Mühasibat hesabları və ikili yazılış

Aktiv hesablara müəssisə əmlakının müxtəlif formalarının qalığı, tərkibi və hərəkəti əks olunan hesablar daxildir. Bu qrup hesablara “Əsas vəsaitlər”, “Materiallar”, “Kassa”, “Qeyri maddi aktivlər”, “Hesablaşma hesabı” və s. daxildir. Aktiv hesalarda qalıq (saldo) ancaq hesabın debetində ola bilər.

“Az Accounting Services” LLC Your Accounting Department

MÖVZU VIII. MÜHASİBAT (MALİYYƏ) HESABATI Leave a comment

8.1. Mühasibat (maliyyə) hesabatı haqqında anlayış, onun tərkibi və vəzifələri

8.2. Mühasibat balansı və onun məzmunu

8.3. Mühasibat (maliyyə) hesabatına əlavə olanmış hesabat formaları?

8.4. İllik mühasibat (maliyyə) hesabatına əlavə edilən izahatlı arayış?

1. V.İsayev «Balans maddiləri beynəlxalq standartlara uyğun qiymətləndiril­mə­li­dir», «Maliyyə və uçot» jurnalı, № 7-8, 1997
2. S.M.Səbzəliyev «Mühasibat (maliyyə) hesabatı», dərs vəsaiti, Bakı-2003
3. S.M.Səbzəliyev «Maliyyə hesabatı: formalaşması və təkmilləşdirilməsi problemləri»

8.1. Mühasibat (maliyyə) hesabatı haqqında anlayış, onun

tərkibi və vəzifələri

Mühasibat (maliyyə) hesabatının tərtib olunması uçot əməliy­yat­larının apa­rılmasının yekun mərhələsi sayılır. Mü­hasibat (maliyyə) hesabatı mühasi­bat uço­tu­nun faktiki və düzgün təsdiq olunmuş göstəricilərinin müəssisənin və başqa tə­sər­rüfat subyektlərinin əmlakının, maliyyə təsərrüfat fəaliyyəti nə­ti­cə­lə­rinin və s-nin. istifadəçilər üçün tə­yin edilmiş formada öz əksini tapan yekun­la­rının məcmuudur.

Vaxtında və düzgün tərtib olunmuş hesabat əm­la­kın qorunub saxlanması, məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması üçün yeni imkanların araşdırılıb tapıl­ması, mənfəətin artırılması, müəssisənin maliyyə vəziyyətinin möhkəmlən­di­rilməsi və ümumiyyətlə idarəetmə siste­mi­nin daha da təkmilləşdirilməsində geniş şəkildə istifadə olunur.

Mühasibat hesabatının formalaşmasının tərkibi, məz­­munu və metodiki əsasları Azərbaycan Respublikasında mühasibat uçotunun döv­lət tərə­findən tənzimlənməsi qaydalarını, mühasibat hesa­ba­­tının tərtib olunması prin­sip­lə­ri­ni, nəşri qaydasını, müha­si­bat uçotu məlumatlarının düzgün­lüyünün təmi­na­tını özündə əks etdirir. «Mühasibat uçotu haq­qın­da» Azərbaycan Respubli­ka­sının 24 mart 1995-ci il Qa­nununda müəyyən olunmuşdur.

Mühasibat (maliyyə) hesabatı müəssisənin təsər­rü­fat həyatını idarə etmək və ona operativ rəhbərlik etmək üçün ən mühüm vasitələrdən biri hesab olu­nur. Hesabat yalnız müəssisə üçün müəyyən olunmuş proqnoz və tap­şırıqların yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək üçün de­yil, eyni zamanda onun tərtib edil­mə­sinə də geniş im­kan­lar açır. Bir qayda olaraq keçən hesabat dövrünün he­sa­b­ıtının diqqətlə öyrənilməsi sahəsində gələcək dövr üçün planlar, proqramlar və tapşırıqlar işlənib hazırlanır.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində mühasibat (maliyyə) hesabatı qarşısında bir sıra vəzifələr qoymuşdur. Həmin vəzifələr aşağıdakılarla xarakterizə edilir:

a) hesabat bazar iqtisadiyyatının və beynəlxalq stan­­­dartların tələblərinə cavab verməklə, ona uyğun qu­ru­lmalıdır;

b) hesabat göstəriciləri etibarlı, ardıcıl, müqayisə olu­nan və düzgün olmalıdır;

v) hesabat sadə anlaşılan olmaqla, müəyyən olun­muş vaxtlarda tərtib olunub, təyinatlara uyğun olaraq təq­dim olunmalıdır.

Azərbaycan Respublikasında mövcud olan qanun­ve­r­iciliyə görə iqtisadi sub­yektlərin mühasibat maliyyə hesabatları, müstəqil hüququ olan nəzarət edici orqanlar tərəfindən reallığı və düzgünlüyü təsdiq edildikdən sonra hü­quqi və fiziki şəxslər, habelə bütün marağı olan istifadəçilər, iştirakçılar və başqa orqanlar üçün açıq nəşr edilə bilər.

Müəssisələrin (büdcə idarələrindən başqa) müha­si­bat hesabatlarının tər­ki­bi əsasən mühasibat balansından, maliyyə nəticələri (mənfəət və zə­rər­lər) və on­ların istifadəsi haqda hesabatdan, əmlakın, fondların, dövriyyə və­sa­it­lə­ri­nin, xüsusi kapitalın, pul vəsaitlərinin, qeyri-mad­di aktivlərin, maliyyə və kapital qoyuluşlarının və sa­ir aktiv və passivlərin hərəkəti haqqında əlavədən iba­rətdir.

Mühasibat (maliyyə) hesabatlarının nümunəvi for­ma­ları və onların tərtib olunması qaydaları, Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmişdir.

Mühasibat hesabatının tərkibi, tərtib və təqdim olun­ma vaxtından asılı olaraq müəyyən olunur. Müəs­si­sə­lərin hesabatları rüblük və illik hesabatlara bölünür. Bütün müəssisələr üçün hesabat ili 01 yanvar 31 dekabr daxil olmaqla olan dövr sayılır. Mühasibat hesabat­la­rın­dakı məlumatlar sintetik və analitik uçot məlumatlarına əsaslanır.

