Psixologiya əsas şöbələri

Neyropsixologiya– psixologiya, nevrologiya, neyrocərrahiyyənin sərhəddində formalaşmışdır;

Müasir Psixologiya Mərkəzi

Müasir psixologiya mərkəzimiz 11 illik təcrübəsi ərzində insanlara fərdi yanaşmanı özünə missiya olaraq seçmişdir.

Peşəkar Komanda

Müasir psixologiya mərkəzinin peşəkar komandasında yalnız işini sevən, ali təhsilli, təcrübəli həkimlər çalışır.

Fərdi Yanaşma

Müasir psixologiya mərkəzi 2011-ci ildən fəaliyyət göstərərək bütün yaş qrupları üçün müxtəlif psixoloji xidmətlər göstərir.

Haqqımızda

2011-ci ildən fəaliyyət göstərən Müasir Psixologiya Mərkəzində bütün yaş qrupları üçün müxtəlif sahələr üzrə psixoloji dəstək göstərilir. Mərkəzin göstərdiyi xidmətlər arasında uşaq və yeniyetmələr üçün psixoterapiya, yetişkin psixoterapiyası, psixo-pedaqogika, loqopediya, psixologiya, duyu bütünləmə, müalicəvi idman, refleksoloji masaj, uşaqlar üçün məktəbəqədər hazırlıq dərsləri var. Komandamız 11 illik təcrübəsi ərzində insanlara fərdi yanaşmanı özünə missiya olaraq seçmişdir. Müasir Psixologiya Mərkəzi olaraq psixoloji dəstəyə ehtiyacı olan hər bir vətəndaşımızın daim yanındayıq.

Loqopediya

Duyu Bütünləmə

Qrup Dərsləri (Terapiyaları)

Psixoterapiya

Xidmətlərimiz

Psixo-pedaqogika

Psixo-pedaqogika | Müasir Psixologi…

Loqopediya

Loqopediya | Müasir Psixologiya Mərkəzi

Aidə Sübhan

BAŞ PSİXOLOQ

Klinik psixoloq Aidə Sübhan qızı Nəbiyeva “BSİC DNA Thetahealingin” təlimçisi tərəfindən öyrədilmiş kursu tamamlayıb. “Thetahealing”in yaradıcısı Vianna tərəfindən yüksək və etik standartlarla öyrədilmiş texnikalardan istifadə edərək praktik “BASİC Thetahealing”çi olaraq davam etməkdədir.

Psixologiya əsas şöbələri

Psixoloqlar insan ağlı və davranışını necə düşünür və öyrənirlər? Psixologiya belə böyük bir mövzudur və mövzu dərinliyi və genişliyi çətin ola bilər. Nəticədə psixologiyanın bir sıra unikal və fərqli filialları nəzərə, beynə və davranışa dair xüsusi subtopiklərlə məşğul olmaq üçün ortaya çıxdı.

Hər filial və ya sahədə suallar və problemlər müxtəlif baxımdan baxır.

Hər bir psixoloji problemə və ya narahatlığa öz diqqət yetirməli olsa da, bütün sahələr insan düşüncəsi və davranışını öyrənmək və izah etmək üçün ümumi məqsədi paylaşır.

Psixologiya təxminən iki əsas sahəyə bölünə bilər:

1. Bizim məlumat bazamızı artırmaq üçün axtarış aparan tədqiqat
2. Bizim biliklərimiz real dünyada problemlərin həllinə tətbiq edilən təcrübə

İnsan davranışı çox müxtəlif olduğundan, psixologiya alt sahələrində daim daim böyüyür və inkişaf edir. Bu alt sahələrin bəziləri maraq sahələri kimi möhkəm şəkildə qurulmuşdur və bir çox kollec və universitet bu mövzularda kurslar və dərəcə proqramları təklif edir.

Hər bir psixologiya sahəsi müəyyən bir mövzuya yönəldilmiş xüsusi bir sahəni təmsil edir. Çox vaxt psixoloqlar bu sahələrdən birində karyera kimi ixtisaslaşırlar. Aşağıdakılar yalnız psixoloji əsas sahələrinin bir hissəsidir. Bu ixtisas sahələrinin bir çoxu üçün, bu sahədə işləmək, bu sahədəki əlavə magistr təhsilini tələb edir.

Anormal Psixologiya

Anormal psixologiya psikopatoloji və anormal davranışlara baxan sahədir. Psixi sağlamlıq mütəxəssisləri anksiyete və depressiya daxil olmaqla, müxtəlif psixoloji xəstəliklərin qiymətləndirilməsini, diaqnozunu və müalicəsini həyata keçirir. Məsləhətçilər, klinik psixoloqlar və psixoterapevərlər tez-tez bu sahədə işləyirlər.

Davranış Psixologiyası

Davranış psixologiyası , həmçinin davranışçılıq kimi tanınır, bütün davranışların kondisionerlə əldə ediləcəyi fikri əsasında öyrənmə nəzəriyyəsidir. XX əsrin birinci hissəsində psixologiya bu sahəyə hakim olsa da, 1950-ci illərdə daha az görkəmli oldu. Bununla yanaşı, davranış üsulları terapiya, təhsil və digər bir çox sahələrdə əsas yer tutur.

İnsanlar davranış strategiyasını istifadə edirlər və belə davranışları öyrətmək və ya dəyişdirmək üçün klassik kondisioner və operant kondisioner kimi istifadə olunur. Məsələn, bir müəllim sinifdə davranmalarını öyrətmək üçün bir mükafat sistemi istifadə edə bilər. Tələbələr yaxşı olduqda, onlar qızıl ulduzları ala bilirlər, sonra bir növ xüsusi imtiyaz üçün çevrilə bilərlər.

