Mehman abdullayev az’rbaycan tarixi 2014

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

AZƏrbaycan tariXİ

4. *Süleyman Məmmədov. Azərbaycan tarixi. Bakı, 2007.

5. XX əsr Azərbaycan tarixi, II cild, Red. Y.B. Yusifov və T.T. Vəliyev. Bakı, 2004.
Əlavə dərsliklər, vəsaitlər və elmi monoqrafiyalar:

6. Azərbaycan tarixi. Red. İqrar Əliyev. Bakı, 1993.

7. Kərim Şükürov. Azərbaycan tarixi, 2-ci hissə, Bakı, 1998.

8. Azərbaycan tarixi. Yeddi cildlik. V cild. Bakı, 2001. VII cild. Bakı, 2003.

9. Qafqazda Sovet totalitarizmi (1920-30-cu illərdə). Elmi Konfrans. Xəzər Universitəsi, 1998.

10. M.Ə.Rəsulzadə və ictimai-siyasi ideallar. Bakı, Xəzər Universitəsi, 2005.

11. Tadeuş Svyatoçovski. Rusiya və Azərbaycan . Bakı, Xəzər Universitəsi, 2000.

12. Araz Aslanlı. Qarabağ problemi, (tarixi, mahiyyəti, həll prosesi). Bakı, 2009.

13. Oqtay Əsədov. Heydər Əliyev. Bakı, 2008.

14. N. Cəfərov, D. Osmanlı. Azərbaycan: Heydər Əliyevdən İlham Əliyevə, Bakı 2004

15.Nəsiman Yaqublu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Ensiklopediyası.Bakı, 2013.

Kitabları Universitetin kitabxanasından və “Tarix və Arxeologiya departamenti”ndən əldə etmək olar.

İnternet saytları

• mühazirələr
• mövzu ətrafında müzakirələr
• xəritələr, video və digər əyani materiallardan istifadə
• müəyyən mövzularla əlaqədar olaraq muzey və qoruqlara ekskursiyaların təşkil edilməsi (Azərbaycan tarixi muzeyi, Şirvanşahlar sarayı, İncəsənət muzeyi və s.)

və mütəxəssislərin dərslərə dəvət edilməsi

Aralıq imtahan qabağı sınaq işi – 5 b.

Azərbaycan tarixi kursu qədim zamanlardan son günlərədək vətən tarixini əhatə edir. Son illər konseptual dəyişmələr baş verdiyindən, bir sıra məsələlərə baxış əvvəlkindən kəskin şəkildə fərqlənir. Bəzi tarixi hadisələr yeni faktlarla zənginləşib, müəyyən dövrlərdəki boşluqlar doldurulmaqdadır. Tədris proqramının tərtibi zamanı bütün bu amillər nəzərə alınmış, tarixin qaranlıq səhifələrinə diqqət artırılmışdır. İş planı Azərbaycan tarixi barədə bitkin və dolğun təsəvvürün formalaşmasına imkan verir.

• Azərbaycan tarixi haqqında bitkin, dolğun və obyektiv təsəvvür yaranacaq
• Azərbaycanın qədim dünya sivilizasiyasının ocaqlarından biri və Şərq dünyasının ayrılmaz hissəsi olmağı haqda məlumatları daha da genişlənəcək
• Azərbaycan etnosunun təkraredilməz və avtoxton olduğuna dair geniş təsəvvür yaranacaq
• Vətən tarixinə, mədəniyyətinə, mənəvi dəyərlərinə sevgi və hörmət hissini daha da artıracaq və vətənpərvərlik ruhunu daha da yüksəldəcəkdir

• tarixi hadisələrin analizi
• tarixi hadisələrə tənqidi və obyektiv yanaşma
• Azərbaycanın mədəni-tarixi inkişaf mərhələlərinin araşdırılması və Azərbaycanın müasir dövrdə dünya miqyasında rolu və yerinin müəyyənləşdirilməsi.

Tələbələrin bütün dərslərdə iştirakı vacibdir. Tələbələr müəyyən səbəblərdən dərslərin buraxılması (xəstəlik, ailə vəziyyəti və s.) haqqında məlumatı fakültə dekanlığına təqdim etməlidirlər. 20%-dən artıq dərs buraxan tələbələr imtahana buraxılmır.

Dərsə gecikmələr və ya digər dərs pozuntuları

Dərsə 5 dəqiqədən artıq gecikən tələbə dərsə buraxılmır. Buna baxmayaraq, tələbə ikinci dərs saatına buraxıla bilər.

Yoxlama işi

Sənədlə təsdiq edilən üzrlü səbəbə görə yoxlama işində iştirak etməyən tələbə yoxlama işini növbəti həftədə yaza bilər.

Tələbənin imtahanda iştirakı və ya imtahanın buraxılması ilə bağlı bütün məsələlər fakültə rəhbərliyi tərəfindən həll olunur.

Aralıq və yekun imtahanı mövzuları tələbələrə imtahandan öncə verilir. Aralıq imtahanının sualları yekun imtahanında təkrarlanmırlar.

İmtahan qaydalarının pozuntuları

Aralıq və yekun imtahanları vaxtı tələbə tərəfindən imtahanın gedişini pozmaq və köçürülmələr qadağandır. Bu qaydaya riayət etməyən tələbələrin imtahan işi ləğv olunur və tələbə 0 (sıfır) qiymət ilə imtahandan kənarlaşdırılır.

Fənni bitirmək qaydası

Universitənin qaydalarına müvafiq olaraq kursu bitirmək üçün ümumi müvəffəqiyyət faizi 60% və yuxarı hesab edilir. Kəsiri olan tələbə bu fənni növbəti semestr və ya növbəti il təkrarən götürə bilər.