Mühasibat (maliyyə) hesabatının tərkiblərinə aşağı­da­kı hesabat formaları daxildir:

1. Müəssisənin mühasibat balansı – forma №1.
2. Maliyyə nəticələri və onlardan istifadə haqqın­da hesabat – forma №-2.
3. Müəssisə balansına əlavə – forma №5.

«Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respub­li­kası Qanununun 31-ci maddəsinin müddəalarına uyğun olaraq gös­tə­ri­lən hesabatlara mühasibat uçotu standartlarına müvafiq olaraq başqa hesabat formaları və izahatlarda əlavə edilə bilər.

Bank, sığorta, vergi və digər dövlət orqanlarında ilkin uço­tun aparılması haqda təlimatlarını, mühasibat (ma­liyyə) hesabat­la­rı­nı, onların doldu­rul­ması qaydalarını Azər­baycan Respubli­ka­sı Maliyyə Nazirliyinin razılığı ilə təsdiq edirlər.

Müəssisə (xarici investisiyalı müəssisələr istisna ol­maqla) rüblük və illik mühasibat hesabatlarını aşağıdakı orqanlara təqdim edir:

– mülkiyyətçilərə (iştirakçılara, təsisçilərə və təsis sə­nəd­lərinə də nəzərdə tutulan digər orqanlara);

– dövlət vergi orqanlarına;

– dövlət statistika orqanlarına;

– Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyi ilə mü­əs­sisənin fəaliy­yətinin ayrı-ıyrı sahələrinin yoxlanılması həvalə edilmiş digər dövlət orqan­larına.

Müəssisənin mühasibat (maliyyə) hesabatlarının baş­qa ünvanlara göndərilməsi təsisedici sənədlərə və Azər­­­baycan Respublikasının qanun­vericiliyində nəzərdə tutulan hallarda həyata keçirilir.

Müəssisələr kvartallıq mühasibat (maliyyə) hesa­bat­la­rını kvartallıq başa çat­dıq­dan sonra 30 gündən, illik mühasibat (maliyyə) hesabatlarını isə il başa çatdıqdan sonra 90 gündən gec olmayaraq təqdim edirlər.

Xarici investisiyalı müəssisələr illik mühasibat (ma­liy­yə) hesabatını tə­sis­edici sənədlərdə nəzərdə tutulmuş qaydada hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayı­nın 15-dən gec olmayaraq, mü­əs­sisənin hər bir iştirakçısına (sahibkar­ları­na), dövlət vergi idarəsi orqanlarına və dövlət statistika orqanlarına təq­dim edirlər.

Azərbaycan Respublikasının Nazirlikləri və baş ida­­rələri onların tabe­çi­li­yin­dəki təşkilatlar üzrə icmal rüb­­lük mühasibat hesabatlarını hesabat dövrü qur­­tar­dıq­dan sonra 45 gündən, illik mühasibat he­sabatlarını isə hesabat ilin­dən sonrakı ilin aprel ayının 25-dən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası İqtisadi İn­kişaf Nazirliyinə, Maliyyə Nazirliyinə, Dövlət Statistika Komitəsinə və Vergi Nazirliyinə təqdim edirlər.

8.2.Mühasibat balansı və onun məzmunu

Mühasibat balansı hesabat dövrünün son gününə mü­əssisənin və digər tə­sərüfat subyektlərinin əmlak və ma­liyyə vəziyyətini əks etdirən maliyyə he­sabatı for­ma­sı­dır. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq müəs­si­sələrin mü­ha­si­bat balansının tərtib olunmasında bir sı­ra dəyişikliklər edilmiş və onun beynəl­xalq mühasibat uçotu standartlarına uyğunlaşdırılması nəzərdə tutul­muş­dur.

«Müha­sibat uçotu haqqında» Qanunun tələb­lə­rinə uüğun olaraq Azər­bay­can Respublikasının bütün idarə və müəs­si­səlirndə mühasibat balansı tər­tib olunur. Müəs­sisələrin maliyyə hesabatlarının tərkibi əsasən mü­ha­sibat ba­lan­­­sından və ona əlavə olunmuş hesabatlardan ibarətdir. (1-ci bölmənin 2-ci fəslinə bax).

Balans tərtib olunarkən əsasən aşağıdakı prin­sip­lə­rin həyata keçirilməsi təmin olunmalıdır:

– ilin əvvəlində mühasibat balansında əks olun­muş göstəricilər keçən ilin sonuna olan gös­tə­ri­ci­lərə (qalıq­la­ra) bərabər olmalıdır;

– mühasibat uçotu qaydalarında müəyyən olun­muş prisiplərdən başqa, balansın aktivində və passivində əks olunmuş maddələrin birinin di­gəri ilə, yəni mənfəətin zərərlə, debitorun kre­di­tor­la əvəzlənməsinə icazə verilmir;

– mühasibat hesabları üzrə qalıqlar balansda cəm­lən­miş şəkildə, yəni debet qalığı olan analitik he­sabların qalığı (saldo) aktivdə, kredit qalığı olan­lar isə passivdə əks olunur;

– mühasibatın balansda əks olunan göstəri­ci­lə­ri­n doğru və düzgünlüyü, müəssisə əmlakının illik balansının tərtibinədək aparılan inventar­laş­ma nəti­cəsi ilə təsdiq olunmalıdır.

Balans maddələri mühasibat uçotunun məlumatları əsasında doldu­rulur. Bu baxımdan 1 «Mühasibat balansı»nında bütün maddələri mühasibat uçotu he­sab­larının adı və şifrələrinə uyğun qurulmuşdur. Elə buna görə də bütün hesablarda əks olun­­muş qalıqlar balans maddələri üzrə köçürülür.

Mühasibat balansında müəssisənin əmlakı iki formada əks etdirilir. Daha doğrusu balansın aktivində müəssisəyə məxsus olan əmlak və onun quruluşu, passivində isə onların əmə­lə gəlmə mənbələri, yəni müəssisənin təsərüfat fəa­liy­yə­tinin təşkilinə qoyulan vəsaitin həcmi və onun ya­ra­dıl­ma­sında iştirak edən vəsait mənbələri göstərilir.

Balansın aktivində və passivində əks olunmuş hər bir ünsür balans mad­dəsi adlanır. Hazırda Azərbaycan Respub­li­ka­sında tərtib olunan mühasibat balansı aktiv üzrə üç, passiv üzrə isə iki bölmədən ibarətdir.

