this revelation, except for Numbuh 4, who still insists on looking for Heinrich. When Numbuh 1 explains, Numbuh 4 freaked out too.

  Personality

  As Heinrich, Henrietta was bitter, prideful, arrogant, overconfident, selfish and greedy, all stereotypical characteristics of rival treasure hunters. She held a deep animosity towards Numbuh 5, due to the latter’s “betrayal” in Guatemala. Unlike Numbuh 5, she had no respect or regard for ancient superstition or curses, such as when she brushed off the warning in the tomb of King Two-Tons-of-Candy, or kidnapped the first grade class’ pet rabbit to make an actual chocolate bunny, not knowing its absence would devastate the entire classroom. This disregard, coupled with her arrogant nature and resentment of Numbuh 5 would repeatedly prove to be her undoing.

  Once free of the curse, however, Henrietta reverted to her original personality of a sweet, compassionate girl, having rediscovered the value of sharing with the help of her former friend. It is heavily implied that the caramels took not only her outer beauty, but also her kind nature.

  Appearance

  Henrietta is a slim girl with light-blonde hair in braided pigtails, tied with red ribbons. She has blue eyes and wears a monocle over her left one. She wears a brown, round explorer’s pith helmet and light-brown button-up shirt with a dark-brown vest over it, a red neckerchief, and large brown gloves. She wears dark-green pants tied with a belt and huge brown boots.

  When in the form of Heinrich, she is much chubbier, and her nose sticks up enough to see the nostrils. She also has a bowl cut and is a bit taller than she is usually.

  In her chocolate monster form in “Operation: C.H.O.C.O.L.A.T.E.”, she is much larger and taller than usual. She is completely made out of endlessly regenerating bitter chocolate due to fusing with the choco-lava, except for her eyes which are a bright yellow. She also has claw-like feet in this form, and retains only her gloves, hair, and monocle from her previous form.

  Gallery

  Trivia

  • Heinrich was voiced by Dee Bradley Baker, and Henrietta was voiced by Candi Milo. Both were last heard as the voices of Mom and Dad from Cow and Chicken, another classic Cartoon Network show.
  • Marzipan is a candy made up of ground almonds and sugar.
  • This character was an only German child, who wears a monocle.
  • This character’s prized quality is a combination of femininity and beauty, becoming an ugly boy after it was taken away.
  • Numbuh 5 often refers to this character by the nickname Heiny.
  • In Operation L.I.C.O.R.I.C.E., Henrietta (as Heinrich) did not act as an antagonist, but rather had to be saved from the villains. She was still transported back to the Arctic Base at the end, though.
  • Henrietta hates pickles, as shown in Operation C.H.O.C.O.L.A.T.E. and the comic Operation C.H.O.C.O.-L.O.G.
  • The character is probably intended to parody the archetypal German villains of the Indiana Jones films.
  • This character is likely also a parody of Augustus Gloop from Charlie and The Chocolate Factory. This is because Heinrich fell over into the chocolate lava, just like Augustus fell over into the chocolate river, and both were chubby, blonde German children with an obsession for sweets.
  • She often calls Numbuh Five “Liebchen”, which is a German term of endearment meaning “dear”.
  • Henrietta is approximately the same age as Numbuh 5. [1]
  • She finances her dealings with her various candy thievery and the like. [2]
  • While explaining the caramel ritual, she (as Heinrich) says that the KND treehouses contain “enough candy to feed all of Frankfurt,” which is a city in Germany. Henrietta mentioning it specifically could indicate that she is from there.

  References

  1. ↑A Piratanical Peek – Sooper Secret KND Production Blog (comment)
  2. ↑Non-Answers | Codename: Kids Next Door Fan Forum

  Neft sənayesində qazma işi: tarixi və inkişaf yolu

  Neft sənayesində qazma işi: tarixi və inkişaf yolu Neft bumunun yaşandığı XX əsrin sonlarında, quyuların əllə qazılması üsulundan mexaniki vasitələrlə qazılmasına keçid dövründə bir çox məsələlərin həllinin vacibliyi gündəmə gəldi.

  8 Oktyabr , 2021 12:12
  https://static.report.az/photo/94a792cd-e99c-31c7-84ea-b9e2ffc510c3.jpg

  Neftdən istifadə eramızdan əvvəlki dövrlərə qədər gedib çıxır. Quldarlıq quruluşu dövründə neftin və təbii bitumun işlənilmə sahələri müəyyən qədər genişlənməyə başlayıb. Lakin neftin əvvəllər olduğu kimi yer üzündən, yığılma üsulları tələbatı ödəyə bilmirdi. Lazımi tələbatın ödənilməsi üçün “çala qazılması” üsulu yaranıb. Bu üsulla dərinliyi az olan (2 metrə qədər) çala qazılır və çala divarının uçmaması üçün hörgü işləri görülürdü. Çalaya yığılan neft miqdarından asılı olaraq müntəzəm çıxarılırdı. Daha sonralar feodalizm quruluşu dövründə bir çox sahələrlə yanaşı, neft sənayesi də inkişaf etməyə başladı. Əvvəlki çala qazılması üsulundan daha sərfəli olan “quyu qazılması” üsulu ilə neft hasilatı dövrünə start verildi. Neftə olan tələbat texnologiyanın inkişafını zərurətə çevirirdi. Dünyada ilk dəfə 1846-cı ildə sənaye əhəmiyyətli neft əvvəlcə mexaniki burla üsulu ilə Bibiheybətdə, sonralar isə 1871-ci ildə digər mexaniki üsulla (ağac ştanqlar tətbiq etməklə zərbə yolu ilə) Balaxanıda qazıldı, bununla da Azərbaycanda sənaye üsulu neft hasilatına başlanıldı. Azərbaycanın neft mədənlərində həmin vaxtdan etibarən dəmir ştanqla alətin sərbəst düşməsinə əsaslanan (ştanqla vurma) qazıma üsulu geniş yayıldı.