Tələbələrin davranış qaydaları

Dərs zamanı dərs prosesini pozmaq və etik qaydaları pozmaq qadağandır. Həmçinin tələbələr arasında icazəsiz müzakirələr və mobil telefonlardan istifadə qadağandır.

Azərbaycanda ibtidai-icma dövrü. Azərbaycanın etnosiyasi xəritəsi. Azərbaycan ərazisində erkən cəmiyyət, ilk dövlətlərin, qurumların yaranması (Aratta, Lullubi, Kuti). Manna dövləti.

[2, fəsil 1-2, s.20-125];

[1, bölüm 4-5, s.77-129];

Mehman Abdullayev

Abdullayev Mehman Qəhrəman oğlu (2 fevral 1958, Göyçay) — Azərbaycan tarixçisi, tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, BDU-nun Azərbaycan tarixi (təbiət fakültələri üzrə) kafedrasının müdiri.

Mündəricat

• 1 Həyatı
• 2 Seçilmiş əsərləri
• 3 Kitabları
• 4 Xarici keçidlər

Mehman Abdullayev 2 fevral 1958-ci ildə Göyçay şəhərində anadan olub. Ağdaş kənd təsərrüfatı texnikumunda müəllim və fənn komissiyasının sədri (1980-1985), BDU-nun Tarix fakültəsinin “Azərbaycanın qədim və orta əsrlər tarixi” kafedrasında laborant (1985), baş laborant (1987), müəllim (1990), baş müəllim (1993), dosent (1996), BDU-nun Tarix fakültəsinin “Azərbaycan tarixi” (təbiət fakültələri üzrə) kafedrasında müdir əvəzi (2004-2006), müdir (2006-hal hazırda) vəzifələrində işləyib. “Xanlıqlar və rus müstəmləkəçiliyi dövründə Şimali Azərbaycanda aqrar münasibətlər” mövzusunda dərs deyir.

30 məqalə, 1 monoqrafiya, 8 kitabın müəllifidir.

Seçilmiş əsərləri

• XIX əsrin 20-30-cu illərində Şimali Azərbaycanın dövlət kəndində rus çarizminin maliyyə siyasəti “Tarix və onun problemləri”jurn.,2001,I sayı
• Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalının başlanması. Kürəkcay müqaviləsi (Müqavilənin bağlanmasının 200 illiyinə) “Tarix və onun problemləri”jurnalı, 2005,II sayı
• XVIII əsrin II yarısı-XIX əsrin ortalarında Azərbaycanda vəqf institutu(Qarabağa aid materiallar əsasında) Bakı Universitetinin Xəbərləri(humanitar elmlər seriyası). Bakı, 2007, sayı 1
• Naxçıvan xanlığına aid kəngərli sənədlərində mülk torpaq sahibliyinin xüsusiyyətləri. «Azərbaycan tarixinin aktual problemləri» adlı elmi metodiki konfransı “Tarix və onun problemləri”jurnalı, 2007,III sayı
• Rusiya İmperiyasının Azərbaycanda müstəmləkə siyasətinin bəzi aspektləri (XIX əsrin ilk onillikləri) // “Geostrategiya” №1, Yanvar-fevral 2013,
• Azərbaycan Səfəvi Dövlətinin Tarixinə Bir Baxış: Tariximizin şanlı səhifəsi və Qürur Mənbəyimiz // TQDK. Abituriyent jurnalı №2, 2013
• Вакфная земельная собственность в Азербайджане в период ханств: “Хабаршы” тарих сериясы, Вестник Казахский Национальный Университет имени Аль- Фараби №2 (69)2013
• 1918-ci ilin Mart soyqırımı – Тəhsil jurnalı №03, 2014
• (http://www,sciencepublishinggroup.com/j/history) Wakf in the socio-ekonomic structure of Azerbaijan,the place of Wakf property (on the basis of archival materials of Etchmiadzin monastery)
• Xanlıqları Döründə Azərbaycanda Ali Zümrənin tərkibi və statusu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi konfransın Materialları, 21-23 May 2018 il s. 372-377.

