Ə.rəcəbli umumi dilcilik
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
Azərbaycan dilçiliyinin patriarxı – professor Əbülfəz Rəcəbli 85
Deyirlər, insanın adı ilə onun taleyi üst-üstə düşür. Bəzi insanların adları ilə talelərinə baxdıqda bir anlıq bunun həqiqətən də belə olduğunu düşünürsən. Belə unikal hallardan biri də Əbülfəz Rəcəbliyə aiddir. “Əbülfəz” sözünün izahına diqqət etsək, bu adın “fəzlin atası”, “fəzilət sahibi”, “ən ləyaqətli” mənalarında işləndiyini görərik. Həqiqətən də fəzilət sahibi olmaq, ən ləyaqətli insan və alim olmaq yazılıb Əbülfəz müəllimin taleyinə.
İlk baxışdan çox sərt xarakterli bir insan təəssüratı bağışlayan Əbülfəz müəllimi yaxından tanıdıqca onun necə tələbkar, amma tələbkar olduğu qədər də mülayim bir insan olduğunu anlayırsan. Bu tələbkarlıq isə ilk növbədə Əbülfəz müəllimin özünə qarşı hiss olunur. Son illər onun yazdığı onlarla monoqrafiyaya baxdıqda onun özünə qarşı necə tələbkar olduğunun bir daha şahidi olursan. Dilçiliyin ən müxtəlif və ən çətin sahələrinə həsr olunmuş bu monoqrafiyaları nəzərdən keçirdikcə Əbülfəz müəllimdə elmə yeni gələn enerjili bir gənc ruhu olduğu hiss olunur. Məhz bu gənclik ruhu, enerjisi və özünə qarşı onun bu yaşda da bu dərəcədə tələbkarlığı onu təkcə Azərbaycan dilçiliyi üçün deyil, ümumiyyətlə, dünya dilçiliyi üçün əhəmiyyət kəsb edən əsərlər yazmağa sövq edir. Bəlkə də onun elmə bu qədər bağlılığı onun özünün də qeyd etdiyi kimi, elmə bir qədər gec gəlməyi ilə bağlı olmuşdur. Əbülfəz müəllim haqqında “vikipediya”da yazılan çox kiçik həcmli məqalədə oxuyuruq: “Əbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli 1936-cı il mayın 6-da Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. 1954-cü ildə orta məktəbi bitirmişdir. 1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinə daxil olmuş və 1959-cu ildə filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1971-ci ildə isə ikinci institutu – Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Dillər institutunun ingilis dili fakültəsini bitirmişdir. 1985-ci ildə isə Marksizm-leninizm universiteti ideoloji kadrlar fakültəsinin beynəlxalq münasibətlər şöbəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir”. Göründüyü kimi, Əbülfəz müəllim üç ixtisas üzrə təhsil almış, bu müddətdə isə eyni zamanda namizədlik (1967) və doktorluq (1978) dissertasiyalarını müdafiə etmişdir.
1967-ci ildən bu günə qədər ömrünün 55 ilə yaxın bir dövrünü Bakı Dövlət Universitetinin ümumi dilçilik kafedrasına həsr etmiş və bu zaman kəsiyində 50-dən artıq monoqrafiya, 200-dən artıq elmi məqalə yazmışdır. Bu isə ilə bir monoqrafiyadan artıq deməkdir və bəlkə də dünya elm tarixinə, Ginnesin rekordlar kitabına düşə biləcək fenomenal bir hadisədir. Həqiqətən də professor Əbülfəz Rəcəbli dünya dilçilik və elm tarixinə düşə biləcək bir alimdir. Təkcə ona görə yox ki, onun bu qədər sayda və həcmdə monoqrafiyaları və məqalələri var. Həm də ona görə ki, Əbülfəz müəllim müxtəlif dillərdə və müxtəlif dillərə aid əsərlərin müəllifidir. Məlumdur ki, ikidillilik əksər hallarda birtərəfli olur, yəni dillərdən biri dominant olur. Lakin Əbülfəz müəllimdə bu belə deyil. O, həm də bildiyi dillərdə monoqrafiya yaza biləcək qədər sərbəst danışa və yaza bilir. Bu isə dünyada çox nadir hallarda rast gəlinən hadisələrdəndir. Bu fərqli cəhətləri özündə cəmləyən nadir dilçilərdən olan professor Əbülfəz Rəcəbli bütün yaradıcılığını təhlil etmək əlbəttə bir kiçik məqalə həcminə sığmayacaq. Əminik ki, onun yaradıcılığı ayrıca tədqiqat mövzusu olacaq və bir fenomen kimi onun dilçilik fəaliyyəti öyrəniləcək. Necə ki, onun öz rəhbərliyi ilə Azərbaycan dilçilərinə artıq bir neçə elmi iş həsr olunmuş, özü isə “Azərbaycan dilçiliyi” adlı iri həcmli monoqrafiya hazırlamışdır.
