Mingəçevir necə yaranıb? ARAŞDIRMA
Mingəçevir İkinci dünya müharibəsindən sonra yaradılan gənc sənaye rayonudir. rayonun tikintisində 20.000-ə yaxın insan, həmçinin İkinci dünya müharibəsi dövründə əsir düşmüş 10.000 alman əsiri də çalışmışdı. [8] rayonun böyüməsi və inkişafı da burada qurulan elektroenergetika, maşınqayırma, neft-kimya, kimya, habelə yüngül və yeyinti məhsulları sənaye obyektlərinin tikintisi ilə bağlıdır.
Mingəçevir Şəhəri
Mingəçevir ərazisi yaşayış məntəqəsi kimi çox-çox qədimdir. 5 min il bundan əvvəl Mingəçevirdə kiçik şəhər kimi qaynar həyat mövcud olmuşdur. Yerli əhali əkinçilik, sənətkarlıq, balıqçılıq, atçılıq və s. sahələrlə məşğul olaraq özlərinin maddi və mənəvi aləmini yaratmışlar. Sonra gələn minilliklərdə, xüsusilə antik dövrdə də ulularımız özlərinin alban tarixi və mədəniyyətini, ədəbiyyatını yaratmışlar. Bu baxımdan Mingəçevirdə tapılan maddi-mədəniyyət qalıqlarından alban yazıları və kitabə (Mingəçevir – Sudağılan epitafiyası) böyük əhəmiyyət daşıyır. İlk dəfə burada 1871-ci ildə həvəskar arxeoloq F.S.Bayer tərəfindən səthi tədqiqat işləri aparılmışdır. O, Mingəçeviri dirəklər üzərində qurulmuş şəhər kimi təsvir etmişdir. Bundan sonra Mingəçevir uzun illər arxeloqların diqqət mərkəzində olmamışdır. Yalnız 1935-ci ildə professor Y.A.Paxomovun rəhbərliyi altında qazıntılara başlanmış, iki qədim yaşayış məskəni və müxtəlif qəbir növləri aşkar edilmişdir.
Mingəçevir ərazisinin sistemli və planlı tədqiqi Böyük Vətən Müharibəsindən sonra burada Su-elektrik stansiyasının tikintisi ilə əlaqədar Respublika EA-nın Rəyasət heyətinin qərarı ilə 1946-53-cü illərdə mərhum tarixçi alim S.M.Qazıyevin rəhbərliyi altında Boz dağ silsiləsinin cənubunda, Kür çayının hər iki sahilində aparılmış və daha 2 yaşayış yeri və 4 böyük qəbristanlıq aşkar edilmişdir ki, bu da cənubi Qafqazda ən iri arxeloji kompleksdir.
Şəhərdə aparılan qazıntılar
Arxeloji qazıntılar zamanı eneolit dövründən başlayaraq ayrı-ayrı tarixi dövrləri özündə ardıcıl əks etdirən 20mindən artıq, maddi-mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Bunların arasında torpaq, kurqan, katakomba və küp qəbirləri, istehsal vasitələri, məişət və bəzək əşyaları, pul sikkələri, tuncdan düzəldilmiş müxtəlif silah növləri, ticarət mübadiləsi yolu ilə uzaq ölkələrdən gətirilmiş məlumatlar və.s olmuşdur. Mingəçevir şəhər kimi orta əsrlərdə daha da inkişaf etmişdir. XVII-əsr türk səyyahı Övliya Çələbi “Səyəhatnamə”sində Mingəçevir haqqında məlumat verərkən, onu Kür çayının sağ sahilində Boz dağın yaxınlığında yerləşən böyük yaşayış məntəqəsi kimi adını çəkir və burada ipək istehsal edən emalatxanalar, sənətkarlıq məhəllələri, mədrəsə və məscidlərin olduğundan xəbər verir. Mingəçevir Alban dövlətinin inkişaf etdiyi dövrlərdə ən mədəni bir mərkəz kimi tanınmışdır. Alban hökmdarı Arsvahanın və yerli nüfuzlu ruhani Beniaminin təşəbbüsü ilə “Alban əlifbası tərtib edildikdən, ölkədə məktəblər açıldıqdan sonra” Mingəçevir daha da inkişaf etmişdir.