• • Azərbaycan tarixi 9-cu sinif test tapşırıqları,2003
  • Xanlıqlar və Rus müstəmləkəçiliyi dövründə Şimali Azərbaycanda aqrar münasibətlər (XIX əsrin 40-cı illərinə qədər),2005
  • Tarix.Qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün,2006
  • “Истрия”. Учебное пособие для абитуриентов,учащихся старших классов и преподователей,2007
  • Tarix. Qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün dərs vəsaiti,2007
  • Qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün dərs vəsaiti,2007
  • Azərbaycan tarixi. Test tapşırıqları. 9-cu sinif.Dərs vəsaiti,2007
  • “Tarix” Qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün vəsait. Dərs vəsaiti. Abituriyent jurnalının xüsusi buraxılışı. Bakı, 2013, Həmmüəllif.
  • “Tarix” vəsaitinə əlavə. Terminlərin izahlı lüğəti və xronologiya. Qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün vəsait. Dərs vəsaiti. Abituriyent jurnalının xüsusi buraxılışı. Bakı, 2013, 20 ç.v., Həmmüəllif
  • Azərbaycan tarixi. Dərs vəsaiti. Test tapşırıqları. 8-ci sinif Orta ümumtəhsil məktəbləri üçün. Bakı, 2013, 10 ç.v.həmmüəllif
  • Azərbaycan tarixi. Test tapşırıqları. 9-cu sinif. Orta ümumtəhsil məktəbləri üçün . Dərs vəsaiti, Bakı, 2013, 11 ç.v. həmmüəllif
  • Azərbaycan tarixi ( ən qədim zamanlardan – XXI əsrin ilk onillilərinədək) dərslik Бакы,2014. Елми редактору, həmmüəllfdir.
  • Azərbaycan tarixi üzrə dərslik – test tapşırıqları 9-cu sinif üçün Бакы,2014 həmüəllifdir
  • История (пособие для абитуриентов,учащихся старших классов и преподавателей) Бакы,2014,
  • Azərbaycan tarixi ( ən qədim zamanlardan XXI əsrin ilk onilləklərinədək) dərslik, yeniləmiş 3-cü nəşr. Bakı, 2015, Elmi redaktoru, həmmüəllif 23, 75
  • Azərbaycan xalqının etnogenezində qıpçaqların yeri. Dərs vəsaiti. Bakı, 2015, 14 ç.v. elmi redaktor
  • Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu və idarə olunmasında türk qızılbaş əyanlarının rolu. Bakı, 2015. 21 ç.v. rəyçi
  • Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu və idarə olunmasında türk qızılbaş əyanlarının rolu. Bakı, 2015. 21 ç.v. rəyçi
  • “Azərbaycan Albaniyasının Qərb torpaqları antik dövrdə” t.ü.f.d. elmi dərəcəsi almaq üçün aparıcı müəssisə rəyi. 2015
  • Azərbaycan tarixinin öyrənilməsindən bədii ədəbiyyat mənbə kimi ( XIX əsrin II yarısı Şimalı Azərbaycan bədii ədəbiyyat üzrə) dərs vəsaiti. Bakı. 2016. Elmi redaktor.
  • XI – XIII əsrin əvvəllərində Azərbaycanın sosial-iqtisadi və mədəni heyatı-mövzusunda ixtisas kursu üzrə proqram. ç.v. 1 Bakı, 2016-ci il Elmi redaktor.
  • Azərbaycan xanlıqlarında ali zümrənin say tərkibi ( Quba, Bakı, İrəvan və Naxçıvan aid materiallar əsasında). Dünya Azərbaycanlılar: Tarix və Müasirlik ( Elmi nəzəri toplu) IV Buraxılış. 210.s. 98-116. 2016.
  • Azərbaycan Səfəvilər Dövləti ( XVI-XVII əsrlər) Dərs vəsaiti. Bakı, 2016.

  Xarici keçidlər

  Mehman Abdullayev bsu.edu.az saytında

  Avqust 02, 2021
  Ən son məqalələr

  Dongduk Qadın Universiteti

  Dondar

  Dondar Quşçu

  Dondarlı məscidi

  Dondarlı (Qubadlı)

  Dondarlı (Tikantəpə)

  Dondarlı (Tovuz)

  Dondurma

  Donetsk tarix-diyarşünaslıq muzeyi

  Donetsk vilayəti

  Ən çox oxunan

  Havay adaları yaponları

  Have a Nice Day

  Havik (Mortal Kombat)