Balansın aktivinin birinci bölməsində əsas vəsaitlər və sair dövriyyədən­kə­nar aktivlər əks etdirilr. Burada əsas vəsaitlər, qeyri-maddiaktivlər, quraş­dı­rı­lası avadan­lıq­lar, başa çatdırılmamış kapital qoyuluşu, uzun müd­dətli maliyyə qoyuluşları, təsisçilərlə hesablaşmalar, sair dövrüyyədənkənar aktivlər daxildir.

İkinci bölmədə ehtiyatlar və məsrəflər, yəni istehsal ehtiyatları, az qiymətli və tezköhnələn əşyalar, bitməmiş istehsal, hazır məhsul, mallar və sairə əks olunur.

Üçüncü bölməyə pul vəsaitləri, hesablaşmalar və sa­ir aktivlər daxildir. Bu bölmədə malalanlara yük­lən­miş mallar, debitorlarla hesab­laşmalar, qısa müd­dət­li ma­liyyə qoyuluşları, pul vəsaitləri (kassa, hesablaşma hesabı, valyuta hesabı və s.) sair dövrüyyə aktivləri və sair əks etdirilir.

Balansın aktivində keçmiş illərin və hesabat ilinə aid olan zərərlər də əks olunur.

Balansın passiv hissəsi iki bölmədən ibarətdir.

Birinci bölmədə xüsusi vəsaitlərin mənbəələri, yəni nizamnamə ka­pitalı, əlaə kapitalehtiyat kapitalı, yığım və istehlak fondları, keç­miş illərin bölüşdürülməmiş mənfəəti. Müəssisənin hesabat ilindəki mənfəəti, hesabat ilindəki bölüşdürülməmiş mənfəəti əks olunur.

İkinci bölmədə hesablaşmalar və sair passivlər, yə­ni uzunmüddətli bank kre­ditləri, uzunmüddətli borclar, qısamüd­dətli bank kreditləri, kreditorlarla hesab­laşma­lar, təsisçi­lər­lə hesablaşmalar, gələcək dövrün gəlirləri və sairə göstərilir.

Balansın aktivi və passivi üzrə aparılan, ya­zılışlarından sonra balansın yekunu müəyyənləşdirilir. Ak­tiv üzrə balans göstəricilərinin cəmi 360-cı sətirdə əks olu­nur. Bu sətirdə göstərilən balans yekunu 080, 180, 330, 340 və 350-ci sətirlər üzrə məbləğlərin cəmini təşkil edir.

Passiv üzrə balansın yekunu isə 780-ci sətirdə əks olunur ki, o da 480 və 770-ci sətirlərin cəmini təşkil edir.

Mühasibat uçotunda qəbul olunmuş qaydaya görə balansın aktivi və passivi biri-birinə, yəni sətir 360 = sətir 780 bərabər olmalıdır

8.3.Mühasibat (maliyyə ) hesabatına əlavə olunmuş hesabat formaları

Müəssisənin maliyyə-təsərüfat nəticələrini əks etdi­rən mühasibat (maliy­yə) hesabatına mühasibat balansı ilə birlikdə «Maliyyə nəticələri və onlardan istifadə haq­qında hesabat» (forma№2) «Müəssisə balansına əlavə» (forma№5) də əlavə olunur.

Maliyyə nəticələri və onlardan istifadə haqqında he­sabatda hesabat döv­rün­də müəssisənin mənfəətinin for­malaşması göstəriciləri əks etdirilir. Gös­tə­rilən he­sa­bat forması müəssisənin mühasibat balansına əlavə olu­nan mühüm hesabatdır.

Maliyyə nəticələri və onların istifadəsi haqqında he­sabatda müəssisənin he­sabat dövründə mənfəət və zə­rər­lərinin müxtəlif mənbələr üzrə (məhsul satı­şın­­dan daxil olan gəlir (satış pulu) satışdankənar əməliy­yat­lar­dan əldə edilən gə­lir və itkilər, kommersiya xərcləri, mən­fə­ətdən ver­gilərin ödənilməsi və s.) for­malaşması haq­qın­da in­for­ma­siya verilir. Hesabat aşağıdakı dörd bölmədən iba­rət­dir:

1. Maliyyə nəticələri.
2. Mənfəətdən istifadə.
3. Büdcəyə ödəmələr
4. Mənfəətdən vergi üzrə güzəştlər hesablanarkən nəzərə alınan xərclər və məsrəflər.

Hesabat cədvəlinin birinci bölməsi dörd, ikinci bölməsi üç, üçüncü dörd və dördüncü bölməsi üç sütuna bölünmüşdür.

Hesabatın birinci bölməsində – məhsulların (iş və xid­mətlərin), satışından pul ifadəsində mədaxil olunan ümumi gəlir, əlavə dəyər vergisi, aksizlər, satıl­mış məh­sul­ların istehsal məsrəfləri, satış nəticələri, sair satış nə­ti­cə­ləri, satışdan kə­nar əməliyyatlardan alınan gəlirlər və xərclər, mənfəət və zərərələrin cəmi, ba­lans mənfəəti, ya­xud zərəri və maliyyə nəticələri üzrə müəssisələrin sayı göstərilir.

İkinci bölmədə mənfəətdən istifadə – yəni büdcəyə ödəmələr, ehtiyat kapitalı və fonduna, yığım fonduna, is­tehlak fonduna, xeyriyyə məqsədlərinə və başqa məq­sə­dlərə ayırmalar əks olunur.

Üçüncü bölmədə büdcəyə ödəmələr – yəni əmlak vergisi, mənfəətdən (gə­lirdən) vergi, yeraltı sərvətlərdən istifadə və ətraf mühiti çirklənməsi görə ödə­nişlər, torpaq vergisi, əlavə dəyər vergisi, aksizlər, ixrac gömrük rüsumları, idxal gömrük rüsumları, kəlir vergisi, sair vergilər və iqtisadi sanksiyalar göstərilir.