Biopsixologiya

Biyopsixologiya psixologiyanın bir şöbəsi beynin, nöronların və sinir sisteminin düşüncələrini, hisslərini və davranışlarını necə təsir etdiyinə yönəlib. Bu sahə əsas psixologiya, eksperimental psixologiya, biologiya, fiziologiya, bilişsel psixologiya və nevroloji də daxil olmaqla bir çox müxtəlif fənnlər üzərində cəmləşdirir.

Bu sahədə çalışan insanlar tez-tez beyin xəsarəti və beyin xəstəliklərinin insan davranışını necə təsir etdiyini öyrənirlər. Biopsikoloji də bəzən fizioloji psixologiya, davranış nörobilimi və ya psixologiya kimi istinad edilir.

Klinik Psixologiya

Klinik psixologiya , psixi xəstəliyin qiymətləndirilməsi və müalicəsi, anormal davranış və psixiatrik xəstəliklər ilə əlaqəli psixologiya şöbəsidir. Klinisyenler tez-tez özəl təcrübələrdə işləyirlər, lakin bir çoxları icma mərkəzlərində və ya universitetlərdə və kolleclərdə çalışırlar. Digərləri həkimlər, psixiatrlar və digər psixi sağlamlıq işçiləri daxil ola biləcək əməkdaşlıq qrupunun tərkib hissəsi olaraq xəstəxana quruluşlarında və ya zehni sağlamlıq klinikalarında çalışırlar.

Kognitif Psixologiya

Bilişsel psixologiya , daxili ruhi dövlətlərə yönəlmiş psixologiya sahəsidir. Bu psixologiya sahəsi 1960-cı illərdə ortaya çıxandan bəri böyüməyə davam etdi.

Bu psixologiya sahəsi insanların düşüncə, öyrənmə və yadda saxlamaq elminə əsaslanır.

Bu sahədə işləyən psixoloqlar tez-tez qavrayış, motivasiya , duyğu, dil, öyrənmə, yaddaş, diqqət , qərar qəbul etmə və problemlərin həlli kimi şeyləri öyrənirlər. Bilişsel psixoloqlar tez-tez beynin necə saxlandığını və məlumatları bir kompüter kimi çox işlədiyini irəli sürərək zehni necə işlədiyini təsvir etmək üçün məlumat emal modelini istifadə edirlər.

Müqayisəli Psixologiya

Müqayisəli psixologiya , heyvan davranışının öyrənilməsi ilə əlaqəli psixologiya sahəsidir. Heyvan davranışının öyrənilməsi insan psixologiyasını daha dərindən və daha geniş bir anlayışa gətirə bilər. Bu sahə Charles Darwin və Georges Romanes kimi tədqiqatçıların işində kökləri var və çoxlu disiplinlərarası bir mövzuya çevrildi. Psixoloqlar bioloq, antropologiya mütəxəssisi, ekolog, genetik və s.

Məsləhət Psixologiya

Məsləhət psixologiyası psixologiya sahəsində ən böyük fərdi alt sahələrdən biridir. Psixi narahatlıq yaşayan və müxtəlif psixoloji simptomları müştərilərə müalicə etmək üçün mərkəzləşdirilmişdir. Məsləhət Psixologiya Cəmiyyəti sahəni sosial və emosional sağlamlığı inkişaf etdirərək, sağlamlıq, iş, ailə, nikah və daha çox narahatlıqları aradan qaldırmaq yolu ilə həyat boyu kişilərarası fəaliyyətin inkişaf etdirə biləcəyi bir sahə kimi təsvir edir.

Kulturoloji Psixologiya

Kulturoloji psixologiya , insan davranışına təsir edən mədəni faktorların necə göründüyü bir psixologiya şöbəsidir. Beynəlxalq Kros-Mədəni Psixologiya Assosiasiyası (IACCP) 1972-ci ildə yaradılıb və bu dövrdən bu yana psixoloji sahəsinin inkişafı və inkişafı davam edir. Bu gün dünyada psixoloqların sayının artması dünyanın müxtəlif mədəniyyətləri arasında davranışın necə fərqləndiyini araşdırır.

İnkişaf Psixologiyası

İnkişaf psixologiyası insanların bütün həyat müddətində necə dəyişdiyini və böyüməsinə diqqət yetirir. İnsan inkişafı elmi tədqiqat insanları həyatın necə və nə üçün dəyişdirdiyini anlamaq və izah etməyə çalışır. İnkişaf edən psixoloqlar tez-tez fiziki artım, intellektual inkişaf, emosional dəyişikliklər, sosial inkişaf və ömür boyu baş verən dəyişikliklər kimi şeyləri öyrənirlər.

Bu psixoloqlar ümumiyyətlə körpə, uşaq, yeniyetmələr və ya geriatrik inkişaf kimi sahələrdə ixtisaslaşır, digərləri isə inkişaf gecikmələrinin təsirlərini öyrənə bilərlər. Bu sahə, prenatal inkişafdan Alzheimer xəstəliyinə qədər olan hər şeyi əhatə edən çox sayda mövzunu əhatə edir.

Təhsil Psixologiyası

Təhsil psixologiyası məktəblər, psixologiya, təhsil məsələləri və tələbə narahatlığı ilə bağlı psixologiya sahəsidir. Təhsil psixologları tələbələrin tələbələrin, valideynlərin, müəllimlərin və administratorların tələbələri öyrənmək və ya öyrənmək üçün birbaşa necə öyrənirlər. Onlar müxtəlif dəyişənlərin fərdi tələbə nəticələrini necə təsir etdiyini öyrənə bilərlər. Onlar həmçinin əlilliyi öyrənmək, istedadlılıq, təlimat prosesi və fərdi fərqlər kimi mövzularda tədqiq edirlər.