  Havsallı tayfası

  Havr

  mehman, abdullayev, abdullayev, mehman, qəhrəman, oğlu, fevral, 1958, göyçay, azərbaycan, tarixçisi, tarix, elmləri, üzrə, fəlsəfə, doktoru, dosent, azərbaycan, tarixi, təbiət, fakültələri, üzrə, kafedrasının, müdiri, mehman, qəhrəman, oğlu, abdullayevdoğum, t. Abdullayev Mehman Qehreman oglu 2 fevral 1958 Goycay Azerbaycan tarixcisi tarix elmleri uzre felsefe doktoru dosent BDU nun Azerbaycan tarixi tebiet fakulteleri uzre kafedrasinin mudiri Mehman AbdullayevMehman Qehreman oglu AbdullayevDogum tarixi 2 fevral 1958 63 yas Dogum yeri Goycay Azerbaycan SSR SSRIVetendasligi SSRI AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliElmi derecesi tarix elmleri uzre felsefe doktoruElmi adi dosentIs yeri Baki Dovlet Universitetinin Tarix fakultesi Azerbaycan tarixi tebiet fakulteleri uzre kafedrasi Mundericat 1 Heyati 2 Secilmis eserleri 3 Kitablari 4 Xarici kecidlerHeyati RedakteMehman Abdullayev 2 fevral 1958 ci ilde Goycay seherinde anadan olub Agdas kend teserrufati texnikumunda muellim ve fenn komissiyasinin sedri 1980 1985 BDU nun Tarix fakultesinin Azerbaycanin qedim ve orta esrler tarixi kafedrasinda laborant 1985 bas laborant 1987 muellim 1990 bas muellim 1993 dosent 1996 BDU nun Tarix fakultesinin Azerbaycan tarixi tebiet fakulteleri uzre kafedrasinda mudir evezi 2004 2006 mudir 2006 hal hazirda vezifelerinde isleyib Xanliqlar ve rus mustemlekeciliyi dovrunde Simali Azerbaycanda aqrar munasibetler movzusunda ders deyir 30 meqale 1 monoqrafiya 8 kitabin muellifidir Secilmis eserleri RedakteXIX esrin 20 30 cu illerinde Simali Azerbaycanin dovlet kendinde rus carizminin maliyye siyaseti Tarix ve onun problemleri jurn 2001 I sayi Simali Azerbaycanin Rusiya terefinden isgalinin baslanmasi Kurekcay muqavilesi Muqavilenin baglanmasinin 200 illiyine Tarix ve onun problemleri jurnali 2005 II sayi XVIII esrin II yarisi XIX esrin ortalarinda Azerbaycanda veqf institutu Qarabaga aid materiallar esasinda Baki Universitetinin Xeberleri humanitar elmler seriyasi Baki 2007 sayi 1 Naxcivan xanligina aid kengerli senedlerinde mulk torpaq sahibliyinin xususiyyetleri Azerbaycan tarixinin aktual problemleri adli elmi metodiki konfransi Tarix ve onun problemleri jurnali 2007 III sayi Rusiya Imperiyasinin Azerbaycanda mustemleke siyasetinin bezi aspektleri XIX esrin ilk onillikleri Geostrategiya 1 Yanvar fevral 2013 Azerbaycan Sefevi Dovletinin Tarixine Bir Baxis Tariximizin sanli sehifesi ve Qurur Menbeyimiz TQDK Abituriyent jurnali 2 2013 Vakfnaya zemelnaya sobstvennost v Azerbajdzhane v period hanstv Habarshy tarih seriyasy Vestnik Kazahskij Nacionalnyj Universitet imeni Al Farabi 2 69 2013 1918 ci ilin Mart soyqirimi Tehsil jurnali 03 2014 http www sciencepublishinggroup com j history Wakf in the socio ekonomic structure of Azerbaijan the place of Wakf property on the basis of archival materials of Etchmiadzin monastery Xanliqlari Dorunde Azerbaycanda Ali Zumrenin terkibi ve statusu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 100 illik yubileyine hesr olunmus beynelxalq elmi konfransin Materiallari 21 23 May 2018 il s 372 377 Kitablari RedakteAzerbaycan tarixi 9 cu sinif test tapsiriqlari 2003 Xanliqlar ve Rus mustemlekeciliyi dovrunde Simali Azerbaycanda aqrar munasibetler XIX esrin 40 ci illerine qeder 2005 Tarix Qebul imtahanlarina hazirlasanlar yuxari sinif sagirdleri ve muellimler ucun 2006 Istriya Uchebnoe posobie dlya abiturientov uchashihsya starshih klassov i prepodovatelej 2007 Tarix Qebul imtahanlarina hazirlasanlar yuxari sinif sagirdleri ve muellimler ucun ders vesaiti 2007 Qebul imtahanlarina hazirlasanlar yuxari sinif sagirdleri ve muellimler ucun ders vesaiti 2007 Azerbaycan tarixi Test tapsiriqlari 9 cu sinif Ders vesaiti 2007 Tarix Qebul imtahanlarina hazirlasanlar yuxari sinif sagirdleri ve muellimler ucun vesait Ders vesaiti Abituriyent jurnalinin xususi buraxilisi Baki 2013 Hemmuellif Tarix vesaitine elave Terminlerin izahli lugeti ve xronologiya Qebul imtahanlarina hazirlasanlar yuxari sinif sagirdleri ve muellimler ucun vesait Ders vesaiti Abituriyent jurnalinin xususi buraxilisi Baki 2013 20 c v Hemmuellif Azerbaycan tarixi Ders vesaiti Test tapsiriqlari 8 ci sinif Orta umumtehsil mektebleri ucun Baki 2013 10 c v hemmuellif Azerbaycan tarixi Test tapsiriqlari 9 cu sinif Orta umumtehsil mektebleri ucun Ders vesaiti Baki 2013 11 c v hemmuellif Azerbaycan tarixi en qedim zamanlardan XXI esrin ilk onillilerinedek derslik Baky 2014 Elmi redaktoru hemmuellfdir Azerbaycan tarixi uzre derslik test tapsiriqlari 9 cu sinif ucun Baky 2014 hemuellifdir Istoriya posobie dlya abiturientov uchashihsya starshih klassov i prepodavatelej Baky 2014 Azerbaycan tarixi en qedim zamanlardan XXI esrin ilk onilleklerinedek derslik yenilemis 3 cu nesr Baki 2015 Elmi redaktoru hemmuellif 23 75 Azerbaycan xalqinin etnogenezinde qipcaqlarin yeri Ders vesaiti Baki 2015 14 c v elmi redaktor Azerbaycan Sefevi dovletinin qurulusu ve idare olunmasinda turk qizilbas eyanlarinin rolu Baki 2015 21 c v reyci Azerbaycan Sefevi dovletinin qurulusu ve idare olunmasinda turk qizilbas eyanlarinin rolu Baki 2015 21 c v reyci Azerbaycan Albaniyasinin Qerb torpaqlari antik dovrde t u f d elmi derecesi almaq ucun aparici muessise reyi 2015 Azerbaycan tarixinin oyrenilmesinden bedii edebiyyat menbe kimi XIX esrin II yarisi Simali Azerbaycan bedii edebiyyat uzre ders vesaiti Baki 2016 Elmi redaktor XI XIII esrin evvellerinde Azerbaycanin sosial iqtisadi ve medeni heyati movzusunda ixtisas kursu uzre proqram c v 1 Baki 2016 ci il Elmi redaktor Azerbaycan xanliqlarinda ali zumrenin say terkibi Quba Baki Irevan ve Naxcivan aid materiallar esasinda Dunya Azerbaycanlilar Tarix ve Muasirlik Elmi nezeri toplu IV Buraxilis 210 s 98 116 2016 Azerbaycan Sefeviler Dovleti XVI XVII esrler Ders vesaiti Baki 2016 Xarici kecidler RedakteMehman Abdullayev bsu edu az saytindaMenbe https az wikipedia org w index php title Mehman Abdullayev amp oldid 5818745, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