  Neft bumunun yaşandığı XX əsrin sonlarında, quyuların əllə qazılması üsulundan mexaniki vasitələrlə qazılmasına keçid dövründə bir çox məsələlərin həllinin vacibliyi gündəmə gəldi. 1848-ci ildə fırlanma üsulu ilə quyu qazılması və dağıdılmış süxur hissəciklərinin qazma məhlulunun köməyilə yer üzərinə qaldırılmasını fransız mühəndisi Fovel kəşf etdi. 1901-ci ildə dünyada ilk dəfə ABŞ-da rotor üsulu ilə quyu qazmağa başladılar. Beləliklə, dağıdılmış suxur hissəciklərini qazıma məhlulunun dövranı nəticəsində yer üzərinə qaldırmaqla quyu dibinin yuyulmasına əsaslanan fırlanma üsulu ilə qazmanın inkişafı və təkmilləşdirilməsi tarixi həmin ildən başlanır. Dərin qazma sahəsində öncüllərdən olan Nobel qardaşları o dövrdə Pensilvaniyadan Bakıya qazmaçıları gətirdilər, onların istifadə etdikləri üsuldan yararlanaraq qazma qurğusu ixtira etdilər və bu qurğu Bakı mədənlərində nümunə oldu. Balaxanı sahəsindən sonra 1875-ci ildə Sabunçu, 1890-cı ildə isə Ramana sahələrinin istismara daxil edilməsi ilə qazma texnikasına, eləcə də neftin emalı texnologiyasına yeniliklər gətirildi. 1905-ci ildə Balaxanıda dünya neft sənayesi tarixində ilk dəfə olaraq kompressor istismarı üsulu tətbiq edildi. 1911-ci ildə Suraxanıda ilk dəfə hərlənən (rotor) qazma üsulundan istifadə edildi, sonralar 1915-ci ildə Ramanada dərinlik quyu nasosları işə salındı, qazlift sınaqdan çıxarıldı.

  Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra neft sənayesi milliləşdirildi, Azərbaycanda neft sənayesinə rəhbərliyi həyata keçirmək, neft və neft məhsullarının istehsalını artırmaq üçün “Azneft” yaradıldı. Neft sənayesini öz himayəsində saxlayan İttifaq rəhbərliyi onun inkişafı üçün “Azneft”ə xarici şirkətlərlə əlaqə yaratmaq səlahiyyəti verdi. Bu da neft sənayesinin yeni texnika ilə təmin olunmasına kömək etdi. “Azneft”in Moskva, Petroqrad, Xarkov, Daşkənd, habelə, Berlin, Marsel, Paris, London, Nyu-York, Rəşt və digər şəhərlərdə nümayəndəlikləri var idi. “Azneft” texniki avadanlıq və başqa məhsullar almaq məqsədilə ABŞ-ın “Standart-Oyl” şirkəti ilə müqavilə imzaladı, həmçinin Azərbaycanda ilk krekinq qurğusunun texniki avadanlığını istehsal etmək üçün ingilis firması olan “Gikkers Limited”dən lisenziya aldı. Bütün bunlar neft hasilatında yeni texnologiyalardan istifadə olunmasına imkan verdi. 1923-cü ildə keçmiş SSRİ-də ilk dəfə olaraq L. Şmidt zavodunda rotorla qazma üsulu üçün dəzgah hazırlandı və mədənlərdə tətbiq edildi. 1923-cü ildə Bakı mühəndisi M. Kapelyuşnikov dünyada ilk dəfə birpilləli reduktorlu turbobur (qazma maşını) kəşf etdi və müasir turbin qazmasının əsası qoyuldu. Bir il sonra, 1924-cü ildə turboburla (qazma maşını) Suraxanıda dünyada ilk neft quyusu (təxminən 600 metr dərinlikdə) qazıldı. Bakıdakı maşınqayırma zavodlarında qazma baltalarının termik üsulla istehsalı təşkil olundu. Ümumiyyətlə, 1924-1925-ci illərdə ölkədə hasil olunan neftin 30 faizdən çoxu dərin nasos və kompressor üsulu ilə çıxarılırdı, qazma dəzgahlarının 65 faizi elektrik enerjisi ilə işləyirdi. Neftçıxarma üçün texniki təchizatın dinamikası yüksəldi. Balaxanı-Sabunçu-Ramana rayonlarında yeni neft sahələrinin aşkar edilməsi, Bibiheybət yatağının Bayıl buxtasındakı neft mədənlərindən istismara başlanılması Azərbaycanda neft hasilatının artmasına imkan yaratdı. 1925-ci ildən başlayaraq neft yataqlarında qazmanın həcmi kəskin surətdə, başqa sözlə 1920-ci illə müqayisədə 3,4 min metrdən 203 min metrə qalxdı, nəticədə neft hasilatı yüksəlib 5,5-6,8 milyon tona çatdı. Sonrakı 10 il ərzində qazmanın əyriliyini ölçmək üçün cihazlar tətbiq edildi. Dünyada ilk dəfə olaraq, Bakıda Xubentsov qardaşları batarılmış ağac panton formasında üzən özülün konstruksiyasını təklif etdilər. Bu özüldən ilk dəfə olaraq 365 metr dərinliyində neft kəşfiyyat quyusu qazıldı. İlk üzən qazma qurğusu isə Xəzər dənizində 1934-cü ilin sentyabr ayından etibarən fəaliyyətə başladı. Dəyişən cərəyanla işləyən ilk turbobur yaradıldı, üçpərli baltalar əsasında elektroburla qazmanın ilk sınağı keçirildi və çoxpilləli turboburun sənayedə tətbiqinə başlanıldı. 1940-1941-ci illərdə Qala yatağında dünyada ilk dəfə olaraq Ostrovski, Aleksandrov və başqalarının konstruksiyası əsasında hazırlanmış (elektroburla elektrik qazma üsulu) 2500 metr dərinlikli birinci quyu qazıldı, Bayılda, “Bibiheybət” sahəsində Ağa Nemətulla turbin üsulu ilə dərinliyi 2000 metr olan maili quyu qazıldı. Həmin illərdə Xəzərin müxtəlif hissələrində axtarışlar aparıldı və müəyyən edilmiş sahələrdə layihə işlərinə başlanıldı. Pirallahı adasının şimalında, dənizin dərinliyi 7 metr olan hissəsində neft laylarının olduğu təsdiq edildi və 1938-ci ildə burada ilk fərdi metal özül tikildi. Kəşfiyyat işlərinə start verildi. Böyük Vətən Müharibəsinin başlandığı 1941-ci ildə Azərbaycanda neft hasilatı 23,5 milyon tona çatmışdı və bu, keçmiş SSRİ-də hasil olunan neftin 74,3 %-ni təşkil edirdi. Müharibənin başlanması ilə əlaqədar axtarış kəşfiyyat, qazma işləri dayandırıldı, neft hasilatının səviyyəsi 11,1 milyon tona endi. 1943-cü ildə Böyük Vətən Müharibəsində qazanılan üstünlüklər, xalqda mələ gələn ruh yüksəkliyi neft sənayesində böyük dönüş yaratdı, qazma işlərinə başlanıldı, yeni texnika və texnologiyalarının tətbiqinə geniş yer verildi. 1946-cı ildə Gürgan-dəniz rayonunda açıq dənizdə buruq üçün ilk iribloklu özül tikildi, quruda və dənizdə neft quyularının qazılması üçün vışkaların konstruksiyası, sürətlə tikilməsi metodları işlənib hazırlandı. 1948-ci il Avropada və SSRİ-də ilk dəfə olaraq usta Əliyulla tərəfindən oktyabr ayının 2-də Suraxanıda 3800 metr dərinlikdə (o dövr üçün rekord dərinlik) 1308 nömrəli quyu qazıldı və fontan vurdu. 1949-cu ildə əfsanəvi «Neft Daşları» yatağı kəşf olundu və bu, dənizdə neft hasilatının inkişafına böyük təkan verdi. 1968-ci ilin dekabrında “Neft Daşları”nda 2040 metr mailliklə quyu qazıldı ki, bu da o vaxt üçün Avropa rekordu sayılırdı. Neft Daşları yatağından cənub-şərqdə yerləşən perspektivli strukturlarda geoloji-kəşfiyyat işlərinə start verildi, Qərbi Sibirdə geniş tətbiq olunan «Kol üsulu» ilə maili quyuların qazılması keçmiş İttifaqda ilk dəfə olaraq “Neft Daşları”nda tətbiq olunub. 1966-cı ildə keçmiş SSRİ-də ilk dəfə olaraq iki və habelə daha çox layın bir quyu ilə eyni zamanda ayrı-ayrılıqda istismar edilməsinin texnologiyası işləndi. Dənizdə neft-qaz çıxarmanının əsası qoyulduqdan sonra, Xəzərin digər nöqtələrində də yeni-yeni yataqlar açıldı. XX əsrin 50-70-ci illərində “Palçıq pilpiləsi”, “Qum dəniz”, “Səngəçal-Duvanı”, “Xərə-Zirə”, “Bahar”, “Bulla-dəniz” yataqları istismara verildi. “Bulla-dəniz” və “Bahar” kimi qaz-kondensat yataqlarının kəşf edilməsi nəticəsində 1982-ci ildə qaz hasilatı 14,3 milyard kubmetrə çatdırılıdı. İstər dənizdə, istərsə də quruda yeni yataqların kəşfi və istismarı nəticəsində 1971-ci ildə Azərbaycanda neftin 1 milyardıncı tonu çıxarıldı. XX əsrin son otuz ili Azərbaycanın siyasi-iqtisadi tarixində önəmli yer tutur. Ən əsası ona görə ki, bu dövrdə Azərbaycana dünya şöhrətli siyasi xadim, fenomenal şəxsiyyət Heydər Əliyev rəhbərlik edib. Heydər Əliyev hələ Azərbaycan SSR-in birinci katibi işlədiyi müddətdə ölkə həyatının bütün sahələrində kardinal islahatların həyata keçirilməsinə, iqtisadiyyatın bütün sahələrinin yüksək dinamika ilə inkişaf etdirilməsinə nail olub. Milli iqtisadiyyatda neft sənayesinin həlledici rolunu hələ o dövrdə nəzərə alan ümummilli lider Heydər Əliyev bu sahənin inkişafına xüsusi diqqət yetirərək neft-kimya sənayesinin tamamilə modernləşdirilməsinə nail oldu, bu zəngin milli sərvətin Azərbaycanın rifahına xidmət edən vasitəyə çevrilməsi prosesinin əsası qoyuldu. Heydər Əliyevin səyi nəticəsində 1970-1980-ci illərdə ölkəyə «Şelf-2», «Şelf-3», «Şelf-4», «Şelf-5» qazma qurğuları gətirildi. Bu qurğular vasitəsilə «Dədə Qorqud» və «İstiqlal» qurğuları düzəldildi. Qurğuların işini təşkil etmək üçün «Süleyman Vəzirov», «İsrafil Hüseynov» kimi borudüzən gəmilər, 2500 ton yük qaldıra bilən «Azərbaycan» kran gəmisi, geofiziki kəşfiyyat işləri aparan gəmilər və başqa texniki gəmilər gətirildi. Açılan neft yataqlarında platformalar tikmək üçün Bakıda Dərin Dəniz Özülləri Zavodu tikildi, yüksək oktanlı benzin istehsal edən «Katalitik Krekinq» qurğusu tikildi. Neft-qaz sənayesində tətbiq olunan yeniliklər tezliklə bəhrəsini verdi, neft ehtiyatları 2, qaz ehtiyatları isə 3 dəfə artırıldı. 1975-ci ildə neft və qazın ümumi hasilatı 27,1 milyon tona (şərti yanacaq) çatdırıldı. Neft hasilatının azalma sürəti qısa müddət ərzində nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağı endi. 1970-1988-ci illər ərzində Xəzərin şimalından başlamış cənubuna qədər geoloji-kəşfiyyat işləri aparıldı, dərin quyular qazıldı, Azərbaycan geofizikləri tərəfindən 350-yə qədər perspektivli struktur aşkar edildi. Bu gün ölkənin neft-qaz hasilatında mühüm çəkiyə malik “Günəşli”, “Ələt-dəniz”, “8 Mart” kimi yataqlar açıldı. 1991-ci ildə SSRİ-nin süquta uğraması ilə Azərbaycan müstəqillik əldə etdi. Müstəqilliyin ilk illərində ölkədə hökm sürən xaos, siyasi qeyri-sabitlik ölkəni dərin sosial-iqtisadi böhranla üz-üzə qoydu. Xalqın son dərəcə ağır bir anında siyasi hakimiyyətə qayıdan Ulu öndər Heydər Əliyevin qətiyyətli, uzaqgörən, müdrik siyasəti nəticəsində Azərbaycan bu uçurumdan qurtuldu. Heydər Əliyev Azərbaycanın yeni dövr üçün iqtisadi inkişaf prioritetləri müəyyənləşdirdi, Qərb şirkətləri ilə milli maraqlara söykənən əməkdaşlığın bünövrəsini atdı. 1994-cü il sentyabr ayının 20-də dünyanın aparıcı neft şirkətləri ilə imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” regionda irimiqyaslı enerji layihələrinin başlanğıcı oldu. Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulan və bu gün ölkə başçısı İlham Əliyev cənablarının rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilən qalibiyyətli enerji strategiyası ölkəmizin işıqlı gələcəyinin, dünya birliyinə uğurlu inteqrasiyasının təminatı oldu, Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə nüfuzlu bir dövlət kimi tanıdan nailiyyətlərə təkan verdi. Dünyanın iri transmilli, böyük təcrübəyə, yüksək texnika və texnologiyaya malik şirkətləri ilə əməkdaşlığa start verildi, neft-qaz sənayesində zəngin maddi baza, yeni infrastruktur imkanları yarandı. Ölkə iqtisadiyyatının avanqardı olan Dövlət Neft Şirkəti də beynəlxalq standartlara, müasir tələblərə cavab verən modern və güclü bir quruma çevrilmək istiqamətində fəaliyyətini davam etdirir. Neft-qaz hasilatının artırılmasında qazma işləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu mənada SOCAR öz fəaliyyətində qazma işlərinə böyük önəm verir. Ölkə başçısının 2007-ci il tarixli Fərmanına uyğun olaraq, SOCAR-ın tərkibində Kompleks Qazma İşləri Tresti yaradıldı. Bu, neft-qaz sənayesinin qarşıdakı inkişaf perspektivləri nəzərə alınaraq, atılmış addım oldu. Qazma Tresti mobil, operativ iş qabiliyyətinə malik qabaqcıl texnika və texnologiyalara uyğunlaşma kursu götürərək, hazırda ölkənin quru və dəniz sahələrini əhatə edən 27 yataqda neft-qaz quyuları qazır. Yarandığı vaxtdan bəri Kompleks Qazma İşləri Tresti beynəlxalq standartlara cavab verən yeni qurğular və istehsalatda tələb olunan avadanlıqlarla təchiz olunur, böyük qazma sürətinin əldə olunmasına, quyuların daha keyfiyyətli və ucuz başa gəlməsi məqsədi ilə istifadə olunan texniki vasitələrin müasirləşdirilməsinə üstünlük verir. SOCAR tərəfindən 2013-cü ildən başlayaraq köhnəlmiş qazma qurğuları parkının dəyişdirilməsinə başlandı. Quyuların qazılmasında qabaqcıl texnalogiyaya əsasında qazma əməliyyat sistemlərindən, işlərin mürəkkəbləşməsiz və keyfiyyətlə başa çatdırılması üçün özüllərdə ABŞ və Çin Xalq Respublikasından alınan ən müasir “Top Drive” mexanizmi ilə təchiz olunmuş böyük yük qaldırma qabiliyyətinə malik ZJ 70 DBS və ZJ 70 D qazma qurğularından, “Schulmberger” şirkətinin LWD, MWD, PWD telemetrik ölçü sistemlərindən, karbohidrogen əsaslı qazma məhlulundan, hidravlik genişləndiricilərdən, quyu dibi mühərriklərdən, Yass-Akselatordan və s. tərtibatlardan, dərin quyuların qazılmasında məsafədən idarəetmə nəzarət sistemindən istifadəyə start verildi, köhnə tipli qazma nasosları yeni 3 silindirli qazma nasosları ilə əvəzləndi, qazma işləri elektronikaya əsaslanan avtomatlaşdırılmış əməliyyatlar sistemi ilə həyata keçirildi. Quyularda yeni və müasir texnologiyaların tətbiqi istifadəsi (yüksək hidromonitor effektli PDC, eləcə də bisentrik baltalar, quyudibi motorlar, quyunun parametrlərinə daimi nəzarət etmək üçün MWD, LWD cihazları, stabilizatorlar, Yass, qalın divarlı qazma boruları, polimer və karbohidrogen əsaslı qazma məhlulları və s.) qazmanın sürətinin artırılmasına, istehsal prosesində risk və qəzaların qarşısının alınmasına zəmin yaratdı. Ötən müddət ərzində quyuların qazılmasına texnoloji nəzarəti artırmaq, qazma rejimi parametrlərini birbaşa vizual nəzarətdə saxlanmasını həyata keçirmək məqsədi ilə “RT Client Leuza” və “Empirica” kimi proqram paketləri alınaraq istehsalat obyektlərində istifadəyə verildi. Bütün bunlar qazmanın sürətinin artırılması, quyuların keyfiyyətli tamamlanması, istehsal prosesində risk və qəzaların qarşısının alınması baxımından əhəmiyyətlidir. Artıq Trest 7000-7500 metr dərinlikdə quyuların qazılmasına imkan verən müasir qurğularla təchiz olunub. Ümumiyyətlə, Kompleks Qazma İşləri Tresti yarandığı vaxtdan, 2007-ci ildən indiyədək SOCAR-ın istismar etdiyi yataqlarda (Müştərək Müəssisələr və Əməliyyat Şirkətləri istisna olmaqla) 2 006 988 metr qazma işi həyata keçirilib ki, bu həcmin də 81 157 metri kəşfiyyata, qalanı isə istismara aid olub. Həmin dövrdə mədənçilərə 1191 quyu qazılaraq təhvil verilib.