Eksperimental Psixologiya

Eksperimental psixologiya , beynin və davranışın araşdırılması üçün elmi metodlardan istifadə edən psixologiya şöbəsidir. Bu üsullardan bir çoxu uşaqlıq inkişafından sosial məsələlərə qədər hər şeyi araşdırmaq üçün psixologiyanın digər sahələri tərəfindən də istifadə olunur. Eksperimental psixoloqlar kolleclər, universitetlər, tədqiqat mərkəzləri, hökumət və özəl bizneslər daxil olmaqla, müxtəlif şəraitdə işləyirlər.

Eksperimental psixoloqlar bir sıra insan davranışları və psixoloji hadisələri öyrənmək üçün elmi üsuldan istifadə edirlər. Psixologiya bu şöbəsi tez-tez psixologiya daxilində fərqli bir alt sahə kimi baxılır, lakin təcrübi üsullar və metodlar həqiqətən psixologiya hər subfield ərzində geniş istifadə olunur. Eksperimental psixologiyada istifadə edilən bəzi üsullar arasında təcrübə, əlaqəli tədqiqatlar , nümunə tədqiqatları və təbii müşahidələr daxildir .

Ədli Psixologiya

Ədli psixologiya psixologiya və qanuna aid məsələlərlə məşğul olan ixtisas sahəsidir. Bu sahədə psixoloji işləyənlər hüquqi məsələlərə psixoloji prinsiplər tətbiq edirlər. Bu, cinayət davranışını və müalicələrini öyrənmək və ya məhkəmə sistemində birbaşa işləməklə məşğul ola bilər.

Məhkəmə psixoloqları məhkəmə işlərində şahidlik göstərilməsi, uşaqların istismarı ilə bağlı şübhəli hallarda uşaqların qiymətləndirilməsi, uşaqları ifadə verməyə hazırlamaq və cinayət şübhəlilərinin ruhi yetkinliyini qiymətləndirmək də daxil olmaqla, müxtəlif vəzifələri yerinə yetirir.

Psixologiya bu şöbəsi psixologiya və hüququn kəsişməsi kimi müəyyən edilir, amma məhkəmə psixoloqları bu təyinatın dəyişə biləcəyi üçün bir çox rol oynaya bilər. Bir çox hallarda, məhkəmə psixologiyasında çalışan insanlar mütləq “məhkəmə psixoloqlar” deyildir. Bu şəxslər klinik psixoloqlar, məktəb psixoloqları , nevrologlar və ya psixoloji ekspertizalarını verən, hüquqi və ya cinayət işləri üzrə təhqiqat və ya tövsiyələr vermək üçün məsləhətçi ola bilərlər.

Sağlamlıq Psixologiyası

Sağlamlıq psixologiyası bioloji, psixoloji, davranış və sosial faktorların sağlamlığa və xəstəliklərə necə təsir etdiyinə diqqət yetirən bir ixtisas sahəsidir. Tibbi psixologiya və davranışçı tibb daxil olmaqla digər şərtlər bəzən sağlamlıq psixologiyası ilə əvəzləşdirilir. Sağlamlıq psixologiyası sahəsi səhiyyə, eləcə də xəstəlik və xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsinə yönəldilmişdir.

Sağlamlıq psixoloqları müxtəlif sahələrdə sağlamlığının artırılmasında maraqlıdır. Bu peşəkarlar yalnız sağlam davranışları təşviq etmir, xəstəlik və xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsi üzərində işləyirlər. Sağlamlıq psixologları tez-tez çəki idarə edilməsi, siqaret çəkilmə, stress idarə edilməsi və bəslənmə kimi səhiyyələ bağlı məsələlərlə məşğul olurlar.

Onlar həmçinin insanların xəstəliklərlə necə qarşılaşdığını araşdırır və xəstələrə yeni, daha effektiv mübarizə strategiyalarını axtarmaq üçün kömək edə bilər. Bu sahədə bəzi mütəxəssislər layihə qarşısının alınmasına və ictimaiyyətin məlumatlandırılmasına kömək edir, digərləri isə səhiyyə siyasətini təkmilləşdirmək üçün hökumət daxilində çalışırlar.

Sənaye-təşkilati psixologiya

Sənaye-təşkilati psixologiya məhsuldarlıq və davranış kimi iş yerlərində araşdırma aparmaq üçün psixoloji prinsipləri tətbiq edən bir filialdır. I / O psixologiyası kimi istinad edilən bu psixologiya sahəsi iş yerində məhsuldarlığı və səmərəliliyinin artırılması üçün işləyir, eyni zamanda işçilərin rifahını artırır. IO psixologiyasında tədqiqat real tədqiqat kimi tanınır, çünki real dünya problemlərini həll etməyə çalışır. IO psixoloqları işçi davranışı, işçi davranışları, təşkilati proseslər və liderlik kimi mövzular üzərində işləyir.

Bu sahədə bəzi psixoloqlar insan amilləri , erqonomik və insan-kompüter qarşılıqlı fəaliyyət sahələrində çalışırlar. İnsan faktorları psixologiyası insan səhvi, məhsul dizaynı, erqonomiya, insan qabiliyyəti və insan kompüter qarşılıqlılığı kimi mövzulara yönəldilən disiplinlər arası bir sahədir. İnsan faktorlarında işləyən insanlar iş yerindəki və xaricindəki məhsullar və maşınlarla qarşılıqlı əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə diqqət yetirirlər. Yaralanma dərəcəsini minimuma endirmək və ya daha doğrusu və təkmilləşdirilmiş təhlükəsizliyi təmin edən iş yerləri yaratmaq məqsədilə dizayn məhsullarına kömək edə bilərlər.