  ne axtarsan burda

  en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

  Monqol yürüşləri və onlara qarşı mübarizə

  XIII yüzilliyin 20-ci illərində Vətənimiz Azərbaycan yeni bir xarici hücum təhlükəsi ilə üz-üzə qaldı. Monqolların ilk yürüşü Eldənizlərin idarə etdiyi Azərbaycan dövlətinin zəiflədiyi dövrə düşdüyündən ölkəmizə böyük dağıntılar, xalqımıza isə böyük fəlakət gətirdi. Tarixi qaynaqlara və o dövrün tarixçisi İbn əl-Əsirə görə türklərə yaxınlığı ilə seçilən, hətta qıpçaqlarla eyni cinsdən olan monqolları 1206-cı ildə Çingiz xan tatar ulusları ilə birlikdə bir dövlət halında birləşdirmişdi. Çingiz xanı döyüş bacarığı və idarəetmə anlayışına görə məşhur Hun-türk hökmdarı Mete xaqana bənzədirdilər. Türk köklü uyğurlar da onun dövlətində yer almışdılar. Təsadüfi deyil ki, Çingiz xan dövlətin bütün maliyyə və divan işlərini uyğurlara tapşırmışdı. Uyğur türk dili uzun bir müddət Böyük Monqol dövlətinin divan-dövlət dili olmuşdu.

  Birinci yürüş, 1220-1223-cü illəri əhatə edən və kəşfiyyat xarakteri daşıyan birinci yürüşə 30 minlik qoşuna malik Cəbə və Subatay başçılıq etmişdi. Tarixçi İbn əl-Əsir yazırdı: «monqollar Azərbaycan və Aran vilayətlərinə gəlib, bir ildən də az bir müddətdə onları misli görünməmiş surətdə dağıtdılar, əhalisinin çoxunu qırdılar. Dərbəndə və Şirvana gedərək o tərəfdəki şəhərləri aldılar və oranın padşahı yaşayan qaladan başqa heç bir yer salamat qalmadı.» Bu yazı yürüşün ümumi şəkildə təsviridir, ancaq monqollar elə birinci yürüşdə də xalqımızın ciddi müqaviməti ilə qarşılaşmışdı. Hökmdar Atabəy Özbək qaçıb gizlənsə də, ayrı-ayrı şəhərlərin və vilayətlərin əhalisi silahlanaraq işğalçılarla savaşa girməkdən çəkinmirdilər. 1221-ci ildə monqollar Təbrizə üç dəfə basqın etsələr də, əhalinin ciddi müqaviməti ilə rastlaşdıqlarından və şəhəri tuta bilmədiklərindən paltar və ərzaqdan ibarət bac almaqla kifayətləndilər. Aran hakiminin köməyilə gürcü Baqratuni çarlığının 60 minlik qoşununu məğlubiyyətə uğratdılar. Monqollara tabe olmayan Marağa şəhərini mühasirəyə alıb, ələ keçirdilər və əhalisini qırdılar. Sərabı tutub qarət etdikdən sonra Naxçıvan və Beyləqana saldırdılar. 1221- ci ildə Ərdəbili tutub böyük qırğın törətdilər və şəhərin böyük hissəsini dağıtdılar. Beyləqan əhalisi ilə sülh danışığına gedən nümayəndəni əhali öldürdükdən sonra monqol-tatarlar 1221-ci ilin ramazan ayında şəhəri çətinliklə də olsa, ələ keçirdilər. Qılıncı sıyınb qoca, uşaq, qadın-hamısını qırdılar. Tarixi qaynaqlara görə monqollar, hətta hamilə qadınların qannlarını yarıb çağalarını öldürürdülər. İbn əl-Əsirin yazdığına görə “şəhərin əhalisinin kökünü kəsdilər.”

  O dövrdə Aran vilayətinin anası-mərkəzi olan Gəncəyə yürüdülər, ancaq şəhərin əhalisinin çoxluğunu, gürcülərlə olan savaşda mərdlik və şücaət göstərdiklərini, şəhərin müdafiəsinin möhkəmliyini bildikləri üçün oraya yaxın gedə bilmədilər. Adam göndərib, gəncəlilərdən pul və paltar tələb etdilər. İstədiklərini alaraq rədd olub getdilər. Şirvan Dərbəndinə getmək istəyən monqol-tatarlar əvvəlcə Şamaxı şəhərini mühasirəyə aldılar. Monqollar ümumiyyətlə, şəhərlərin mühasirəsi zamanı divardeşən maşınlardan, mancanaqlardan və xüsusi nərdivanlardan istifadə edirdilər. Şamaxı əhalisi mühasirə şəraitində qəhrəmanlıqla savaşdı. Qaynaqlara görə, Şamaxı əhalisi demişdi: “Qılınca sarılmaq lazımdır. Bizə qılıncdan başqa qurtuluş yoxdur, səbr etmək və şərəflə ölmək hər şeydən yaxşıdır”. Mühasirə daraldıqca, şəhərin müqaviməti zəiflədi. Şəhəri alan monqollar çoxlu mal, pul qarət etdilər və burada da əhalinin kökünü kəsdilər. 1222-ci ildə Şirvanşahla danışığa gedib, onun göndərdiyi nümayəndələrlə çox güclü müdafiə sisteminə malik olan Dərbənd şəhərinin yanından keçdilər və Şimali Qafqaz düzənliyinə çıxdılar. 1223-cü ildə rusları əzdilər və bulqar türklərindən yaxşı bir zərbə alıb vətənlərinə geri döndülər. Birinci yürüş kəşfiyyat xarakteri daşısa da, Azərbaycanda kənd təsərrüfatına, sənətkarlığa, ticarətə, şəhər həyatına, bütövlükdə iqtisadiyyata və mədəniyyətə böyük ziyan vurdu və ölkəmizin müdafiə gücünü daha da zəiflətdi.