Dördüncü bölmədə – mənfəətdən vergi üzrə gü­zəşt­lər hesablavnarkən nəzə­rə alınan xərclər və məsrəflər – yəni istehsal və qeyri-istehsal təyinatlı kapital qoyu­luş­la­rı­nın maliyyələş­mə­sinə, elmi-tədqiqit işlərinin aparıl­ma­sı­na, təbiəti mühafizə tədbirlərinin keçirilməsinə, sə­hiy­yə, təhsil, mədəniyyət və sairə xərclər əks olunur.

Mühasibat balansına əlavə olunan digər forma «Mü­əssisənin balansına əla­və» (Forma №5) adlanır. Həmin for­mada müəssisənin xüsusi kapitalı və fond­larının hərəkəti, borc vəsaitlərinin hərəkəti, debitor və kreditor borcları, qeyri-maddi aktivlərin tərkibi, əsas vəsaitlərin tərkibi, ma­liyyə qoyuluşları, so­sial göstəricilər, uzunmüddətli investisiya və maliyyə qoyuluşlarının maliyyə­ləş­dirilməsi üz­rə vəsaitlərin hərəkəti və balans­arxası hesablarda uçota alınan qiymətlilər haqqında informasiyalar əks olunur.

Balansa əlavə 9 bölmədən ibarət olub hər biri aşağıdakı kimi xarakterizə olunur:

Birinci bölmədə «Müəssisənin xüsusi kapitalı və fond­larının hərəkəti» ilə əla­qədar olub, müəssisənin niza­m­na­mə kapitalının, əlavə və ehtiyat kapitalı­nın, ehtiyat fondlarının, keçmiş illlərin bölüşdürülmüş mənfəətinin, sosial sahə­­lərə yönəldilən fondlarının vəsaitləri əks etdirilir.

Birinci bölmənin 2-ci hissəsində istehlak fondları, qar­şıdakı xərclər və ödəmələr, şübhəli borclar üzrə eh­ti­yat­lar (sətr 140, 150, 160) göstərilir.

İkinci «Borc vəsaitlərinin hərəkəti» bölməsində uzun­ və qısamüddətli kre­ditlər və istiqrazlar for­masında alınan və vaxtında ödənilməyən vəsaitlər əks olu­nur. Bölmə balansda əks olunan qaydada qurul­maq­la borc vəsaitlərinin he­sabat dövrünün əvvəlinə olan hesabat dövründə alınmış ödənişin və ilin so­nu­na olan qalıqın məbləğini özündə əks etdirir. Bank kre­dit­ləri və alınmış istiq­raz­ların bölməsində əks etdirilməsində analitik uçotun məlumatlarından isti­fa­də edilir. Bu zaman hər bir maddənin göstəricilərinin mühasibat uço­tu­nun də­qiq­liyini təmin etmək üçün 90 «Qısamüddətli bank kreditləri», 92 «Uzun­­müd­də­tli bank kreditləri», 93«İşçilər üçün bank kreditləri», 94«Qısamüddətli borc­lar» hesab­larında əks olunmuş məlumatlardan istifadə etmək mühüm rol oynayır.

Üçüncü «Debitor və kreditor borcları» bölməsində bir ilə qədər, bir ildən artıq və digər vaxtı keçmiş debitor borcların hərəkəti əks olunur. Bu bölmənin gös­tə­riciləri 60 «Malsatan və podratçılarlı hesablaşmalar», 61«Verilmiş avans­lar üzrə hesablaşmalar», 70 «Əməyin ödənişi üzrə işçi heyyəti ilə hesablaş­ma­lar», 71 «Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar», 76 «Müx­təlif debitor və kredi­tor­larla hesab­laş­malar» və sa­irə əlaqədar sintetik və analitik hesablarda əks olunmuş yazılışlar əsasında tərtib ounur.

Dördüncü «Qeyri-maddi aktivlərin tərkibi» və be­şin­ci «Əsas vəsaitlərin hə­rəkəti» bölmələrində qeyri – maddi aktivlər və əsas vəsaitlərin növləri və qrup­ları üzrə əks olunur. Bu bölmədə ifadə olunan göstəricilər 01 «Əsas vəsa­itlər», 02 «Əsas vəsaitlərin köhnəl­məsi», 04 «Qeyri – maddi aktivlər», 05 «Qey­ri-mad­di aktivlərin köhnəlməsi» hesablarındakı göstəricilər əsa­sın­da tərtib olunur

Altıncı «Maliyyə qoyuluşları» bölməsində hesabat ilinin əvvəlinə və sonuna uzun və qısamüddətli maliyyə qoyuluşlarının, onların növləri üzrə əks olunur. Bu məlumatların tərtib olunmasında 06 «Uzun­müddətli maliyyə qoyuluşları», 58 «Qısamüddətli maliyyə qoyuluşları» hesablarına aid olan subhesabların yazılışlarından istifadə edilir.

Yeddinci «Sosial göstəricilər» bölməsində sosial eh­ti­yaclara ayırmalar, yəni sosial sığorta fonduna, məş­ğul­luq fonduna ayırmalar əks olunur. Bu bölmədə istehlaka yönəldilmiş vəsaitlər, o cümlədən əmək ödənişləri xərc­ləri, pül ödənişləri və mükafatlar, müəssisə əmlakından olan səhm və əmanətlərdən gəlirlər göstərilir. Bölmənin 750-ci sətrində işçillərin orta sayı da əks olunur.

Səkkizinci «Uzunmüddətli investisiya və maliyyə qo­yu­luşlarının maliyyələş­di­rilməsi üzrə vəsaitlərin hərəkəti» bölməsində uzunmüddətli kapital qoyuluşu və digər ma­liy­yə qoyuluşları əks etdirilir.

Hesabat formasının 4-cü sütununda hesabat dövrü ərzində hesablanmış müəssisənin özünəməxsus vəsaiti əks olunur. Burada əsas vəsaitlər, qeyri-maddiaktivlərə il ərzində hesablanmış amortizasiya,yığım və mənfəət fon­duna ayırmalardan ibarət və müəssisənin sərəncamında kapital qoyuluşu və digər uzunmüddətli maliyyə qo­yu­luş­larına istifadə olunan vəsaitlər göstərilir. For­manın 2-ci sütununun 820-ci sətrində bank kre­di­t­lə­rin­dən, istiqraz, başqa müəssisələrdən borc alınmış vəsa­it­lər, tikintidə iştirak payı, büdcədən kənar fondlardan və sairdən cəlb olunmuş vəsaitlər əks olunur.