Şəxsiyyət Psixologiyası

Şəxsiyyət psixologiyası psixologiya şöbəsidir ki, düşüncə tərzləri, hissləri və davranışları öyrənməyə yönəldilmişdir. Şəxsiyyətin klassik nəzəriyyələri Freydin psixoanalitik şəxsiyyət nəzəriyyəsini və Eriksonun psixososial inkişaf nəzəriyyəsini əhatə edir . Şəxsiyyət psixologları genetik, valideynçilik və sosial təcrübələr kimi müxtəlif faktorların şəxsiyyətin necə inkişaf etdiyini və dəyişdiyini necə öyrənə bilər.

Məktəb Psixologiyası

Məktəb psixologiyası uşaqların akademik, emosional və sosial məsələlərlə məşğul olmasına kömək etmək üçün məktəblərdə işləyən bir sahədir. Məktəb psixologları da sağlam bir təhsil mühiti yaratmaqda kömək etmək üçün müəllimlər, tələbələr və valideynlər ilə əməkdaşlıq edir.

Məktəb psixoloqlarının əksəriyyəti ibtidai və orta məktəblərdə işləyir, digərləri isə özəl klinikalarda, xəstəxanalarda, dövlət qurumlarında və universitetlərdə çalışırlar. Bəziləri xüsusi təcrübə keçirməyi və xüsusilə də məktəb psixologiyasında doktorluq dərəcəsi alan məsləhətçilər kimi xidmət edir.

Sosial Psixologiya

Sosial psixologiya sosial davranışı izah etmək və anlamaq üçün çalışır və qrup davranışı, sosial qarşılıqlı təsirlər, liderlik , sözsüz əlaqələr və qərarların qəbul edilməsində sosial təsirlər daxil olmaqla müxtəlif mövzulara baxır.

Bu psixologiya sahəsi qrup davranışı, ictimai qəbul, sözsüz davranış, uyğunluq , təcavüz və ön mühakimə kimi mövzulara diqqət yetirir. Davranışa dair sosial təsirlər sosial psixologiyaya böyük maraq göstərir, amma sosial psixoloqlar da insanların başqaları ilə necə algılandığını və qarşılıqlı əlaqələndirirlər.

İdman Psixologiya

İdman psixologiyası psixologiyanın idman, idman performansı, məşqi və fiziki fəaliyyətini necə təsir etdiyini öyrənməkdir. Bəzi idman psixoloqları işini yaxşılaşdırmaq və motivasiyanı artırmaq üçün peşəkar idmançılar və məşqçilərlə işləyirlər. Digər mütəxəssislər bütün ömür boyu insanların həyatı və rifahını artırmaq üçün idman və idmanlardan istifadə edirlər.

Bir sözdən

Psixologiya həmişə inkişaf edir və yeni sahələr və filiallar ortaya çıxmağa davam edir. Bir psixologiyanın heç bir filialı hər hansı digərdən daha vacib və ya daha yaxşı olmadığını xatırlamaq vacibdir. Hər bir sahə sizin kim olduğunuza, necə davrandığınıza və necə düşündüyünüzə təsir edən bir çox müxtəlif psixoloji faktorların dərk edilməsinə kömək edir.

Psixoloji biliklər üçün tədqiqat aparmaq və yeni tətbiqlər hazırlamaqla psixologiyanın hər bir sahədə çalışan mütəxəssislər insanlara daha yaxşı başa düşmək, qarşılaşdıqları problemlərlə üzləşmək və daha yaxşı həyat yaşamaq üçün kömək edə bilərlər.

Mühazirə 1. Klinik psixologiyanın yaranma tarixi, predmeti və sahələri

Sual 1.Psixologiya elminin əsas tətbiqi sahəsi kimi klinik psixologiyanın yaranması psixologiyanın inkişafı ilə əlaqəli olduğu kimi tibb, fiziologiya, biologiya, antropologiya ilə də əlaqəlidir. Onun tarixi antik dövrlərdən başlayır, psixoloji biliklər təbiət elmləri və fəlsəfənin qovşağında yaranırdı. Psixika haqqında ilk elmi fikirlərin ortaya çıxması, ruh elminin ayrılması, zehni proseslər və onların pozğunluqları haqqında empirik biliklərin formalaşması fəlsəfənin inkişafı və antik həkimlərin anatomiya və tibb sahəsindəki nailiyyətləri ilə əlaqələndirilir. Alkemon Krotonski (e.ə. VI əsr) ilk dəfə beyindəki düşüncələrin lokalizasiyası ilə bağlı mövqeyi inkişaf etdirdi.Onun ardınca beyni psixi orqan kimi Hippokrat nəzərdən keçirmişdir. Ondan miras kimi qalan insanın temperament tiplərinin təsnifatı olmuşdur(humoral konsepsiya).

İnsan bədənini tədqiq edən həkimlər Herofil və Erazistrat tərəfindən sinirlər differensiasiya olunmuş, onların həssaslıq və hərəki lifləri arasında fərqlər ortaya çıxmışdır. Onlar tərəfindən beyin detallı şəkildə təsvir olunmuş və insanları heyvanlardan ayıran beynin qabığının qırışlarına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Roma həkimi Qalenin (e.ə II əsr) dövründə ilk dəfə olaraq psixi faktorun hərəkətin əsası olması fikri irəli sürülmüşdür. Qalenin yazıları XVII əsrə qədər həkimlərin stolüstü kitabı olmuşdur. Antik həkimlərin baxışları o dövrün idealist fəlsəfəsi istiqamətlərinə əsaslanırdı. Bu istiqamətlərdə ruh həyati başlanğıcla müəyyən olunurdu — ruhi fenomenlərə orqanizmin işini təmin edən bütün proseslər daxil idi.