  Bundan istifadə edən qıpçaqlar 1223-cü ildə Dərbənddən keçərək Azərbaycana soxulub Şirvan bölgəsini qarət etdilər. Hiylə yolu ilə Gəncəyə girib əhalini soyub taladılar. Eldənizlərdən əlini üzmüş Azərbaycan əhalisi birləşərək qıpçaqları Azərbaycandan qovdular. Ölkəmizin düşdüyü ağır vəziyyətdən bəhrələnən gürcülər də 1225-ci ildə torpağımıza soxulub, əhalimizə divan tutdular.

  1225-ci ildə Vətənimiz daha bir fəlakət ilə üzləşdi. Monqolların yürüşünə tab gətirməyən Xarəzmşah Məhəmmədin oğlu Cəlaləddin öz ölkəsini monqollara buraxıb Azərbaycana gəldi. İbn əl-Əsirin sözləri ilə deyilsə, Azərbaycan və Aran kimi dünyanın ən zəngin torpaqları ixtiyannda olsa da, “ölkəsini müdafiə etməkdə Allahın yaratdıqlarından ən acizi və bacarıqsızı olan” Atabəy Özbək Cəlaləddinin yürüşü qarşısında Təbrizdən Gəncəyə, sonra Əlincə qalasına qaçdı və orada da öldü. Nəticədə 1225-ci ildə Azərbaycanda Eldənizlər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. Cəlaləddin əvvəlcə Marağa şəhərini tutdu. Təbriz şəhərinin əhalisi yeddi gün qəhrəmanlıqla vuruşsa da, 1225-ci ilin iyulun 25-də Cəlaləddin şəhəri ələ keçirtdi. Təbrizdən sonra Cəlaləddin Dvində 60 minlik qüvvə toplayaraq Arana soxulmağa çalışan gürcülərə ağır zərbə vurdu. Gürcülər 20 min döyüşçü itirdilər. Bunun ardınca Cəlaləddinin hərbi qüvvələri Gəncə, Beyləqan və Şəmkiri ələ keçirib Tiflisə daxil oldular. Şirvanşahlar ildə 100 min dinar xərac vermək şərti ilə Cəlaləddindən vassal asılılığını qəbul etdilər. Yaxşı sərkərdə, amansız hökmdar və pis idarəçi olan Cəlaləddin Azərbaycanda abadlıq işləri aparacağı haqda vədini yerinə yetirmədi, əksinə Azərbaycanda və ona qonşu ölkələrdə xalqı soyub talamağa yönəlmiş vergi sistemi yaratdı. Açıq qarət siyasətindən bezmiş Təbriz əhalisi ayağa qalxıb üsyan qaldırdı. Bütün Azərbaycam Cəlaləddinə qarşı xalq hərəkatı bürüdü. 1231-ci ildə Gəncə üsyanı bu hərəkatın zirvəsi oldu. Cəlaləddin çox böyük çətinliklə olsa da, üsyanı yatırdı. Üsyanın başçısı usta Bəndər ələ keçirilərək amansızlıqla tikə-tikə doğrandı.

  Cəlaləddinin Azərbaycandakı hərbi-siyasi fəaliyyətinin yeganə müsbət cəhəti Azərbaycanı və Şərqi Anadoludakı türk müsəlman əhalisini hədəfə alan və böyük qətliamlara səbəb olan gürcü təhlükəsini ortadan qaldırması hesab edilə bilər. Cəlaləddin gürcülərin əsas hərbi qüvvəsi olan 50 minlik qıpçaq birliyini öz himayəsinə aldı və nəticədə gürcülər bütün gücünü itirdilər.

  Buna baxmayaraq özünü monqolların banşmaz düşməni kimi göstərən Cəlaləddin bölgədə olan hərbi-siyasi qüvvələri monqollara qarşı birləşdirmək əvəzinə, onlan daha da zəiflətdi. Bunun nəticəsində bölgədə monqolların ikinci yürüşünün qarşısını ala biləcək hər hansı bir güc qalmadı.

  Monqolların ikinci yürüsü və Azərbaycanın işğalı. 1231-ci ildə monqol qoşunlan Çormoğon noyonun başçılığı ilə Azərbaycana soxuldular. Əhalinin ciddi müqavimətinə baxmayaraq Marağa şəhəri ələ keçirildi, Təbriz isə mühasirəyə alındı. Təbrizin əyanları qiymətli hədiyyələr verərək şəhəri talandan və qırğından xilas etdilər, ancaq bir çox adlı-sanlı sənətkarlar Monqolustanın paytaxtı Qaraqoruma aparıldı. 1235-ci ildə monqollar Gəncədə ciddi müqavimətlə qarşılaşdılar. Monqolların Gəncə yürüşünü gözləri ilə görmüş tarixçi Gəncəli Kirakos yazırdı ki, monqollar şəhəri almaq üçün qalaları daş atıb dağıdan qurğulardan istifadə edirdilər. Nəticədə bütün şəhər divarları uçuruldu. Buna baxmayaraq düşmən bir həftə şəhərə girməyə cəsarət etmədi. Əhalinin bir hissəsi şəhərin düşmənin əlinə keçdiyini gördükdə, qapılarını bağlayıb arvadı və uşaqları ilə birlikdə evlərini yandırdılar ki, onlar düşmənin əlinə keçməsin. Əhalidən bir kimsə canım qurtara bilmədi. Düşmən qılıncını işə salıb şəhərdə böyük bir qətliam törətdi. Monqol döyüşçüləri uzun müddət yanıb -dağılmış evlərin külündə eşələnərək, qızıl-gümüş axtardılar. Sonra cəhənnəm olub getdilər. Gəncə şəhəri dörd il adamsız və dağılmış vəziyyətdə qaldı. Yalnız 1239-cu ildə şəhərin yenidən qurulması haqqında fərman verildi. Gəncədən sonra Şəmkir, Tovuz, Bakı uğrunda qanlı döyüşlər getdi. Ancaq bu şəhərlər də düşmənin əlinə keçdi. 1239-cu ildə Dərbənd şəhərinin tutulması ilə Azərbaycanın monqollar tərəfindən işğalı başa çatdı.