Hesabat formasını «İstifadə edilib» adlı 5-ci sütu­nun­da faktiki olaraq 06 «Uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları», 07 «Quraşdırılası avadanlıqlar», 08 «Ka­pital qoyuluşları» və 61 «Verilmiş avanslar üzrə hesablaşmalar» hesabla­rın­da əks olunmuş vəsaitlər göstərilir.

Doqquzuncu «Balansarxası hesablarda uçota alınan qiymətlilər haqqında arayış» bölməsində balansarxası he­sablarda əks olunan vəsaitlər və öhdəliklər gös­tərilir. Bu­raya icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər (001), məsu­liy­yətli müha­fizəyə qəbul olunmuş mal-material qiymətliləri (002), komissiyaya qəbul edil­miş mallar (004), zərərə silinmiş ümüdsüz debitor borcları (007) daxil edilir. Be­­lə­liklə bu bölmədə əks olunmuş məlumatlar müəssisə əm­lakı sayılmayan, la­kin onun maliyyə-təsərüfat fəa­liy­yə­tinə təsir edən göstəriciləri qiymətlən­dir­mək üçün is­ti­fa­də olunur.

8.4.İllik ıımühasibat (maliyyə) hesabatına əlavə edilən izahatlı arayış

Bir qayda olaraq müəssisələrin illik mühasibat (maliyyə) hesabatına (ki­çik müəssisələr istisna edilməklə) iza­hatlı arayış əlavəsi təqdim olunmalıdır. «Mühasibat uçotu haq­qında» Lakin, uzun il­lə­rin təcrübəsində, izahat xarakterli arayışın illik mü­ha­sibat (maliyyə) hesabatının tərkibində təqdim olun­ma­sına və onun çox faydalı nəticələr verməsinə baxmayaraq Azərbaycan Respublikasının «Mühasibat uçotu haqda» Qanununda müha­sibat (maliyyə) hesabatının tərkibində belə bir arayışın tərtib olunması müəyyən olun­mamışdır. Qeyd edək ki, bu təcrübə iqtisadi cəhət­dən yüksək səviyyədə inkişaf etmiş və bazar iqti­sa­di­yyatı şəraitində işləyən ölkələrdə də istifadə olunur.

İzahatlı arayış-illik mühasibat (maliyyə) hesabatına əlavə olmuş sərbəst hesabat forması olduğundan, müəs­si­sə­nin bütün iqtisadi maliyyə-təsərüfat böl­mələrinin iştirakı ilə tərtib olunur. Bu sənədin göstərilən əhəmiyyətini nəzə­rə alaraq onun tərtib olunması ilə əlaqədar informasiya normaları müəyyən olunmuşdur. Bu normalar tərtib olunan izahlı arayışda müəssisənin bütün is­teh­­sa­lı­nın, təsərüfat-maliyyə fəaliyyətinin və balansda əks olun­­muş göstəri­ci­lə­rin ətraflı şərh və təhlil edən məzmuna malik olmasını tələb edir.

İzahatlı arayışda mühasibat uçotu standartları və onların prinsiplərini əha­tə edən məlumatlarəks olunmalıdır. Arayışda müəssisənin cari, in­ves­ti­siya və ma­liyyə fəaliyyəti, hesabat ilində təsərrüfat-ma­liy­yə fəa­liy­yətinə təsir edən amil­lər, illik hesabat nə­ti­cə­lə­ri­nin qiy­mət­ləndirilməsi və müəssisənin sərən­ca­mın­da qalan mən­fə­ətin bölüşdürülməsi, baş vermiş itkilərin səbəbləri şərh olunmalıdır.

İzahatlı arayışın aşağıdakı formada tərtib olunması məqsədəuyğun hesab edilə bilər:

1. Müəssisə təşkilati quruluşuna dair məlumat.
2. Uçot siyasətinin açıqlaması və onun əsas prin­sip­ləri.
3. Hesabat ili ərzində müəssisənin əsas fəaliyyətini əhatə edən gös­­təricilərinin xarakteristikası.
4. İstehsalat, təsərüfat-maliyyə göstəriciləri və on­la­­rın təhlili.

Müəssisənin təşkilati quruluşuna aid olan məlu­mat­da müəssisənin tam adı, təşkilati-hüquqi forması, yerləş­di­yi ünvanı, dövlət qeydiyyatından keçmə­si­nə dair məlu­mat, nizamnamə kapitalının həcmi, səhmdarların siya­hı­sı, müəssisə fəaliyyətində iştirak edən böyük həc­mli kom­mersiya və digər müəssisələrə dair məlumatlar əks olun­ma­lıdır.

Uçot siyasətinin açıqlanması və onun əsas prin­sip­ləri bölməsində müəs­si­sədə aparılan mühasibat uçotunun for­ma­sı, prinsipləri və standartları, mate­ri­a l-istehsal ehtiyat­la­rı­nın uçotunun aparılmasına dair informasiyalar, uçot siya­sətinin elementləri, hesabat ili dövründə uçot siya­sə­tin­də­­ki dəyişikliklər əks olunur.

Hesabat ili ərzində müəssisənin əsas fəaliyyəti gös­tə­riciləri bölməsində cari, investisiya və maliyyə fəa­liy­yəti, məhsul satışının həcmi, göstərilən işlər və xidmətlər, müəssisənin hesabat ilində sərf etdiyi investisiya, əmlak və maliyyə vəziyyətinin dəyişilməsi və onun səbəbləri mühasibat hesabatından istifadə edən maraqlı şəxslərin istifadəsi üçün əlavə məlumatlar göstərilir.

İstehsalat təsərüfat-maliyyə göstəriciləri və onların təhlili bölməsində hesabat ili dövründə aparılan analitik təhlil və hesabat formalarından istifadə etməklə müəs­si­sə­nin bütün iş fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, bazar mü­nasibətlərində onun mövqeyi, işgüzar fəaliyyəti ət­raf­lı gös­tərilməlidir.