XIV əsrdən İtaliyada Dante, Petrarki, Bokaçço kimi məşhur humanistlərin fəaliyyətini xarakterizə edən yeni dövr başlayır. Onların yaradıcılığı antik dövrdə olduğu kimi yenidən insanın “kəşfinə” gətirib çıxarır. Almaniyada (XV əsrdə) Qutenberq tərəfindən kitab çapının yaradılması humanizmə öz missiyasını həll etmək üçün yol açdı.Kopernik, Bruno, Qalileyin kəşfləri yeni zamanın klassik elmində yer alırdı. Avropanın müxtəlif ölkələrində tibb, anatomiya və fiziologiya çox sürətlə inkişaf edirdi. Parasels insan orqanizminə və xəstəliklərin müalicəsi metodlarına yeni baxışlar təqdim edirdi.Qalenin anatomiyasının əvəzinə gələn Vazelinin anatomik məktəbi psixi proseslərin material subtratı axtarışında olaraq beynin maddəsini detallı şəkildə təsvir etmişdir ki, bu da o dövrün tədqiqatçılarına psixi proseslərin ayrılmazlığını yenidən tədqiq etməyə imkan yaratmışdır.Alman alimləri Qoklenius və Kassman ilk dəfə olaraq elmə “Psixologiya” terminini əlavə etmişdilər(1590). Psixoloji hadisələrə artan maraq Bekon və Dekartın gələcək uğurları üçün faktiki baza yaratdı.

XVIII sonu — XIX əsrin əvvəlləri.Zehni proseslərin bəzi ilkin zehni «bacarıqlara» ayrılması ilə əlaqədar psixoloji fikirlərin inkişafı ilə qeyd olunur. O dövrün həkimləri bu «qabiliyyətlərin» beyin substratını axtarmağa başladılar.Tədqiqatlar sırasında daha məşhuru XIX əsrin görkəmli avstriyalı alimi Qalla aiddir. Belə ki o, insanın müxtəlif mənəvi və əqli keyfiyyətlərini və bir çox psixi qabiliyyətlərini (cəsarət, ehtiras, nəsil artırmaq və s.) beyinin müxtəlif paylarında lokallaşdığını qeyd etmiş və belə nəticəyə gəlmişdir ki, beyin, beyin qabığı və beyinin qırışları, bütövlükdə insanın kəllə formasına təsir edir, odur ki, kəllə forması insanın fərdi xüsusiyyətlərini diaqnozlaşdırmağa imkan verir.
Elmlə heç bir əlaqəsi olmayan bu fikirlər spekulyativ (aldadıcı) və fantastik xarakter daşısa da Qallın əqli funksiyaların beyin qabığı (korteks) və alının ön hissəsi (frontal) ilə əlaqəsinin rolu haqqında fikirləri öz dövrü üçün mütərəqqi ideya hesab edilirdi.XIX əsrin ortalarında Alman fizioloq Veber riyazi metodlar tətbiq edərək qeyd etmişdir ki, psixologiya elmini yalnız təcrübə əldə edilən biliklə deyil, dəqiq riyazi ifadə ilə inkişaf etdirmək olar.Seçenovun 1863-cü ildə nəşr olunan «Beyin refleksləri» gələcəkdə Rusiya fiziologiyasının və davranış elminin inkişafı üçün əsas idi.

XIX əsrin ortasında biologiya və tibbdə, alman alimi, patoloji anatomiyanin banisi Virxovun hər bir hüceyrənin orqanizmin həyat fəaliyyətində rolu haqqında – “Hüceyrə patologiyası” adlanan konsepsiyası geniş yayılmışdır. Virxov hər hansı patoloji prosesin hər bir hüceyrədə baş verən pozğunluqların məcmusundan irəli gəldiyini təsdiq etdi. Mexaniki təsəvvür yaratmasına baxmayaraq bu fikirlər beynin hüceyrə səviyyəsində quruluşu və beyin qabığının daha dərindən araşdırılmasına təkan vermiş oldu.

Brokun beyin quruluşu ilə bağlı apardığı tədqiqatlar beynin strukturlarını klinik metodlarla öyrənilməsini genişləndirdi. 1874-cü ildə Alman psixiatrı Vernike müraciət olunan nitqi anlamaqda pozğunluğu olan 10 nəfər xəstə üzərində apardığı araşdırmasına əsasən deyirdi ki, xəstəliyin zədələnmə ocaqları üst gicgah qırışıqlığının arxa hissələrində və sol yarımkürədə yerləşir.1879-cu ildə Leypsiqdə Vundt tərəfindən dünyada ilk eksperimental psixologiya laboratoriyası yaradıldı. Onun 1874-cü ildə nəşr olunan «Fizioloji psixologiyanın əsasları» adlı əsəri psixologiyanın müstəqil bir elm olaraq başlanğıcını qeyd etdi. Elm və tədris fəaliyyəti illərində Vundtun 17000 tələbəsi onun mühazirələrini dinlədi. Psixologiya ilə bağlı ilk jurnal yaratdı. Psixologiya İnstitutunu açdı, tanınmış elm adamlarının oxuduğu və işlədiyi elmi məktəbi yaratdı. Krepelin, Munsterberq, Külpe, Kirşman, Meysman, Marbe, Lipps, Kryuger (Almaniya), Titçener (İngiltərə), Skripcur, Anjell, G.S.Xall, Uitmer (ABŞ), Bexterev, Lange (Rusiya) – və s. hansı ki, bunlardan bir çoxları klinik psixologiyanın əsasını qoyan alimlər hesab olunurlar. Əvvəla, klinik psixologiya anlayışını təqdim edən Uitmerin, əqli cəhətdən geri qalan xəstə uşaqlar üçün Pensilvaniya Universitetində bir psixoloji klinika təşkil etdiyi, bu mövzuda mühazirələr kursu hazırladığı xatırlandı. Uitmer, təşkil edilən Amerika Psixoloqlar Assosiasiyasının ilk üzvlərindən biri idi.