  1239-cu ildən 1256-cı ilə qədər Azərbaycan Ali Monqol xaqanının təyin etdiyi canişinlər tərəfindən idarə olunurdu. Monqollar tutduqları ərazilərdə yerli dövlətçilik sistemlərini məhv etmişdilər. Monqol basqınlarından ağır zərbələr alan Şirvanşahlar isə öz varlıqlarını çətinliklə qoruyub saxlamağa çalışırdılar. Maraqlıdır ki, 1225-ci ildə Şirvanşah III Foribürzün adından kəsilən pulların üzərində onun öz adı və ləqəbi “əl-Malik”, 1226-1242-ci illərdə kəsilən pulların üzərində isə onun adı və ləqəbi ilə yanaşı, Bağdad Xəlifəsinin adı da göstərilmişdir. Fəribürzün oğlu, 1244-cü ildə taxta çıxan II Axsitanın hakimiyyətinin ilk illəri ilə bağlı Zəkəriyyə Qəzvini yazırdı: “Şirvan müstəqil vilayətdir. Sahibi isə Axsitandır”.

  Monqolların üçüncü yürüşü. Azərbaycan Hülakü dövlətinin mərkəzi kimu Böyük Monqol xaqanı Münkə xan Orta Şərq ölkələrində möhkəmlənmək və monqol istilasını tamamlamaq üçün qardaşı Hülakü xanı böyük ordu ilə yürüşə yolladı. Hülakü xan 1256-cı ildə Azərbaycan və Aranı ələ keçirdi. 1258-ci ildə Təbrizdən yürüşə çıxaraq Bağdadı tutdu və Xəlifə Mötəsimi qılıncdan keçirərək Abbasi xilafətinin varlığına son qoydu. Hülakü xan Amudərya çayından Aralıq dənizinə, İran körfəzindən Dərbəndədək böyük ərazini qılınc gücünə öz hakimiyyəti altında birləşdirərək beşinci monqol ulusunu-Hülakülər dövlətini yaratdı. Hülakü dövlətinin əsas mərkəzi -metropoliyası Azərbaycan idi. Dövlətin yarandığı 1258-ci ildə ilk paytaxtı Marağa, 1259-cu ildə Azərbaycanın baş şəhəri Təbriz olmuşdur. Hülakü elxanlarının sarayı, dövlətin inzibati, hərbi-siyasi idarəetmə orqanları, xəzinəsi və vergi idarələri Təbrizdə yerləşirdi. Hülakülərin yay iqamətgahı Qarabağda, qış iqamətgahı isə Muğanda idi. Maraqlıdır ki, Səlcuqlular dönəmində türk dövlətlərində rəsmi dil ərəb və fars dilləri idisə, Hülakülər dövründə türk dili dövlət dili mövqeyini qazanmışdı. O dövrdə yaşamış görkəmli alimimiz Məhəmməd Naxçıvani yazırdı ki, Hülakülər dövlətində mühüm sənədlər türk, ərəb və fars dillərində yazılırdı və fərmanlar azərbaycanlılara türk dilində çatdırılırdı. Təsadüfi deyil ki, XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycanın və onun şimal hissəsi olan Aranın əhalisinin böyük çoxluğu türklərdən ibarət idi. XIII əsr mənbələrində təkcə Aranda yüz min türk atlısının olduğu bildirilmişdir, Azərbaycanın görkəmli alimi Nəsrəddin Tusi Hülakü xanın baş məsləhətçisi, Hülakü xanın oğlu Abaqa xanın vəziri olmuş və hər iki elxanın dövründə ölkəmizin idarə edilməsi işlərinə güclü şəkildə təsir göstərmişdi.

  Güclü və mərkəzləşmiş idarə orqanları yarada bilən Hülakü xan köçəri əyanlara arxalanırdı, hərbi-siyasi idarələri və vilayətləri şahzadələrə və tanınmış əmirlərə tapşırmışdı. Oturaq əhalini ağır vergi sisteminə cəlb edən Hülakü xan yerli Azərbaycan əyanlarını sıxışdırmağa çalışırdı. Abaqa xanın hakimiyyətinin (1265-1282) sonlarında köçəri əyanların hakimiyyət uğrunda mübarizəsi və daxili çəkişmələr Arqun xanın ölümündən (1291) sonra daha da gücləndi. 1295-ci ildə Qarabağda Hülakülər dövlətinin başçısı elan edilən Qazan xan (1295-1304) köçəri əyanların üsyan və çıxışlarını yatıraraq mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi.

  Qazan xanın qardaşı Sultan Olcaytunun dövründə (1304-1316) mərkəzi hakimiyyət xeyli möhkəmləndirilsə də, on iki yaşlı Əbu Səidin dövründə (1316-1335) əslində dövlətin idarəsi baş əmir Çobanın ixtiyarına keçdi.