Bu göstəricilər sistemində müəssisənin əsas və­sa­i­t­i­nin, qeyri-maddi aktiv­lərinin, maliyyə qoyuluşlarının, de­bi­tor və kreditor borclarının vəziyyətini əks et­dirən əsas­lı informasiyalar, həmiçinin müəssisənin istehsal gü­cü­nün daha da ge­nişlənməsi üzrə aparılan əməliyyatlar əks olunmalıdır. Belə məlumatlar müəy­yən analitik şərh­li cədvəllərin əlavə olunması ilə də ətraflı genişlənə bilər. Mə­lumatlarda məhsul satışından daxil olan pul vəsaiti, balans mənfəəti, təmiz gəlir, müəssisənin əsas fəaliyyəti üzrə rentabellik, əmlakın vəziyyətini xarak­te­ri­zə edən, maliyyə vəziyyəti göstəriciləri şərh olunmalıdır.

İllik mühasibat (maliyyə) hesabatına izahatlı ara­yış­da müəssisənin gələcək dövrü üçün mü­hüm iqtisadi və maliyyə göstəricilərinin perspektivlər əks et­di­rən informa­siya­lar (bir neçə il ərzində), investisiyanın həc­mi, maliyyə qoyu­Lu­şu, iqtisadi faydalılığın artırılması və mü­hasi­bat hesabatının hazırlanıb qur­tar­dığı vaxtdan, təqdim olunduğu qədər yaran­mış yeni nəticələ­rə dair əlavə təkliflər də göstərilməlidir.

1. İqtisadi informasiya sistemində hesabatın nə kimi rolu vardır?
2. Mühasibat (maliyyə) hesabatının tərkiinə hansı hesabat formaları daxildir?
3. İllik mühasibat (maliyyə) hesabatının tərtibinə qədər hansı hazırlıq işləri yerinə yetirilməlidir?
4. Hansı balans növləri mövcuddur?
5. Balansın əsas konsepsiyasını izah edin?
6. Balansın aktiv və passiv maddələri necə qiymətləndirilir?
7. Balansın ümumi bölmələri necə qiymətləndirilir?

Mühasibat hesabları və ikili yazılış

İdarə və müəssisələrdə hər gün çoxlu miqdarda təsərrüfat əmliyyatlari icra olunur və onların nəticəsi ilə əlaqədar olaraq mühasibat balansı tərtib olunur.

Balansın köməyi ilə gündəlik olaraq müəssisə əmlakının tərkibinin dəyişilməsi, onun öhdəçiliyinin vəziyyəti və bütün vəsaitin formalaşmasına dair gündəlik nəzarəti təmin etmək mümkün deyildir. Buna görə də cari uçotu və nəzarəti təmin etmək üçün mühasibat uçotu hesablarından istifadə edilir.

Mühasibat uçotu nəzəriyyəsi və metodoloji prinsiplərində mühahibat uçotu hesabları sisteminə xüsusi əhəmiyyət verililr. Çünki buna əsaslanaraq informasiyaların ikitərəfli əks olunması problemi həll olunmaqla, onun toplanması və cəmləndirilməsi üsulu icra olunur. Hesablar üzrə yazılışlar ikili yazılış metodu ilə aparılır.

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun tələblərinə uyğun olaraq müəssisələrin mühasibat uçotunun Hesablar Planının tətbiqinə və təsərrüfat fəaliyyətindəki eyni mınşıli faktların mühasibat uçotu hesablarında əks etdirilməsinə vahid münasibəti müəyyən edir.

Mühasibat uçotu müəssisənin, idarənin. təşkilatın və digər təsərrüfat subbyektlərinin əmlakının, öhdəliklərinin, kapitalının, dövriyyə vəsaitlərinin və ümumiyyətlə büütün maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin natural göstəricilər əsasında, pul ifadəsində. fasiləsiz, başdan-başa, sənədləşdirilmiş və mühasibat uçotu registrlərində qarşılıqlı əlaqələndirilmiş bütün təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat hesablarında ikili yazılış üsulu ilə yığılması və qaydaya salınması üsulunu özündə əks etdirir. Mühasibat uçotu hesabı təsərrüfat əməliyyatları haqqında əməliyyatların və mühasibat uçotunda digər informasiyanın qruplaşdırılması və saxlanması üçün vahid əsasdır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, mühasibat uçotunun hesablar planının yaradılması, həyata keçirilməsi və tətbiqi dünya ölkəkəri alimləri, mütəxəssisləri tərəfindən yüz illərdən artıq dövrdə mühasibat uçotuna inamın və etibarın yaranmasına xüsusi diqqət verilməkdədir. İlk milli hesablar planı 1937-ci ildə Almaniyada, 1947-ci ildə Fransada qəbul olunmuşdur. Daha sonra dünya ölkələrində, 100-dən artıq ölkədə milli hesablar planı qəbul olunmuşdur. 1960-80-ci illərdə Avropa İqtisadi Birliyi, Vahid Afrika Təşkilatları və Latın Amerikası dövlətləri üzrə millətlər arası ərazi hesablar planı yaradılmışdır.

Mühasibat uçotu hesabları təsərrüfat vəsaitlərinin və onların əmələgəlmə mənbələrinin hər biri üçün ayrı açılır. Hesablarda uçota alınan bütün obyektlər, yəni vəsait və onun əmələgəlmə mənbəyi iki cür ya artmağa, yaxud azalmağa doğru dəyişilə bilər. Xarici görünüşünə görə hesablar ikitərəfli cədvəl formasında tərtib olunur. İlkin olaraq hər bir hesaba obyektin adına görə ad müəyyən olunur. Misal üçün “Əsas vəsaitlər”, “Materiallar”, “Nizamnamə kapitalı” hesabları və s. adlanır.

Hesabın sxeması aşağıdakı formada müəyyən olunmuşdur:

debet hesabın adı kredit

Hesabın ikitərəfli nformada tərtib olunması müəssisə əmlakının və onların əmələgəlmə mənbəələrini artıran bütün əməliyyat məbləğləri bir tərəfdə, azaldan əməliyyat məbləğləri isə əks tərəfdə yazmağa imkan verir.

Mövcud qaydalara görə hesabda əks olunmuş ilk qalıqdan sonra yazılan bütün məbləğlərin yekunu dövriyyə adlanır. Hesabın debetindəki məbləğin yekunu debet dövriyyəsi, kreditindəki isə kreditindəki isə kredit dövriyyəsi adlanır.

Müəssisə balansına uyğun olaraq bütün mühasibat uçotu hesabları aktiv və passiv hesablara ayrılır və bununla əlaqədar olaraq hesablara yazılış iki sxem üzrə icra olunur.