Professor Əbülfəz Rəcəbli hər şeydən əvvəl türkoloq alimdir. Çünki alimin həm namizədlik, həm də doktorluq dissertasiyası qədim türk yazılı abidələrinin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Bu tədqiqatdan sonra da onun “Göytürk dilinin fonetikası”, “Göytürk dilinin leksikası”, “Göytürk dilinin morfologiyası” və “Göytürk dilinin sintaksisi” adlı fundamental monoqrafiyaları çap olunmuşdur. Monoqrafiyalar adından da göründüyü kimi, Göytürk dilinin qrammatikasına həsr olunsa da əslində, türk dillərinin qrammatikası sahəsində indiyə qədər yazılmış ən sanballı monoqrafiyalardandır. Çünki müəllif bu əsərdə təkcə türk dillərinin qədim qatını deyil, eyni zamanda müasir vəziyyətini də təsvir edir, türk dilləri üçün orijinal bir “ümumi qrammatika” hazırlayır. Yəni oxucu bu kitablarda türk dilinin həm qədim, həm də müasir fonetik, leksik-semantik, morfoloji və sintaktik sisteminin inkişaf dinamikasını izləyir. Burada biz göytürk işarələrinin (hərflərinin) qanunauyğun yazılış qaydalarının izahı ilə yanaşı, onların işlənmə məqamlarını bütün incəliklərinə qədər izahını verir. Bu monoqrafiyada eyni zamanda göytürk dilinin fonologiyası məsələləri, qrammatik qanun və hadisələr tədqiqata cəlb edilir. Əbülfəz müəllim bu monoqrafiyasında göytürk dili üçün yeni qanun aşkarlayır və bunu “fonetik itələmə qanunu” adlandırır. Monoqrafiyada eyni zamanda göytürk dilinin sait və samitlər sistemi müfəssəl şəkildə tədqiqata cəlb edilir. Mübaliğəsiz demək olar ki, bu əsəri oxumadan türk dillərinin fonetikası barədə tədqiqat aparmaq doğru sayılmaz. Çünki bu əsər son illərdə nəinki göytürk dilinin, ümumiyyətlə, türk dillərinin fonetikasına həsr olunmuş ən sanballı əsərlərdən biri və bəlkə də birincisidir. Əbülfəz müəllimin göytürk dilinin qrammatikası ilə bağlı yazdığı digər üç monoqrafiya da təkcə Azərbaycan dilçiliyi üçün deyil, ümumiyyətlə, türkologiya üçün hadisə sayıla biləcək əsərlərdir. Bunun bir səbəbi əgər Əbülfəz müəllimin həm namizədlik, həm də doktorluq dissertasiyalarının da bu sahəyə həsr olunmasıdırsa, digər səbəbi heç şübhəsiz, onun nəzəri dilçilik üzrə də çox tanınmış bir dilçi olması və dilə ümumi dilçilik baxımından yanaşa bilməsindən irəli gəlir. Çünki Əbülfəz müəllim ümumi dilçilik bazasına sahib olduğundan onun bu əsəri türk dillərinin ümumi nəzəri baxımından öyrənilməsində olduqca mühüm əhəmiyyətə malikdir. Əbülfəz müəllim ənənəvi dilçiliklə yanaşı, bu monoqrafiyalarda müasir dilçiliyin son nailiyyətlərindən istifadə edir. Məsələn, “Göytürk dilinin sintaksisi” monoqrafiyasında mətn dilçiliyi ilə bağlı yazılan bölmə müasir mətnə yanaşma və onun öyrənilməsi metodları, türk dillərinin mətninin öyrənilməsi baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Əbülfəz müəllim Orxon-Yenisey inkişafı dövründə bu dillərdə xəbərlik şəkilçiləri yerində və vəzifəsində (funksiyasında) şəxs əvəzliklərinin işləndiyini qeyd edir ki, bu da türk dillərinin inkişafını izləmək baxımından çox böyük əhəmiyyətə malik bir faktdır. Bu monoqrafiyalarla yanaşı, Əbülfəz müəllimin “Orxon-Yenisey abidələri dilində feilyaratma”, “Orxon-Yenisey abidələrində feilin məna növləri”, “Orxon-Yenisey abidələri dilində feilin tərzləri” və digər əsərləri də onun türkologiya sahəsində yazdığı fundamental və əvəzolunmaz monoqrafiyalardandır.