Klinik psixologiya termini 1896-cı ildə Amerika psixoloqu L.Uitmer tərəfindən elmə gətirilmişdir. 1907-ci ildə Uitmer «Psixoloji Klinika» jurnalını təsis etdi, ilk sayında isə psixoloqlar üçün yeni bir ixtisas təklif etdi — klinik psixologiya. Uitmer klinik psixologiyanın inkişafına öz töhfəsini vermiş və bu termindən düzgün istifadə etsə də, əslində bu istiqamət gördüyü işlərdən daha geniş idi. Bir çox psixoloqlar Uitmerin nümunəsinə tabe oldular. 1914-cü ilə qədər ABŞ-da iyirmiyə yaxın Uitmer tipli psixoloji klinikalar fəaliyyət göstərirdi. Uitmerin davamçıları böyüklərdəki pozuntuların diaqnozu və müalicəsinə klinik yanaşmasını tətbiq etdilər. Bexterev 1885-ci ildə Kazanda təcrübi-psixoloji laboratoriyanı, daha sonra Sankt-Peterburqda sinir xəstəliklərini öyrənmək üçün bir sıra laboratoriyaları açdı. Korsakov və Tokarsky, Moskva Universitetinin tibb fakültəsininin nəzdində bir psixiatrik klinikada psixoloji laboratoriya açdı; burada psixologiya elminə dəyərli töhfə verən düşüncələr var idi. XX əsrin əvvəllərində iki böyük elmi təşkilatın – Psixonevrologiya İnstitutunun və Beyin Tədqiqatı İnstitutunun direktoru – Bexterev tərəfindən aparılan beyin morfologiyası və onun reflektor funksiyaları ilə bağlı tədqiqatları xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Funksiyaların dinamik lokalizasiyası ilə bağlı tədqiqatlara əhəmiyyət verən Pavlov funksiyaların dinamik lokalizasiyası ilə bağlı nəzəriyyəni və «dinamik stereotiplərin» formalaşması ilə bağlı fikirləri inkişaf etdirdi.Onun əsərlərində birinci və ikinci siqnal sistemləri anlayışları formalaşdırılmış və əsaslandırılmış, analizatorlar, onların nüvə və periferik hissələri haqda biliklər inkişaf etdirilmişdir. Almaniyada Krepelin (XIX əsr) 90-cı illərin əvvəllərində psixiatriya klinikasında psixoloji eksperiment tətbiq etdi. Bu eksperimentin tətbiqi ilə o, şizofreniya xəstəliyində assosiasiyalar arasındakı fərqləri göstərdi. O, bir sıra əlamətləri ölçməklə şəxsiyyətin öyrənilməsi üçün sxemlər hazırlamağa çalışdı: Zehni proseslərin vaxtı, məşq etmək qabiliyyəti, yorğunluğun aradan qaldırılması, yuxu dərinliyi və s. Bu eksperimentin tədqiqi diaqnostik problemləri və psixi xəstəliklərin təsnifatını həll etmək üçün psixiatriyada yeni bir dövr — Krepelin dövrünü açdı.

90-cı illərin əvvəllərində ortaya çıxan Freydin psixoanalizi klinik psixologiyanın inkişafına böyük töhfə verdi. Psixoanaliz dərinlik psixologiyasının mərkəzi kursuna çevrildi, onun əsas mövzusu və ümumi problemi şüursuz psixika və bunun şəxsiyyətin formalaşmasına təsiri idi. Sonradan dərinlik psixologiyası çoxsaylı izləyiciləri və istedadlı nəzəriyyəçiləri ilə böyük bir psixoloji sahə olaraq ön sıralardan birini tutdu. Dərinlik psixologiyası özünün inkişaf yolunu, insanın şüursuz motivlərdən qaynaqlanan hərəkətləri və hərəkətlərinin xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirməyə əsaslanan ənənəvi, metodologiyadan fərqli olaraq inkişaf etdirən Freydin psixoanalizi ilə başladı. Freyd yeni bir psixoloji texnikanı – «Azad assosiasiyalar» metodunu elmə gətirdi.