Şəhərin Görməli Yerləri
Heydər Əliyev Parkı
Şəhərin mərkəzi yerlərindən biri sayılan bu park, müxtəlif dövrlərdə müxtəlif yollarla təmir edilmiş və son şəklini almışdır. Burada bol yaşıllıqlar və çiçəklər arasında istirahət edəcə biləcəksiniz. Parka girdiyiniz an, izzəti ilə sizi cəlb edəcəkdir.
Tarix Muzeyi
Şəhər qurulduqda Arxeologiya qazıntıları aparıldı və bu torpağın qədim tarixinə dair dəlillər tapıldı. Keçmişdə burada bir şəhər olduğu müəyyən edilmişdir
Kür çayının kənarı
Bu çayın tərəfi gecə ulduzların altında istirahət etmək, çay kənarındakı otellərin qonaqlıqlarında əylənmək və ya sahildə parkda sevdiyiniz insanlarla gəzmək üçün əla seçimdir. Kür çayının kənarı iki tərəflidir. Bir tərəfdə lüks otellər və restoranlar, digər tərəfdə hamının istirahət edə biləcəyi bir park var. İstədiyiniz zaman gəmi ilə Kür çayına da ekskursiya edə bilərsiniz.
“Mingəçevir” necə yaranıb? – ARAŞDIRMA – ednews.net
You are using an outdated browser. Please upgrade your browser to improve your experience.
18 Mart, Şənbə
Günün xəbərləri
Xəbər xətti
18.03.2023
17.03.2023
Ən çox oxunan xəbərlər
“Mingəçevir” necə yaranıb? – ARAŞDIRMA
12.11.2017 11:27 Фото: 9 Канал–> Maraqlı A- A A+
1948-ci il noyabrın 11-də energetiklər şəhəri Mingəçevirin təməli qoyulub. Kür çayı üzərində Cənubi Qafqazın ən böyük su elektrik stansiyasının və Mingəçevir su anbarının tikintisinin başlanması bölgədə iri sənaye mərkəzinin yaranmasına təkan verib. Ötən illərdə Mingəçevir 100 min nəfərdən çox əhalisi olan böyük yaşayış məntəqəsinə çevrilib. Hazırda Mingəçevir Azərbaycanın əhali sayı etibarı ilə dördüncü böyük şəhəridir. Mingəçevir şəhəri şərq, cənub və qərb tərəfdən Yevlax rayonu, şimaldan isə Mingəçevir Su anbarı ilə həmsərhəddir. “Mingəçevir” toponimin necə yaranması barədə müxtəlif ehtimallar mövcuddur. Mərhum akademik Ziya Bünyadov “Mingəçevir” adını 839-cu ildə xilafətə qarşı çıxmış Babək üsyanını yatırmaq üçün Azərbaycana göndərilmiş ərəb sərkərdəsi Mingəçevir Əl-Fərqaninin adı ilə bağlayır. Ehtimallardan biri də toponimin “Min, gəl, çevril” olmasıdır. Ərazi gözəl olsa da, burada yaşamaq qorxulu idi. Gur və sərt axan Kür çayı tez-tez məcrasından çıxaraq böyük tələfatlar törədirdi (Qayığa min gəl, amma burada yaşama, çevril get). (sputnik)
Mətndə səhv varsa, onu qeyd edib Ctrl+Enter düyməsini basaraq bizə göndərin.
EurasiaDiary © Xəbərlərdən istifadə zamanı hiperlinklə istinad olunmalıdır. Bizi izləyin:
Twitter: @EurasiaAz
Facebook: EurasiaDiaryAzerbaycan
Telegram: @eurasia_diary
Mingecevir – Wikipedia
Mingəçevir — Azərbaycanın əhali sayı etibarı ilə dördüncü böyük şəhəridir. 4 fevral 1954-cü ildə respublika tabeli şəhər kateqoriyasına keçmişdir. Kür çayının sahillərində yerləşir. Mingəçevir şəhəri şərq, cənub və qərb tərəfdən Yevlax rayonu, şimaldan isə Mingəçevir Su anbarı ilə həmsərhəddir.