  Qazma sahəsində tətbiq olunan yeni texnologiya və avadanlıqlardan istifadə olunaraq “Günəşli” yatağında 350 nömrəli ilk horizontal quyunun qazılması müvəffəqiyyətlə tamamlandı və açıq lüləyə süzgəc endirilərək istismara təhvil verildi. Həmçinin, Bakı arxipelaqında kəşf olunmuş yataqlar içərisində zənginliyi və gələcək axtarış-kəşfiyyat işlərinin perspektivliyi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən “Bulla-dəniz” yatağındakı karbohidrogen ehtiyatlarının tam istismarının təmin olunması üçün 2017-ci ildə 6 saylı özüldən qazılan 78 nömrəli kəşfiyyat quyusunda işlər Bentekc–HP 3000 qurğusu ilə aparılıb. Bu qurğu ilə ilk dəfə olaraq həmin quyuda 529 ton çəkisi olan Q-125 markalı 339,7 x 13,055 mm-lik kəmər bir seksiyadan (əvvəllər 2 seksiyadan ibarət olmaqla ednirilirdi) ibarət olmaqla 4938 metrə endirildi (Azərbaycan Neft Təsərrüfatı Jurnalı, 2016, “Müasir tipli qazma avadanlıqları ilə əldə olunmuş nailiyyətlər”, Famil Əsədov, Rüstəm Zeynalov). Bu, Azərbaycanda qazılmış quyularda ən ağır kəmərin bir seksiyalı endirilməsində bir ilk idi. Neft-qaz sənayesinə daim yeniliklər bəxş edən Azərbaycan neftçiləri qazma sahəsində yeni uğurlara imza atmaqdadırlar. Dünyanın az sayda geoloji cəhətdən çox mürəkkəb yataqlarında qazma məhlulunun ekvivalent sıxlıq pəncərəsinin dar olması şəraitində istifadə edilən MPD – qazma vaxtı təzyiqlərin idarə edilməsi sistemi Azərbaycan qazmaçıları tərəfindən milli sektorda ilk dəfə olaraq “Bulla-dəniz” yatağında qazılmış 91 nömrəli kəşfiyyat quyusunda tətbiq edildi. Qeyd edək ki, “Bulla-dəniz” yatağı dünyada 10 mürəkkəb struktur siyahısına daxildir və həddindən artıq mürəkkəb yataq kimi qəbul edilir. MPD texnologiyasının istifadəsi 91 nömrəli kəşfiyyat quyusunda nəinki başa verə biləcək mürəkkəbləşmələrdən sığortalanmağa həmçinin, əlavə geoloji məlumatların əldə olunmasına, qazma işlərində yüksək kommersiya sürətinə və maliyyə xərclərinin azaldılmasına imkan verdi. Belə ki, 6075- 6084 metr və 6165-6174 metr intervallarında kern qazması işləri çox mürəkkəb geoloji şəraitdə dəqiqliklə və uğurla həyata keçirildi, süxur nümunələri yer səthinə qaldırılaraq növbəti laborator tədqiqatların aparılmasına göndərildi. Əldə olunmuş məlumatlar, 91 nömrəli quyuda qazanılmış təcrübə MPD texnologiyasının gələcəkdə digər quyularda da tətbiq edilə biləcəyinə zəmin yaradır. Bundan əlavə, hasilatın intensivləşdirilməsi və işlənmədə səmərəliliyin artırılması məqsədilə daha bir layihə qazmaçılarımız tərəfindən istehsalatda sınandı. SOCAR AQŞ ilk dəfə olaraq “Azneft” İstehsalat Birliyinin sifarişi ilə “Qərbi Abşeron” yatağında çoxşaxəli quyunu layihələndirdi və yataqdakı 10 saylı özüldə qazılmış 19 saylı çoxşaxəli quyu 2021-ci ilin əvvəllərində yüksək hasilatla istismara daxil oldu. Belə ki, yatağın işlənmə obyektlərində təzyiqin bərabər olduğu müəyyənləşdirildi və həmin çoxşaxəli quyu yatağın mərkəzi blokuna Cənubi Xəzər hövzəsində həyata keçirilən ilk pilot layihə kimi “Azneft” İB tərəfindən təqdim edildi. Bu quyuda iki lülə ilə qazma işi aparılaraq iki məhsuldar horizontun – Qirməki Altı və Qirməki lay dəstələrinin birgə istismarı təmin edildi. Çoxşaxəli horizontal istismar quyularının qazılması texnologiyası yan lülələrin sayından asılı olaraq məhsuldar horizontlarda drenaj sahəsini genişləndirməklə quyunun hasilatını artırır və ən əsası qazma prosesinə çəkilən xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salmağa imkan yaradır.