Alman psixiatr Kreçmer, bədənin quruluşu və xarakter arasındakı əlaqə ilə əlaqədar işləri ilə dünya şöhrəti qazandı. 1922-ci ildə psixologiyanın tibbi praktikada istifadəsinin metodoloji əsasını qoyan «Tibbi psixologiya»adlı ilk dərsliyini nəşr etdi. Rusiyada ilk nevropsixoloji tədqiqatlar XX əsrin 20-ci illərində aparılmağa başlandı. Vıqotski əqli fəaliyyətin müxtəlif formalarının öyrənilməsinə əsaslanaraq, ali zehni funksiyaların inkişafı və şüurun semantik sistem quruluşu haqqında əsas müddəaları tərtib etmişdir. O, hazırlanmış nəzəri konsepsiyalara əsaslanaraq yerli beyin zədələnməsi zamanı daha yüksək zehni funksiyalarda baş verən dəyişiklikləri, uşaqlarda və böyüklərdə bu sistem pozğunluqlarının xüsusiyyətlərini təhlil etdi. Bu tədqiqatlar nəticəsində insan beyninin işini heyvanların beyninin işindən ayıran funksiyaların dinamik lokalizasiyası prinsiplərini tapdı və təsvir etdi. Pavlov laboratoriyasında daha yüksək sinir fəaliyyətinin təcrübi tədqiqi, sinir fəaliyyətinin növlərinin müəyyənləşdirilməsi (temperamentin fizioloji ekvivalenti), birinci və ikinci siqnal sistemlərinin qarşılıqlı əlaqəsi və s. məsələləri araşdırırdı. Pavlovun klinikada keçirdiyi eksperimentlər nevrozların nəzəri əsaslandırılmasına səbəb oldu. Beləliklə, “Nevrozun patofizioloji nəzəriyyəsi” və onların psixoterapiyası üçün metodoloji əsas qoyuldu.1965-ci ildə Moskva Dövlət Universitetində Psixologiya Fakültəsi və Neyropsixologiya kafedrası yarandıqdan, 1966-cı ildə Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Dövlət Universitetində Psixologiya fakültəsi və Tibbi Psixologiya ixtisası, 1966-cı ildən Rusiyada tibb universitetlərində tibbi psixologiya tətbiq olunduqdan sonra bu bilik sahəsinə maraq durmadan artırdı.

Artıq XX əsrin əvvəllərində bir çox alimlər yeni elm sahəsi olan patoloji psixologiyanın formalaşması və onun obyektiv psixologiya sahəsinə aid olunmasını təsdiq etdilər.Azərbaycanda ilk 20 çarpayılıq psixiatriya xəstəxanası 1892-ci ildə açıldı.1933-cu ildə Azərbaycan dilində ilk dəfə psixiatriyaya aid dərslik nəşr olundu.Azərbaycanda psixologiyanın, o cümlədən onun tibbi aspektlərinin inkişafında F.A.İbrahimbəyovun böyük xidmətləri olmuşdur.

Sual 2.Klinik psixologiya termini yunan dilindən “kline” sözündən götürülmüşdür, “yataq”, “xəstə yatağı” mənasını verir. Müasir psixologiyada bir qayda olaraq tibbi psixologiya termini və klinik psixologiya termini sinonim kimi də istifadə olunur. Bu faktı nəzərə alaraq gələcəkdə biz bunların yalnız birindən istifadə edəcəyik. Ancaq mövcud ənənəni nəzərə alaraq bu sahə tibbi məna kəsb edən biliyi əhatə edir, psixoloqlar isə kliniki psixoloq adlanır.

KLİNİK PSİXOLOGİYA — müxtəlif xəstəliklərdən əziyyət çəkən insanların psixoloji xüsusiyyətlərini, psixi pozğunluqların diaqnostikasının, metod və vasitələrinin, psixoloji fenomenlərin və psixopatoloji simptomların və sindromların fərqləndirilməsini, pasiyent ilə tibb işçisi arasındaki münasibətin psixologiyasını, psixoprofilaktik, psixodiaqnostik və psixoterapevtik üsullarla pasiyentə yardımı, eləcə də, psixosomatik və somatapsixi qarşılıqlı təsirlərinin nəzəri aspektlərini öyrənən elmdir (Mendeleviç B.D.). Rus psixiatrı Snejnevski tibbi psixologiyaya aşağıdakı kimi tərif vermişdir: «Tibbi psixologiya insanda xəstəliklərinin yaranmasında psixi sahənin vəziyyətini və rolunu, onların təzahürlərinin xüsusiyyətlərini, gedişatını, nəticəsini və bərpasını öyrənən ümumi psixologiyanın bir sahəsidir. Tədqiqatda tibbi psixologiyada qəbul edilən təsviri və eksperimental metodlardan istifadə edir, öz növbəsində, aşağıdakı sahələri əhatə edir: a) pozğunluqların psixoloji metodlarını öyrənən patopsixologiya; b) beynin lokal zədələnmələrini psixoloji metodlarla öyrənən neyropsixologiya; c) deontologiya; d) zehni gigiyenanın psixoloji əsasları — ümumi və xüsusi; e) erqoterapiyanın psixoloji əsasları və s.

Erqoterapiya nədir? Erqoterapiya (rus dilində: эрготерапия) xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqları dəstəkləyir. Erqoterapiyada fiziki, hissi və əqli çətinliyi olan uşaqlara kömək edilir ki, onlar öz həyatlarının müxtəlif sahələrində mümkün qədər müstəqil ola bilsinlər. Bu terapiya sessiyaları uşaq və valideynlərlə birlikdə həyata keçirilir. Tibbi psixologiyanın konkret məqsədləri aşağıdakı kimi tərtib edilmişdir (Lebedinskiy; Myasişev, 1966; Kabanov, Karvasarskiy, 1978): xəstəliklərin inkişafına təsir edən psixi amillərin öyrənilməsi, onların qarşısının alınması və müalicəsi; müəyyən xəstəliklərin psixikaya təsirinin öyrənilməsi; müxtəlif xəstəliklərin psixi təzahürlərinin öyrənilməsi və dinamikası psixi pozğunluqların öyrənilməsi; xəstə bir insanın tibb işçiləri və ətrafdakı mikromühit ilə əlaqəsinin xüsusiyyətlərini öyrənmək; klinikada psixoloji tədqiqat prinsipləri və metodlarının inkişafı; terapevtik və profilaktik məqsədlər üçün insan psixikasına təsir edən psixoloji metodların yaradılması və tədqiqi.Bu məqsədlərə uyğun olaraq, tibbi psixologiyanın mövzusunda (Karvasarskiy) xəstəliyin patogenetik və differensial diaqnozu, müalicəsi və profilaktikasının (sağlamlığının qorunması və gücləndirilməsi) optimallaşdırılması baxımından xəstənin zehni fəaliyyətinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmışdır.Tibbi psixologiyanın məqsəd və predmetinin bu cür formalaşdırılması tibbi psixologiyanın müxtəlif sahələrində keyfiyyətin yaxşılaşdırılması, diaqnostik və müalicəsi prosesin intensivləşdirilməsi üçün onun ideya və metodlarından istifadə etmək meylinə uyğundur. Freydizm, neofreydizm, biheviorizm, neobiheviorizm, geştaltizm və s. psixologiya məktəbləri alimlərinin əsərlərində klinik psixologiyanın inkişafına təkan verən bir çox qiymətli ideyalar, metodlar öz təzahürünü tapmışdır.