Mündəricat
- 1 Etimologiyası
- 2 Tarixi
- 3 Coğrafiyası və iqlimi
- 4 Coğrafi mövqeyi
- 5 Əhalisi
- 6 İqtisadiyyatı
- 6.1 Energetika
Etimologiyası
“Mingəçevir” toponimin necə yaranması barədə müxtəlif ehtimallar mövcuddur. Burada e.ə. I əsrdə məşhur Roma sərkərdəsi Pompey və alban çarı Oris arasında döyüş olmuşdur. Tarixçilərin təsvirinə görə albanlar məhz indiki bəndin ərazisində Pompey qoşunlarını gözləmişlər. Oris ordusunun bir hissəsini ayrı-ayrı manqalara bölüb, ehtiyatda saxlamış və lazım gəldikdə “Manqaça vur” sözləri ilə əmr etmişdir. “Mingəçevir” toponiminin meydana gəlməsində ərəblərin Azərbaycanda olmalarının da müəyyən təsiri olmamış deyil. Elxanilər hərəkatının yatırılması üçün Azərbaycana göndərilmiş ərəb sərkərdəsi Məniçöhrün qızı döyüşlərin birində həlak olur və atası onu yadigar qılıncı və atı ilə birlikdə Kürün sahilində dəfn edir. Ehtimal var ki, “Mingəçevir” sözü Məniçöhrün adı ilə bağlıdır.
Ziya Bünyadov “Mingəçevir” adını 839-cu ildə xilafətə qarşı çıxmış Babək üsyanını yatırmaq üçün Azərbaycana göndərilmiş ərəb sərkərdəsi Mingəçevir Əl-Fərqaninin adı ilə bağlayır. [3]
Ehtimallardan biri də toponimin “Min, gəl, çevril” olmasıdır. Professor Tofiq Hacıyev Midiyanın Mannanın xarabalıqları üzərində, məhz onun əsasında yarandığını qeyd edir. Onun fikrincə albanların “mik” tayfası qədim mak (manq-manna) tayfa birliyinin davamıdır. “Mik” sözü “mak” sözünün fonetik variantıdır və bu sözün əsli ehtimal ki, “minq” şəklində olmuşdur. Ona görə də T.Hacıyev “manna” sözünün mənbələrdə göstərilən “minni” variantını “mingi” (minqe) şəklində görməyi doğru sayır və “Mingəçevir” adının “minki” və “savir” tayfa adlarının birləşməsindən yarandığını bildirir. Minkisavir ” Minkicavir ” Mingəçevir. Savirlər tarixən Qafqazda yaşamış və Azərbaycan xalqının soykökündə iştirak etmiş qədim türk tayfasıdır. Tanınmış alim Əjdər Fərzəli Qorqud “bu yerlərin qədim yaşayış məskəni Sevit torpağı ” Mingəsi adını daşıdığını bildirir. Mingə qədim türk qəbiləsinin adı olub”
Ehtimal edilir ki, “Sevit Mingə” adı zaman keçdikdə “Mingə Sevit”, nəhayət, bu günkü “Mingəçevir” şəklinə düşmüşdür.