Bütün bunlarla yanaşı Əbülfəz Rəcəbli Azərbaycan dilçiliyi tarixində bəlkə də daha çox nəzəri dilçiliyin görkəmli nümayəndəsi kimi qalacaq, çünki ömrünün son 55 ilinə yaxın bir dövrünü Bakı Dövlət Universitetinin “Ümumi dilçilik” kafedrasında elmi və pedaqoji fəaliyyətdə keçirmişdir. Professor Əbülfəz Rəcəblinin nəzəri dilçilik sahəsində yazdığı ilk əsər 1979-cü ildə Afad Qurbanovla birlikdə yazdığı “Dilçiliyə girişdən tapşırıqlar” adlı kiçik həcmli kitabdır ki, bu mövzuda 1997-ci ildə 300 səhifəyə yaxın “Dilçiliyə giriş” kursundan praktikum” adlı kitab hazırlamışdır. 1988-ci ildə Əbülfəz Rəcəblinin “Dilçilik tarixi” adlı kitabı nəşr olunub. Bu kitab nəinki Azərbaycanda, həmçinin öz dövrü üçün Sovetlər İttifaqında dilçilik tarixini əhatə etmə baxımından olduqca əhəmiyyətli bir kitab idi. Kitabda Azərbaycan dilciliyinin görkəmli nümayəndələri də daxil olmaqla dünya dilçiliyinin ən görkəmli nümayəndələri haqqında ətraflı məlumat verilir. Əsər 2006-cı ildə daha geniş və yenidən işlənmiş şəkildə iki cilddə çap edilmişdir.
Professor Əbülfəz Rəcəbli dünya dilçiliyinin təməl prinsiplərini müəyyənləşdirən alimlərə ayrıca monoqrafiyalar həsr etmişdir. Onun “Ferdinand de Sössürün dilçilik görüşləri”, “Vilhelm fon Humboldt – ümumi dilçiliyin banisi kimi”, “Uilyam Duayt Uitni – linqvist kimi” adlı iri həcmli monoqrafiyaları bu qəbildəndir. Alim eyni zamanda, Vilhelm fon Humboltun “Bəşər dilləri quruluşunun müxtəlifliyi və bunun bəşəriyyətin mənəvi inkişafında rolu” əsərini də dilimizə tərcümə etmişdir. Onun “Qədim ərəb dilçiliyi” əsəri də ərəb dilçiliyi və onun müxtəlif cərəyanları, ərəb dilçiliyinin azərbaycanlı nümayəndələri və o cümlədən, Mahmud Kaşğarinin dilçilik görüşlərinin öyrənilməsi baxımından çox əhəmiyyətlidir. Bununla yanaşı Əbülfəz müəllim həm də müasir dilçilik cərəyanlarına da ayrıca monoqrafiyalar həsr etmişdir. Onun 2004-cü ildə nəşr etdiyi “Sosiolinqvistika” monoqrafiyası Azərbaycan dilçiliyində hadisə sayıla biləcək əsərlərdəndir. Hətta rus dilində belə bu həcmdə və bu tipdə bir kitab tapmaq çətindir. Əsər müasir dilçilik üçün olduqca əhəmiyyətli olan bir sahəni əhatə edə bilir.
Alimin müasir dilçiliyin əsas cərəyanlarından biri olan strukturalizmə həsr etdiyi “Struktur dilçilik” monoqrafiyası da özünəməxsusluğu ilə seçilir. Məlum olduğu kimi, ideoloji səbəblərdən sovet dilçiliyində qəbul edilməyən bu dilçilik cərəyanı Azərbaycan dilçiliyi üçün də açılmamış bir səhifə idi. Bu mənada Əbülfəz müəllimin monoqrafiyası dilçiliyimizdə bu boşluğu doldurmaqla olduqca vacib əsərlərdən biri hesab edilir. Onun əsas struktur dilçilik cərəyanlarına həsr edilən əsərləri də strukturalizmi Azərbaycanda təbliğ və təşviq edən əsərlərdən hesab edilir. Bura “London struktur dilçilik məktəbi”, “Deskriptiv dilçilikdə fonologiya və qrammatika problemləri” və “Dilin struktur səviyyələri” adlı əsərlərini nümunə göstərmək olar.