Aktiv və passiv hesablarda debet və kreditin təyinatı da müxtəlif olmaqla aparılan əməliyyat yazılışları bir-birindən fərqlənir.

Aktiv hesablara müəssisə əmlakının müxtəlif formalarının qalığı, tərkibi və hərəkəti əks olunan hesablar daxildir. Bu qrup hesablara “Əsas vəsaitlər”, “Materiallar”, “Kassa”, “Qeyri maddi aktivlər”, “Hesablaşma hesabı” və s. daxildir. Aktiv hesalarda qalıq (saldo) ancaq hesabın debetində ola bilər.

Passiv hesablarda isə müəssisə əmlakının formalaşması mənbələrini, onların məbləği, tərkibi, hərəkəti və öhdəlikləri göstərən mühasibat hesabları aiddir. Bu hesablara “Nizamnamə kapitalı”, “Qısa müddətli bank kreditləri”, “Ehtiyat kapitalı”, “Əməyin ödənməsi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmalar” və s. daxildir. Passiv hesablarda qalıq ancaq hesabın kreditindı ola bilər. Bir qayda olaraq mühasibat hesablarında hesabat dövrünü əvvəlinə əks olunmuş qalıq (S₁), hesabat dövrünün sonunda olan qalıq isə (S₂) işarəsi ilə göstərilir.

Mühasibat uşotunda aktiv və passiv hesabların yazılmış sxemini aşağıdakı formada göstərmək olar. Aktiv hesablar üzrə:
Debet Aktiv hesabın adı Kredit

S₁-əməliyyatın əks olunmasına qədər olan qalıq

Təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində qalığın azalması

Hesabın debeti üzrə dövriyyə

Beləliklə, mühasibat uçotu aktiv hesabının debet tərəfində hesabat dövründə aparılan təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində əməliyyatı nəticəsində əməliyyatın əks olunmasına qədər olan qalıq, təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində baş verən dövriyyə və dövrün sonuna olan qalıq müəyyən olunur.

Hesabın kreditində isə təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində əmələ gələn azalma əks olunmuş olur.

Nəticə etibarı ilə aktiv hesablarda hesabın debetində vəsaitin artması, kreditində isə vəsaitn azalması əks olunur və həmin hesablarda yalnız debet qalığı ola bilər.

Passiv hesablarda əməliyyatların yazılış sxeması isə aşağıdakı formada aparılır.

debet passsiv hesabın adı kredit

Təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində qalığın azalması

Təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində qalığın artması

Hesabın debeti üzrə dövriyyə

Hesabın debetində isə təsərrüfat əməliyyatı nəticəsində əmələ gələn vəsaitin azalması və hesabın debet dövriyyəsi göstərilir.

Mühasibat uçotunda ikitərəfli yazılış üsulu: müəssisə təsərrüfat-maliyyə fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq icra olunan hər bir təsərrüfat əməliyyatı onun iqtisadi məmunundan asılı olaraq mügasibat uçotunun iki obyektinə təsir etməklə iki hesabda yazılış aparmasını nəzərdə tutur ki, bu da onun ikili xarakterindən irəli gəlir. Əgər müəssisə material alırsa, bu bir tərəfdən alınmış material üçün ödəniş hesabına vəsait azalır, digər tərəfdən ödənmiş vəsaitin azalmasına səbəb olur.

Mühasibat balansının aktivində əmlakın tərkibi və yerləşməsi, balansın passivində isə əmlakın formalaşması mənbəələri göstərilir.Ona görə də balansın aktiv və passivində əks olunmuş maddələrin yekunu bir-birinə bərabər olur.

Mühasibat uçotunda ikitərəfli yazılış üsulunun vacibliyi müəssisənin mühasibat balansında əmlakın qruplaşdırılması və yerləşməsi metodunun tələbindən irəli gəlir.

İkili yazılış metodunun idarəetmə sistemində böyük nəzarət əhəmiyyəti vardır. Belı ki, eyni məbləğdə aparılan təsərrüfat əməliyyatı bir hesabın debetində və digər hesabın kreditində əks olunur. Nəticədə əks olunmuş uçot əməliyyatının icrasında buraxılan səhvlər müəyyən olunur və onu icra edən məsul şəxs də aydınlaşdırılır. Mühasibat yazılışı hesablarının adları üzrə konkret təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu və məbləğini göstərən əməliyyatın icra olunması mühasibat hesablarına yazılış adlanır.

1. Sadə yazılış (müxabirləşmə)
2. Mürəkkəb yazılış

Hər bir firma rəhbərini ümumiyyətlə istehsal ehtiyatlarının təmin olunması vəziyyəti, sex rəisini istehsal ehtiyatlarının çeşidi informasiyaları daha çox maraqlandırır. Bu göstəricilərdən sexin istehsal proqramının yerinə yetirilməsi, müəyyən olunmuş çeşidlər üzrə hazır məhsul buraxılışı, avadanlıqların istehsal gücündən istifadə, fəhlə qüvvəsindən istifqaə olunması və s. asılıdır. Bütün bunlara uyğun olaraq mühasibat uçotunda tələb olunan göstəricilərin əldə olunması üçün sintetik və analitik hesablardan istifadə olunur. Buna uyğun olaraq büyün iqtisadi subyektlərdə sintetik və analitik uçot aparılır. Belə uçotun təşkili və aparılması sistemi mühasibat uçotunun əsasını müəyyən edir.

Bu əsasda da mühasibat uçotu hesabları müəssisə balansı maddələrinə uyğun olaraq sintetik və analitik hesablara bölünür.

Sintetik hesablarda təsərrüfat vasitəəıri və onların əmələgəlmə mənbələri, təsərrüfat prosesləri iqtisadi cəhətdən oxşar qruplar üzrə ümumiləşdirilmiş gqstəricilərlə əks etdirilir.

Analitik hesablarda təsərrüfat məmliyyatları dəqiq və konkret şəkildə əks etdirilir.

Sintetik hesablar subhesablara, onlar da analitik hesablara ayrılır.

Subhesablar və analitik hesablar bir-biri ilə qırılmaz surətdə əlaqədardır.