Əsas məqalə: Mingəçevir arxeoloji kompleksi
Cənub fillərinin qalıntısı, eramızdan əvvəl 600–400 min il (Mingəçevir Tarix muzeyi)Mingəçevir ərazisi yaşayış məntəqəsi kimi çox-çox qədimdir. 5 min il bundan əvvəl Mingəçevirdə kiçik rayon kimi qaynar həyat mövcud olmuşdur. Yerli əhali əkinçilik, sənətkarlıq, balıqçılıq, atçılıq və s. sahələrlə məşğul olaraq özlərinin maddi və mənəvi aləmini yaratmışlar. Sonra gələn minilliklərdə, xüsusilə antik dövrdə də ulularımız özlərinin alban tarixi və mədəniyyətini, ədəbiyyatını yaratmışlar. Bu baxımdan Mingəçevirdə tapılan maddi-mədəniyyət qalıqlarından alban yazıları və kitabə (Mingəçevir – Sudağılan epitafiyası) böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu ərazidə yaşayış hələ e.ə.III minillikdə mövcud olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar sübut edir ki, burda yaşayan insanlar böyük rayon mədəniyyətinə malik olublar. Tapılan yunan, Roma və arşap pulları sübut edir ki, burda ticarət inkişaf edibmiş. Türk səyyahı Övliya Çələbinin “Səyahət” əsərində Mingəçevirin Kür çayının sağ sahilindəki hissəsində olan yaşayışdan və burda olan toxuculuqdan, hamamxanalardan və s. yazmışdır. [5] Burada aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı çox maraqlı qədim əşyalar tapılmışdır. Məsələn, Azərbaycanda tapılmış ən qədim sırğa Mingəçevirdən, Tunc dövrünə aid edilən 5 № -li kurqandan tapılmışdır. [6] İlk dəfə burada 1871-ci ildə alman həvəskar arxeoloqu F.S.Bayer tərəfindən səthi tədqiqat işləri aparılmış, o, Mingəçeviri dirəklər üzərində qurulmuş rayon kimi təsvir etmişdir. Bundan sonra Mingəçevir uzun illər arxeloqların diqqət mərkəzində olmamışdır. Yalnız 1935-ci ildə professor Y.A.Paxomovun rəhbərliyi altında qazıntılara başlanmış, iki qədim yaşayış məskəni və müxtəlif qəbir növləri aşkar edilmişdir.
Mingəçevir ərazisinin sistemli və planlı tədqiqi İkinci dünya müharibəsindən sonra burada Su-elektrik stansiyasının tikintisi ilə əlaqədar Respublika EA-nın Rəyasət heyətinin qərarı ilə 1946–53-cü illərdə mərhum tarixçi alim S.M.Qazıyevin rəhbərliyi altında Boz dağ silsiləsinin cənubunda, Kür çayının hər iki sahilində aparılmış və daha 2 yaşayış yeri və 4 böyük qəbristanlıq aşkar edilmişdir ki, bu da cənubi Qafqazda ən iri arxeloji kompleksdir. Arxeloji qazıntılar zamanı eneolit dövründən başlayaraq (b.e.ə. III minillikdən XVII əsrədək) ayrı-ayrı tarixi dövrləri özündə ardıcıl əks etdirən 20 mindən artıq, (bəzi mənbələrdə 40 min) maddi-mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Bunların arasında torpaq, kurqan, katakomba və küp qəbirləri, istehsal vasitələri, məişət və bəzək əşyaları, pul sikkələri, tuncdan düzəldilmiş müxtəlif silah növləri, ticarət mübadiləsi yolu ilə uzaq ölkələrdən gətirilmiş məmulatlar və s. olmuşdur.
Mingəçevir rayon kimi orta əsrlərdə daha da inkişaf etmişdir. XVII əsr türk səyyahı Övliya Çələbi “Səyəhatnamə”sində Mingəçevir haqqında məlumat verərkən, onu Kür çayının sağ sahilində Boz dağın yaxınlığında yerləşən böyük yaşayış məntəqəsi kimi adını çəkir və burada ipək istehsal edən emalatxanalar, sənətkarlıq məhəllələri, mədrəsə və məscidlərin olduğundan xəbər verir. Mingəçevir Alban dövlətinin inkişaf etdiyi dövrlərdə ən mədəni bir mərkəz kimi tanınmışdır. Alban hökmdarı Arsvahanın və yerli nüfuzlu ruhani Beniaminin təşəbbüsü ilə “Alban əlifbası tərtib edildikdən, ölkədə məktəblər açıldıqdan sonra” Mingəçevir daha da inkişaf etmişdir. Qədim Mingəçevir İpək yolunun aparıcı qollarından biri olmaqla minilliklər boyu Kür çayı vasitəsilə qayıqlarla Gürcüstana, oradan Rioni çayı ilə Qara dəniz sahil rayonlərinə müxtəlif çeşidli mallar daşınmışdır. Eləcə də, yaxın Şərq ölkələrinə, Azərbaycanın qədim rayonlərinə mühüm karvan ticarət yolu buradan keçmişdir.