Sual 3. Hal-hazırda klinik psixologiyanın strukturunda bir neçə sahələr vardır:

Patopsixologiya– psixologiya, psixopatologiya və psixiatriyanın sərhəddində yaranmışdır;

Neyropsixologiya– psixologiya, nevrologiya, neyrocərrahiyyənin sərhəddində formalaşmışdır;

Uşaq klinik psixologiyası / anormal uşaqların psixologiyası — uşaq psixologiyası, klinik psixologiya, yaş fiziologiyası və s. sərhəddində yaranmışdır;

Somatik xəstələrin psixologiyası– psixologiya ilə daxili xəstəliklər klinikasının sərhəddində formalaşmışdır.

Patopsixologiya beynin müxtəlif patoloji hallarında, ruhi xəstəliklər zamanı psixi fəaliyyətin və şəxsiyyətin xüsusiyyətlərinin dəyişmə qanunauyğunluqlarını öyrənən elm sahəsidir.

Neyropsixologiya– insanın psixi fəaliyyətinin pozulmasının beyin mexanizmlərini öyrənir. Beynin lokal zədəsi zamanı psixi fəaliyyətin xüsusiyyətlərini neyropsixologiya tədqiq edir.

Uşaq klinik psixologiyası– anormal psixi inkişafı olan uşaqların intellektual, fəaliyyət, emosional və s. proseslərinin diaqnostikası və korreksiyası ilə məşğul olur.

Somatik xəstələrin psixologiyasıisə daxili orqanların və səhhətin pozulmalarından əlavə psixi halın da dəyişmələrini tədqiq edir. Xəstəlik xəstənin həm ətraf mühitə, həm də özünə olan münasibətini dəyişir.

Düzgün və adekvat psixoterapevtik və reabilitasiya proqramını qurmaq üçün klinik psixologiyanın əsas vəzifələrindən biri xəstənin şəxsiyyətini və onun ətraf mühitini öyrənməkdir.Reabilitasiya işi təkcə pozulmuş psixi proseslərin və ali psixi funksiyaların bərpası ilə bitmir. Bu sistemli fəaliyyət olub, xəstənin şəxsiyyətinin və sosial statusunun bərpasını da nəzərdə tutur. Bütün bu işlər klinik psixologiyanın vacib sahəsi hesab edilən psixoterapiya və reabilitasiyanın inkişafını təmin edir.

Sual 4.Klinik psixologiya aşağıdakı problemləri öyrənir:

1. Xəstəliyin öyrənilməsində və sağlamlığın möhkəmləndirilməsində psixikanın rolunu;

2. Müxtəlif xəstəliklərin yaranmasında və gedişində psixi proseslərin rolu və yerini;

3. Xəstəliyin müalicəsi prosesində (müxtəlif dərmanlara olan reaksiyalar) psixikanın halını;

4. Müxtəlif xəstəliklər zamanı psixi pozulmaları və onların aradan qaldırılması və korreksiyası metodlarını;

5. Psixoterapiya və psixokorreksiya işinin psixiatriyada, neyrocərrahiyyədə, anomal uşaqların və somatik xəstələrin bərpasında tətbiqini;

6. Beynin lokal zədələri zamanı ali psixi funksiyaların pozulmasını;

7. Beynin müxtəlif patologiya hallarında psixi fəaliyyətin pozulmalarını və s. öyrənir.

Klinik psixologiya ümumi psixologiyanın bir çox nəzəri və praktik problemlərinin:

· Psixikanın inkişafında sosial və bioloji başlanğıcların yeni probleminin müəyyənləşdirilməsində;

· Psixi proseslərin tərkibinə daxil olan komponentlərin analizində;

· Psixikanın inkişafı və pozulması probleminin aydınlaşdırılmasında;

· Psixi fəaliyyətin strukturunda şəxsiyyət komponentinin rolunun təyin edilməsində mühüm rol oynayır.

Klinik psixologiyanın müasir inkişafı elmi-praktik problemlərin həlli sistemli analiz və sistemli yanaşma tərzi vasitəsilə həyata keçir. Diaqnozların dəqiqləşdirilməsi, diaqnostika, psixokorreksiya və psixoterapiya işi müasir klinik psixologiyanın praktik baxımından klinikada fəaliyyətinin əsasını təşkil edir.

Ədəbiyyat siyahısı:

1. İsmayılov N.V., İsmayılov T., Tibbi psixologiya və psixoterapiya: Bakı 2008

2. Şəfiyeva E.İ. Klinik psixologiya: Bakı 2002

3. Карвасарский Б.Д. Клиническая психология. Питер. 2004.

4. Менделевич В.Д. Клиническая (медичинская) психология, 2002.

Müəllif: Kamilə Kazımova – Bakı Dövlət Universitetinin psixologiya kafedrasının baş müəllimi, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru, psixoloq-konsultant, hipnoterapevt, “Hipnoz” Psixologiya və Psixoloji Məsləhət mərkəzinin rəhbəri.

• Teqlər:
• klinik psixologiya