  Quyu rejimə salındıqdan sonra stabil olaraq sutkalıq 28-30 ton neft hasilatı ilə işləməyə başladı. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ətraf quyuların hasilat nəticələrinə görə Qirməki Lay dəstəsindən işləyən quyuların orta gündəlik neft hasilatı sutkalıq 15 ton, Qirməki Altı lay dəstəsindən işləyən quyuların orta gündəlik neft hasilatı isə sutkalıq 12 tondur. Qeyd olunan işlənmə strategiyası hazırki texnologiyaların və müasir işlənmə sistemlərinin ən optimal variantı hesab edilir. “Qərbi Abşeron” yatağının səmərəli işlənməsini təmin etmək üçün mövcud və gələcəkdə tikiləcək özüllərdən bu tipli çoxşaxəli quyuların qazılması nəzərdə tutulur. 2022-ci ilin qazma işlərinin plan-qrafikinə əsasən, “Qərbi Abşeron” yatağında yerləşən 54 nömrəli özüldən 7b, 37a, 38a, 74a və 139a nömrəli çoxşaxəli quyuların da qazılması planlaşdırılır. Bu gün Azərbaycan neft-qaz sənayesinin bütün əsas sahələri, o cümlədən qazma sahəsi üzrə malik olduğu beynəlxalq standartlar səviyyəsindəki elmi-texniki potensial və təcrübə təqdirəlayiqdir. Hazırda “Neft-qaz quyularının layihələndirilməsi və tikintisinin biznes prosesləri” toplusu (QLTP) əsasında tərtib olunmuş SAP PS (Project Systems/Layihə sistemləri) modulunun tətbiqi nəticəsində SOCAR-da qazma layihələrinin planlaşdırılması və icrasına nəzarət aparılır, bir çox müxtəlif iqtisadi və texniki hesabat növləri ilə paralel olaraq avtomatik şəkildə Gündəlik Qazma Hesabatları (DDR) və Əsas fəaliyyət göstəriciləri (KPİ) birbaşa sistemdən alınır. Bu modulla layihənin əvvəlindən sonuna kimi görüntü əldə olunur, bütün quyu layihələndirməsi və tikintisi prosesi şəffaf izlənilir. Ümumiyyətlə, dərin quyuların qazılmasında yeni növ qazma qurğularından, müasir sistemlərdən istifadə, eləcə də telemetrik sistemin, mütərəqqi qazma məhlullarının tətbiqi bir sıra qəza və mürəkkəbləşmələrin qarşısını alır. Xəzərin dərin qatlarında zəngin neft və qaz yataqlarının mənimsənilməsi daha müasir qazma qurğularına tələbatı artırır. Bu gün ölkəmizin malik olduğu müasir, yüksək səviyyəli texnika və texnologiyalar neft-qaz sənayesinin inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Müstəqillik illərində – XX əsrin 90-cı illərinin sonlarında “Şelf” tipli qazma qurğuları yenilənərək “Dədə Qorqud”, “İstiqlal” kimi modern dərin qazma qurğularına çevrildi. Bu qurğular dənizdə suyun dərinliyinin 700 metr olan hissəsində qazma işləri aparmağa qadirdir. 2000-ci ildə inşa edilmiş “Lider” qazma qurğusu isə dənizdə suyun dərinliyinin 1000 metrədək hissələrində kəşfiyyat quyuları qazmağa imkan yaratdı. 2018-ci ildə istismara verilən Heydər Əliyev adına 6-cı nəsil yarımdalma qazma qurğusu isə dənizin 1000 metr dərinliyində 12000 metrə qədər quyular qazmağa qadirdir. Heydər Əliyev adına yarımdalma qazma qurğusu dünyada 1400 atmosfer sistemi texnologiyasına sahib olan ilk və yeganə qurğudur. Qurğunun müasir avadanlığı qazma işinin indikindən 4 dəfə daha sürətlə aparılmasını təmin edir.