Alman hərbi əsirlərin Mingəçevirdə tikdikləri ev
Arxeloji qazıntılar zamanı bəzəkli şüşə məmulatları, qızıl və gümüşdən qablar, bəzək əşyaları, bir sıra qədim Şərq ölkələrinin sikkələrinin tapılması Mingəçevirin ticarət, sənətkarlıq, mədəni əlaqələrinin yüksək səviyyədə olmasından xəbər verir. Böyük ticarət yolu üzərində yerləşən Mingəçevir Kür çayında ən münasib keçid kimi XVIII–XIX əsrlərdə, hətta XX əsrin əvvəllərində öz əhəmiyyətini itirməmişdir. Qədim Mingəçevirlə bağlı faktlara Plutarxın, Strabonun, Ptolomeyin və başqa tanınmış tarixçi, coğrafiyaşünasların əsərlərində də rast gəlmək olur. [7]
Mingəçevir İkinci dünya müharibəsindən sonra yaradılan gənc sənaye rayonudir. rayonun tikintisində 20.000-ə yaxın insan, həmçinin İkinci dünya müharibəsi dövründə əsir düşmüş 10.000 alman əsiri də çalışmışdı. [8] rayonun böyüməsi və inkişafı da burada qurulan elektroenergetika, maşınqayırma, neft-kimya, kimya, habelə yüngül və yeyinti məhsulları sənaye obyektlərinin tikintisi ilə bağlıdır.
Coğrafiyası və iqlimi
Mingəçevir iqlimi Göstərici Yan Fev Mar Apr May İyn İyl Avq Sen Okt Noy Dek İl Mütləq maksimum, °C 14 18 23 34 38 40 39 39 35 29 22 16 29 Maksimum orta, °C 8 10 15 22 27 33 35 35 29 22 15 10 21,8 Orta temperatur, °C 3,1 4,5 8,4 15,1 20,1 24,3 27,7 26,6 22,7 16 10,3 5,3 15,4 Minimum orta, °C 1 1 4 9 14 19 22 21 17 12 7 3 10,8 Mütləq minimum, °C −3 −4 −1 4 8 14 18 18 12 7 1 −2 6 Yağıntı norması, mm 13 17 22 25 19 12 8 5 16 26 23 14 200 Mənbə: [1] [2] Coğrafi mövqeyi
Mingəçevir şəhəri Kür çayının üzərində su elektrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı salınmışdır. 11 noyabr 1948-ci ildə şəhər statusu almışdır. Bakıdan 323 km məsafədə yerləşir. Bakı-Tbilisi dəmir yolundan 17 km aralıdır. Respublika miqyaslı hava limanı 30 km məsafədə Yevlax rayonunda, beynəlxalq miqyaslı hava limanı Gəncə şəhərində 80 km məsafədə yerləşir. Coğrafi cəhətdən şəhər respublikanın mərkəzində Kür çayının hər iki sahilində salınmışdır. Mingəçevir su anbarı şəhərin şimal-qərbində 3 km məsafədə yerləşir. Su anbarının həcmi 15,7 milyard kub metr, uzunluğu 70 km, maksimal eni 18 km, su örtüyünün sahəsi 605 km², orta dərinliyi 27 metr (maksimal dərinliyi 83 metr), səviyyə dəyişkənliyi 5–7 metrdir. Su anbarının qarşısını kəsən bəndin uzunluğu 1550 metrdir.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.