  1343-cü ildə Hülakülər dövlətində hakimiyyətə gəlmiş Çobani Məlik Əşrəfin dövründə xalqımız tam bir zülm və dəhşətli qorxu içində yaşamağa məhkum edilmişdi. Tarixçi Əbubəkr əl Qütbi əl Əhərinin Çobani nəslinin Vətənimiz Azərbaycana gətirdiyi bəlalar haqqında yazdıqları oxuyanları dəhşətə gətirir. Tarixçi yazırdı: “1344-cü il: Çobanilər Təbrizə gəldilər və zülmün əsasını qoydular, 1345-ci il: Məlik Əşrəf Təbrizə gəlib oturdu və zülm bayrağını göylərə qaldırdı, 1346-cı il: ölkədə üç şey bol idi: zülm, bahalıq və vəba… Məlik Əşrəf 100 min ac qurdu Azərbaycan və Aranın canına saldı. Onlar istədiklərini etdilər. Əhali cana doydu və Vətənini tərk edib qonşu ölkələrə səpələndi.” Mənbələrdə Məlik Əşrəfin Azərbaycandan 400 dəvə və min qatır yükünə bərabər sərvət toplaması və on yeddi yerdə xəzinə saxlaması haqqında məlumatlar vardır.

  Hülakü dövləti yaranandan sonra Çingiz xanın vəsiyyətini əsas gətirən Qızıl Orda dövləti onlardan qoparılmış Azərbaycan kimi zəngin ölkənin itirilməsi ilə heç cürə barışa bilmirdilər. Çingiz xanın oğlu Cuciyə məxsus dördüncü ulusun-Qızıl Ordanın ərazisinin bir hissəsinin qoparılaraq beşinci ulusa-Hülakü dövlətinə çevrilməsi bu iki nəhəng güc arasında bir əsrə qədər davam edən müharibəyə səbəb oldu və aparılan savaşlar Azərbaycana böyük fəlakətlər gətirdi. Şəhərlərimiz, kəndlərimiz dağıdılıb qarət edilir və əhalimiz qınlırdı. Qızıl Ordanın 1263, 1265,1288-1290, 1335-ci il yürüşləri ona uğur gətirmədi. Çobani Məlik Əşrəfin Hülakü ulusunu çapıb-talaması və soyğunçuluq siyasəti ölkəmizi hərbi-siyasi və iqtisadi cəhətdən tamamilə gücdən salmışdı. Məlik Əşrəfin zülmündən baş götürüb Qızıl Ordaya qaçmış din xadimi Bərdəli Mövlana Məhiyəddm Saray Bərkə şəhərində məsciddə vaizlik edirdi. Qızıl Orda hökmdarı Canı bəyin məscidə gəlməsindən istifadə edən Mövlana Çobani Məlik Əşrəfin Azərbaycan xalqına etdiyi zülmdən elə danışdı ki, böyük hökmdar Cam bəy ağlamaqdan özünü saxlaya bilmədi və dərhal qoşun hazırlamağı əmr etdi. Canı bəy Azərbaycema gələndə. Şirvanşah qoşunu da ona qoşuldu. 1357-ci ildə Təbrizə daxil olan müttəfiqlər Azərbaycanda Çobani ağalığına son qoydular və Hülakü dövləti tarixin səhnəsindən silindi. Bu hadisə Azərbaycanın şimalında Şirvanşahların müstəqilləşməsinə şərait yaratdı. Hülakü dövlət sistemində Şirvanşahlar öz titullarını saxlasalar da, bu formal xarakter daşıyırdı. Çünki mərkəzi hökumət onların səlahiyyətlərini o dərəcədə məhdudlaşdırmışdı ki, Şirvan əhalisindən vergiləri belə, monqol baskakları toplayırdı.

  Mənbə: AZƏRBAYCAN TARİXİ (ən qədim zamanlardan-XXI əsrin ilk onilliklərinədək), Ali məktəblər üçün dərslik, (yenilənmiş üçüncü nəşri), “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, BAKI-2016
  Dərsliyin müəlliflər kollektivi: kafedra müdiri, dosent Mehman Qəhrəman oğlu Abdullayev, əməkdar elm xadimi, prof. Süleyman Sərdar oğlu Əliyarlı, prof. Sevda Yunis qızı Süleymanova, prof. Xaqani Məmməd oğlu Məmmədov, prof Zabil Həsrət oğlu Bayramov, dos. Tamilla Kərim qızı Babayeva, dos. Yunis Məsməli oğlu Nəsibov, dos. Bəymirzə Şabi oğlu Şabiyev, dos. Ərəstun Balaxan oğlu Mehdiyev, dos. Rəsul Sabir oğlu Hüseynli, dos. Kərəm Hətəm oğlu Məmmədov, t.ü.fd. Lalə Ağamirzə qızı Əliyeva, tü.fd. Rabil Habil oğlu Süleymanlı, baş müəllim Əminə Qasım qızı Şirinova, baş müəllim Nurlana Allahyar qızı Cavanşir, tü.fd. Ərşad Həsən oğlu Həsənov, t.ü.fd. Ülviyyə Əjdər qızı İbrahimova, t.ü.fd. Almas Sabir qızı Cavadova, t.ü.fd. Arzu Əşrəf qızı Məmmədova

  • Teqlər:
  • monqol işğalları
  • , monqol yürüşləri
  • , Azərbaycan tarixi

  Related posts:

  1. 9 cu sinif buraxilis imtahani 2018 riyaziyyat pdf
  2. Arıçılıq haqqında kitab
  3. Fridrix nitsşe sevgi haqqında
  4. Lddin qdirov yaş psixologiyası