  Bu qurğu Xəzərdə ən dərin quyunun qazılması üzrə rekorda imza atıb. Qazma işləri JOCAP-ın operatoru olduğu “Abşeron” yatağındakı 1 saylı quyuda aparılıb və quyunun dərinliyi 7411 metrə çatdırılıb. Qazma qurğuları Kaspian Drilinq Kompani şirkəti (CDC) tərəfindən istismar olunur. Şirkətin fəaliyyəti dövründə qurğulardan “Qarabağ”, “Əşrəfi”, “Dan Ulduzu”, “Azəri”, “Çıraq”, “Günəşli”, “Şah-dəniz”, “Naxçıvan”, “Abşeron”, “İnam” və s. dəniz strukturlarında, ümumiyyətlə 20-yə yaxın geoloji strukturda 100-dən çox dərin kəşfiyyat quyuları qazılıb. Neft sənayesinin tarixində, xüsusən son illər qazma sahəsində müşahidə olunan elmi-texniki tərəqqi Azərbaycanın neft və qaz çıxarma sektorunun inkişafına böyük təsir edib, quyularının qazılmasında istifadə olunan müasir qazma avadanlıq və mexanizmləri qazma işlərinin məhsuldarlığını xeyli artırıb. “Əsrin Müqaviləsi” çərçivəsində imzalanan hasilatın pay bölgüsü sazişləri çərçivəsində Xəzər akvatoriyasındakı strukturların perspektivliyinin təyin olunmasında, bu sektorun sürətli inkişafı üçün yeni yataqların açılmasında dərin qazma işləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu nailiyyətləri daha da təkmilləşdirmək üçün qazma sahəsində bir çox işlərin avtomatlaşdırılması, eləcə də qazma prosesinin kompüterləşdirilməsi texnikası ilə idarə olunması, yüksək peşəkar qazmaçıların biliklərinin artırılması günün vacib məsələlərindəndir. Sonda oxuculara qazma prosesi haqqında bəzi vacib nüansları açıqlamaq istərdik. Qazma işləri neft və qaz sənayesində böyük əhəmiyyət kəsb etməklə bərabər xalq təsərrüfatının başqa sahələrində də geniş tətbiq edilir. Müasir dünyamızda neft, qaz, duz məhlulları, mineral və müalicə sularının çıxarılması, boruların, yeraltı hava xətərinin, kabellərin və s. çəkilməsi, yeraltı məsaməli laylarda təbii qaz ehtiyyatını saxlanması, kömür sənayesində şaxtaların tikilməsi, güclü sulu layların qurudulması və dondurulması, tikiləcək hündürmərtəbəli binaların özüllərinin qoyulması üçün süxurların tədqiq edilməsi, yataqların seysmik üsulla kəşfiyyatı zamanı partlayış aparılması, dağ-mədən sənayesində tunellərin və şəhərlərdə yerləşən metro yollarının çəkilməsi üçün, eləcə də geoloji axtarış və xəritə alma məqsədi ilə quyular qazılır.

  Quyu hansı üsulla qazılmasından asılı olmayaraq yerin müəyyən dərinliyindəki laya qazılmış silindirik lülədir. Neft və qaz quyuları iki üsulla; vurma və fırlanma üsulları ilə qazılır. Vurma üsulu ilə qazımada süxurlar şaquli istiqamətdə (yuxarıya və aşağıya) hərəkət etdirilən baltanın zərbələri nəticəsində dağıdılır və dağıdılmış süxur hissəcikləri maye ilə birlikdə quyudan çıxarılır. Hazırda neft və qaz quyularının qazılmasında bu üsuldan istifadə edilmir. Fırlanma üsulu ilə qazmada isə süxurlar fırladılan balta vasitəsilə kəsilir, qoparılır, doğranılır və suxur hissəcikləri qazma zamanı fasiləsiz dövran edən yuyucu maye vasitəsilə quyudan çıxarılır. Fırlanma üsulu üç növə ayrılır: 1) Rotor qazması. Bu halda quyudibinə endirilmiş balta, qazma boruları ilə birlikdə quyuağzında yerləşdirilmiş rotor vasitəsilə hərəkətə gətirilir; 2) Turbin qazması. Bu halda balta və onun üstündə yerləşdirilmiş turbin qazma boruları ilə quyudibinə buraxılır. Turbin quyudibində qazma borularının içərisinə yüksək təzyiqlə vurulan yuyucu mayenin enerjisi ilə hərəkətə gətirilir və turbinin fırlanma hərəkəti baltaya ötürülür. 3) Elektrik qazması. Bu halda balta, onun üstündə yerləşdirilmiş xüsusi elektrik mühərriki vasitəsilə quyudibində hərəkətə gətirilir. Rotor üsulu ilə qazma, dünya təcrübəsində çox geniş yayılıb. Hazırda planetimizdə qazılan quyuların böyük əksəriyyəti bu üsulla qazılır. Vüqar Həsənov