Analitik hesablar üzrə yazılışların ümumi yekunu onun aid olduğu sintetik və subhesabdakı yazılışların yekununa bərabər olmalıdır.

Sintetik hesablar üzrə tərtib olunmuş dövriyyə cədvəlinə sinteik dövriyyə cədvəli, analitik hesablar üzrə tərtib olunmuş dövriyyə cədvəlinə analitik dövriyyə cədvəli deyilir.

Analitik hesablar üzrə dövriyyə cədvəlində aşağıdakılar əks etdirilir:

1)Hesabat dövrünün əvvəlində qalıq

2)Hesabat ayında debet və kredit dövriyyəsi

1. Sintetik hesablar üzrə ayın əvvəlində ilk qalıq
2. Ay ərzində aktiv və passiv hesablar üzrə debet və kredit dövriyyəsi
3. Aktiv və passiv hesablar üzrə son qalıq

Hazırda mühasibatlıqda hesablar iki istiqaməq üzrə təsnifləşdirilir:

1) təyinat və quruluş

2) iqtisadi məz mun

Hesabların birinə görə təsnifat zamanı həmin hesabların hansı məqsədlə istifadə edilməsi nəzərə alınır.
Mühasibat uçotu hesabları təyinat və quruluşuna görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:

1) əsas və nizamlayıcı hesablar

2) bölüşdürücü hesablar

3) kalkulasiya edici hesablar

4) Müqayisəedici hesablar
Əsas hesablar 3 köməkşi qrupa bölünür:

3) əsas aktiv passiv

Əsas aktiv hesab material və pul vəsaitləri mövcudluğunu və hərəkətini uçota almaqçün istifadə olunur. Ona misal olaraq: 01, 04, 06, 10, 51, 52 hesabları göstərmək olar.

Əsas passivdən fondların vəziyyətinin dəyişməsini, esabarın uçotunu aparmaq və s. üçün istifadə edilir. Ona misal olaraq: 60, 85, 85, 87, 90, 92 və s. hesabları göstərmək olar.

Əsas aktiv passivdən d-t və k-t hesablaşmalarının uçotunu aparmaqçün istifadə olunur. Aktiv və passiv hesabların digərlərindən fərqi budur ki, bunların həm d-t, həm də k-t qalığı ola bilər. Ona misal olaraq 76 no-li hesabı göstərmək olar.

Nizamlayıcı hesablar: Təsərrüfat vəsaitinin qiymətini, yaxud onların mənbələrinin məbləğini dəqiqləşdirmək üçün istifadə edilir. Aşağıdakı köməkçi qruplara bölünür:

1) əlavə nizamlayıcı 2) kontrar nizamlayıcı

balans hesabı üzrə vəsaitin qiymətin artması aparılarsa, onda vəsaitin qiyməti əsas hesabı nizamlayan əlavə nizamlayıcı hesab adlanır. Məs: 15 no-li hesab.

Əsas hesabın qiyməti azalırsa, onda nizamlayıcı hesab kontrar hesab kimi çıxış edir. Təsərrüfat proseslərini əks etdirmə və onun həyata keçirilməsinə nəzarət etməkçün nəzərdə tutlmuş hesablara əməliyyat hesabları deyilir. Əməliyyat hesabları bu qruplara bölünür:

3) Müqayisə edici

Bölüşdürücü hesablar toplayıb bölüşdürücü və büdcə bölüşdürücü hesablara bölünür.

Toplayıb bölüşdürücü hesablardan istənilən təsərrüfat prosesinin həyata keçməsi ilə əlaqədar olan və gələcəkdə bir neçə obyekt arasında bölünməli xərclərin uçotunu aparmaqçün istifadə olunur.

Büdcə bölüşdürücü hesablardan iki qarışıq büdcə dövrü arasında əldə edilən gəlirləri və çəkilən xərcləri bir-birindən ayırmaqçün istifadə edilir.

Kalkulasiya edici hesablardan məhsul istehsalı ilə əlaqədar olan məsrəflərin ümumi məbləğini hesablamaq və həqiqi maya dəyərini müəyyən etməkçün istifadə edilir.

Təsərrüfat proseslərindən alınan nəticəni aşkar etməkçün müqayisəedici hesablardan istifadə olunur.

Məlumat bazaları üzrə axtarış

Mühasibat uçotu hər bir müəssisənin ən əs vacib biznes-proseslərindən biridir, və müəssisənin uğurlu olması o müəssisədə mühasibat uçotunun düzgün təşkilindən asılıdır.

Mühasibat uçotunun əsas məqsədləri: effektiv sənəd dövriyyəsinin təşkili, təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat uçotunda davamlı və əlaqəli əks olunması, müəssisənin bütün bölmələrinin aktual məlumatlar ilə təmin edilməsi, vergi uçotunun aparılması, təsisçilərin və investorların müəssisənin maliyyə vəziyyəri barədə məlumat ilə təmin edilməsi.

Müəssisələrdə mühasibat uçotunun düzgün və effektiv təşkil edilməsi üçün mühasib mütəxəssislərinin mühasibat uçotunun normativ-hüquqi bazası üzrə, bundan başqa, hər bir təsərüfat fəaliyyəti növünün uçotunun metodikası və qaydaları üzrə dərin biliklərinin olmasını zəruridir. Burada ilk öncə AR Vergi Məcəlləsi, AR Mülki Məcəlləsi, AR Əmək Məcəlləsi, AR Gömrük Məcəlləsi, AR İnzibati Xətalar Məcəllələri, Mühasibat uçotunun tənzimləyən AR Qanunları, AR Nazirlər Kabinetinin müvafiq Qərarları və s. qanunvericilik aktlarını misal gətirmək olar. Eyni zamanda, mühasib çalışdığı müəssisənin fəaliyyət sahəsinə aid istehsal prosesinin metodika və qaydalarını da yaxşı bilməlidir.

Sizə təqdim edilən bu elektron vəsaitdə məlumatların rahat mənimsənilməsi üçün bütün materiallar mühasibat uçotunun əsas bölmələri üzrə qruplaşdırılmış, hər bir materialda əsas normativ-hüquqi sənədlər, metodiki tövsiyyələr, normativ-hüquqi sənədlərdən çıxarışlar, misallar, nümunəvi müxabirləşmələr və ilkin sənədlərin formaları verilibdir. Qeydiyyat Daxil ol