  Tarixiy davrlar: tarixdagi asosiy davrlar ro’yxati

  Tarixchilar insoniyat tarixi haqida ko’proq ma’lumot olish uchun yozma yozuvlar va arxeologik dalillarga tayanadi. Ular ushbu manbalardan inson mavjudligini beshta asosiy tarixiy davrga bo’lish uchun foydalanadilar: Tarix, Klassik, O’rta yosh, Erta zamonaviyva Zamonaviy davrlar. Tarixning ushbu asosiy davrlarida asosiy tsivilizatsiyalar, texnologik yutuqlar, muhim tarixiy shaxslar va muhim voqealarni o’rganish uchun o’qishni davom eting.

  Tarixgacha (miloddan avvalgi 600 yilgacha)

  Insoniyat tarixidagi Prehistorik davr sayyorada odamlarning paydo bo’lishi (taxminan 2,5 million yil oldin) va miloddan avvalgi 600 yil o’rtasidagi davrni aks ettiradi. (Masihdan oldin) yoki miloddan avvalgi 1200 yil, mintaqaga qarab. Bu Yerda inson faoliyati bo’lgan davrni ko’rsatadi, ammo insoniyat tarixida hech qanday ma’lumot yo’q. Bu davr, shuningdek, Ta’sis davri, insoniyat tsivilizatsiyasining ko’plab asoslari ushbu vaqt oralig’ida yuzaga kelgan.

  Prehistorik davrning asosiy davrlari

  Tarixdan oldingi davrni o’sha davrlarda sodir bo’lgan yutuqlarga qarab uchta qisqa davrga bo’lish mumkin. Ular quyidagilarni o’z ichiga oladi:

  • Tosh asri (Miloddan avvalgi 2,5 milliondan 3000 yilgacha) – Afrikadan odamlarning ko’chishi va neandertallar, denisovaliklar va dastlabki odamlar tomonidan birinchi marta ishlatilganligi haqidagi hujjatlar
  • Bronza davri (Miloddan avvalgi 3000 yildan 1300 yilgacha) – odamlar Mesopotamiya, Hind vodiysi va qadimgi Misrda joylashadilar; g’ildirak ixtirosi va metallga ishlov berish
  • Temir asri (Miloddan avvalgi 1300 yildan miloddan avvalgi 600 yilgacha) – rejalashtirilgan shaharlarni shakllantirish, temir, temir va yozuv tizimlarini joriy etish

  Klassik davr (miloddan avvalgi 600 – milodiy 476 yil)

  Klassik davr, shuningdek ma’lum Klassik antik davr, taxminan miloddan avvalgi 600 yilda boshlangan. dunyoning aksariyat qismida. Bu dunyo tarixidagi falsafiy davrning boshlanishi bilan bir qatorda insoniyat tarixining birinchi qayd etilgan manbalarini belgilab berdi. Siyosiy jihatdan, Klassik davr aksariyat dunyo imperiyalarining ko’tarilishi va qulashi bilan bog’liq.

  Klassik tsivilizatsiyalar va imperiyalar

  Klassik davr asosan O’rta dengizdagi tsivilizatsiyalar va ularning dunyo madaniyatiga qo’shgan hissalari atrofida joylashgan. Ushbu imperiyalarga quyidagilar kiradi:

  • Qadimgi Yunoniston (Miloddan avvalgi 600 yildan milodiy 600 yilgacha) – demokratiya, falsafa, matematika, drama va she’riyat asoslari
  • Qadimgi Rim (Miloddan avvalgi 753 yildan milodiy 476 yilgacha) – huquqiy tizim, irrigatsiya, me’morchilik, shahar yo’llari va nasroniylikni rivojlantirgan siyosiy hokimiyat
  • Fors imperiyasi (Miloddan avvalgi 550 yildan miloddan avvalgi 330 yilgacha) – zardushtiylik dinidan Islomgacha amal qilgan va miloddan avvalgi 330 yilda Buyuk Iskandarning qo’liga o’tgan O’rta Sharq imperiyasi.
  • Vizantiya imperiyasi (Milodiy 285 yildan hijriy 1453 yilgacha) – qadimgi Yunoniston va Rimdagi amaliyot va e’tiqodlarni o’zida mujassam etgan O’rta er dengizi madaniyati; Uyg’onish davridan keyin tushmaydigan yagona yirik kuch

  O’rta asrlar (milodiy 476 yil – milodiy 1450 yil)

  O’rta asrlar ham O’rta asrlar yoki Klassikadan keyingi davr. Tarixchilar ushbu davrning dastlabki qismini Qorong’u asrlar Milodiy 476 yilda Rim imperiyasi qulaganidan keyin qayd etilgan tarixni yo’qotish sababli.

  O’rta asrlarning muhim davrlari

  O’rta asrlar qariyb ming yillik davom etgan beqaror davr edi. Tarixchilar ko’pincha davrni uchta alohida davrga ajratadilar: erta o’rta asrlar, o’rta o’rta asrlar va oxirgi o’rta asrlar.

  • Ilk o’rta asrlar (Milodiy 476 yildan Milodiy 1000 yilgacha) – shuningdek ma’lum Kechki antik davr; bu davr aksariyat kuchlarning Rim imperiyasi qulashi va O’rta Sharqda Islom dini boshlangandan keyin qayta tiklanishini ko’rsatadi
  • O’rta asrlarning yuqori asrlari (Milodiy 1000 yildan milodiy 1250 yilgacha) – salib yurishlarida katolik cherkovining kuchi baland bo’lgan 250 yillik davr.
  • So’nggi o’rta asrlar (Milodiy 1250 yildan Milodiy 1450 yilgacha) – Qora vaboni ko’rgan davr, Evropada kashfiyot boshlanishi va bosmaxona ixtirosi

  Ilk zamonaviy davr (milodiy 1450-hijriy 1750).

  O’rta asrlarni zudlik bilan kuzatib borgan Zamonaviy Erta, Klassik davrdan qadriyatlar va falsafalarning tiklanishini ko’rdi. Leonardo da Vinchi, Uilyam Shekspir, Yoxann Sebastyan Bax va Kristofer Kolumb haqida o’ylaganingizda, siz Erta Zamonaviy Erni o’ylaysiz.

  Ilk zamonaviy davrning harakatlari

  Siyosat, din va geografiyadagi yirik harakatlar insoniyat tsivilizatsiyasini zamonaviy davrga yo’naltirishga yordam berdi. Ushbu harakatlarga quyidagilar kiradi:

  • Uyg’onish davri gumanizmi (Milodiy 1400 yildan milodiy 1500 yilgacha) – klassik fikrni dastlabki zamonaviy g’oyalarga kiritgan o’rta asrlar sxolastikasidan ajralib chiqish.
  • Protestant islohoti (Milodiy 1517 yildan milodiy 1648 yilgacha) – lyuteranizm (Martin Lyuter tomonidan boshlangan) katolik cherkovi bilan buzilib, nasroniylikni qayta belgilagan diniy oqim.
  • Evropa Uyg’onish davri (Milodiy 1450 yildan milodiy 1600 yilgacha) – san’at, musiqa, adabiyot, jamiyat va falsafada madaniy “qayta tug’ilish” sifatida tanilgan.
  • Ma’rifat (Milodiy 1650 yildan milodiy 1800 yilgacha) – intellektual harakat, deb ham ataladi Aql davri; XIX asrda romantizmga yo’l berishdan oldin siyosat, iqtisod va fanni qayta tekshirishni ko’rdi

  Evropa Uyg’onish davri yoki “qayta tug’ilish” bu davrda, shuningdek Amerika va Ma’rifat davri.

  Zamonaviy davr (milodiy 1750 yil hijriy)

  Uyg’onish davri va ma’rifatparvarlik ta’siri zamonaviy davrda texnologik rivojlanishga olib keldi, ya’ni Oxirgi zamonaviy davr. Siyosat dunyosini ko’plab mamlakatlardagi urushlar, inqilob va monarxiya tugatilishi larzaga keltirdi. Zamonaviy davr haqiqatan ham millionlab yillar davomida insoniyat rivojlanishining yig’indisidir.

  Zamonaviy davrning asosiy davrlari

  Bizning so’nggi uch asrlik tariximiz juda yaxshi hujjatlashtirilganligi sababli, Zamonaviy davrning har bir davrini mustaqil ravishda tekshirish mumkin. Ushbu davrlarga quyidagilar kiradi:

  • Birinchi sanoat inqilobi (Milodiy 1760 yildan milodiy 1840 yilgacha) – bir necha texnologik yangiliklarni, shu jumladan paxta tozalash zavodi ixtirosini, shahar fabrikalari va fabrikalarining ko’payishini va Eri kanalining qurib bitkazilishini o’z ichiga olgan zamonaviy davrning boshlanishi.
  • Inqilobiy davr (Milodiy 1764 yildan milodiy 1848 yilgacha) – butun dunyo bo’ylab inqiloblar davri, jumladan Amerika inqilobi, frantsuz inqilobi, ispan-amerika mustaqilligi uchun urushlar, italyan inqiloblari, yunonlarning mustaqillik urushi va millatlar bahori
  • Imperializm davri (Milodiy 1800 yildan milodiy 1914 yilgacha) – Frantsiya, Buyuk Britaniya, Ispaniya, Niderlandiya va AQSh dunyoning boshqa xalqlarida mustamlaka bo’lgan asr.
  • Viktoriya davri (Milodiy 1837 yildan Milodiy 1901 yilgacha) – qirolicha Viktoriya I hukmronligi, bu shaharlashishni kuchaytirgan, Amerika fuqarolar urushi va Afrika qulligining tugagan.
  • Ikkinchi sanoat inqilobi (Milodiy 1869 yildan Milodiy 1914 yilgacha) – ko’pincha Texnologik inqilob; lampochka, telefon, samolyot va Model T avtomobili ixtiro qilingan davr
  • Birinchi jahon urushi (Milodiy 1914 yildan milodiy 1918 yilgacha) – Evropada markazlashtirilgan butun dunyo mojarosi; Buyuk urush nomi bilan ham tanilgan
  • Katta depressiya (1929 yildan milodiy 1939 yilgacha) – 1929 yilda fond bozori qulashi bilan boshlangan butun dunyo bo’ylab iqtisodiy qiyinchiliklarning uzoq davri.
  • Ikkinchi jahon urushi (Milodiy 1939 yildan milodiy 1945 yilgacha) – Germaniyaning Polshaga bostirib kirishi bilan boshlangan urush davri va Yaponiyaning taslim bo’lishi bilan yakunlandi, bu oxirgi eksa kuchi
  • Zamonaviy davr (Miloddan 1945 yil milodiygacha) – shuningdek Axborot asri; texnologik yutuqlar ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy hayotni belgilaydigan davr

  Jamiyat bizning tariximizni shakllantiradi

  Xo’sh, zamonaviy davr qayerda tugaydi va keyingi davr boshlanadi? Bilishning yagona usuli bu tarixiy davrlardan saboq olish va jamiyatning katta va kichik yo’llar bilan qanday ishlashi haqida ko’proq bilishdir. Asosiy sotsiologiya atamalari va tushunchalari ro’yxati bilan insoniyat tarixi va jamiyati bo’ylab sayohatingizni davom eting.

  Related posts:

  1. Pdf iii sinif ana dili təhsil nazirliyi
  2. Azerbaycan tarixi 2019
  3. Ciyanət məcəlləsi 2018
  4. I nsan bədəninin xarici forması