Alimin dilçiliyin sırf nəzəri məsələlərinə həsr edilən əsərləri də özünəməxsusluğu ilə seçilir. Bu əsərlərdən danışarkən ilk olaraq 1993-cü ildə nəşr edilən “Dil, şüur, cəmiyyət, tarix” əsərini qeyd etmək lazım gəlir. Əsər özünəməxsusluğu ilə seçilir və müəllif dilin yaranmasına, dil və cəmiyyət, dil və şüur, dil və təfəkkür kimi məsələlərə, dilin yaranmasına öz münasibətini bildirir, bu ümumbəşəri və fəlsəfi problemlərə özünəməxsus şəkildə yanaşır və öz dövrü üçün kifayət qədər innovativ fikirlər irəli sürür.
Bununla yanaşı professor Əbülfəz Rəcəblinin dilçiliyin müxtəlif sahələrinə həsr etdiyi monoqrafiyalar da maraq doğurur. Alimin 2010-ci ildə nəşr olunan “Tipoloji dilçilik”, 2011-ci ildə nəşr olunan “Universalilər dilçiliyi” və 2016-cı ildə nəşr olunan “İnterferensiya” adlı monoqrafiyaları müasir dilçiliyin əsas problemlərinə həsr olunmuşdur. “Tipoloji dilçilik” monoqrafiyasında alim dünya dillərinin tipoloji araşdırmalarının tarixi, dillərin qrammatik quruluşunun tipləri araşdırılır. “Universalilər dilçiliyi” əsəri isə bütün dünya dillərində və ya dillərin böyük əksəriyyətində eyni və oxşar olan universal dil hadisələri – fonoloji, leksik, semantik, morfoloji və sintaktik universalilər araşdırılır, dil dəyişmələrində universalilərin iştirakı nəzərdən keçirilir. Alimin “İnterferensiya” əsəri dillərin qarşılıqlı əlaqəsi zamanı qarşılıqlı əlaqədə olan dillərdə baş verən normadan kənaraçıxma hallarına həsr olunmuşdur. Məlum olduğu kimi, dillərin inkişafı iki amillə bağlı olur: dilin inkişafının daxili və xarici amilləri. Monoqrafiya dilin inkişafında mühüm yer tutan və dil kontaktları nəticəsində meydana gələn interferensiyaya həsr olunmuşdur. Əsərdə interferensiyanın dilin müxtəlif səviyyələrdə təhlili ilə yanaşı, bilinqvizm və diqlossiya hadisələri də şərh edilir.
Bütün bu monoqrafiyalarla yanaşı Əbülfəz müəllimin dilçiliyin nəzəri problemlərinə həsr olunmuş iki iri həcmli monoqrafiyası da vardır ki, bu iki əsəri onun nəzəri dilçiliyə həsr etdiyi monoqrafiyalar içindən fərqləndirmək lazım gəlir. Çünki bu əsərlərdə, xüsusən də “Nəzəri dilçilik” adlı fundamental monoqrafiyada Əbülfəz müəllim müasir dilçiliyin nəzəri problemlərinə öz münasibətini bildirir. Bu monoqrafiyada dilin mahiyyəti və insan həyatında rolu, adların əşya ilə əlaqəsi, dilin və nitqin vəzifələri, dil işarələri, işarənin təbiəti, ixtiyariliyi və şərtiliyi, dil və nitq – şüur və təfəkkür arasındakı münasibətlər, cəmiyyətin yaranması və inkişafında dilin rolu, eyni zamanda digər nəzəri məsələlər öz geniş əksini tapır. Əsər günümüzə qədər dilçiliyimizdə yazılan və bu mövzuya həsr olunan ən sanballı monoqrafiyadır desək yəqin ki yanılmarıq.
Professor Əbülfəz Rəcəblinin “Dilçilik metodları” əsəri də bu sahədə dilçiliyimizdə yazılan ən həcmli və sanballı əsərdir. Əsərdə dilin tədqiqinin təsvir, müqayisəli, tipoloji, coğrafi, struktur və sosioloji təhlil metodları, dillərin sinxron və diaxron təsviri üsulları təhlil edilir.
Professor Əbülfəz Rəcəblinin elmi maraq dairəsi təkcə türk dilçiliyi və nəzəri dilçiliklə məhdudlaşmır. Onun dilçiliklə yanaşı, tarix, linqvokulturalogiya, talış dili və digər sahələrdə yazdığı əsərlər də diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Alimin “Ulu türklər” adlı kitabı türk xalqlarının tarixinin araşdırılması, “Uyğurlar” adlı kitabı isə uyğur xalqının tarixini araşdırmaq baxımından əvəzolunmaz mənbə hesab edilir. “Frankodan sonra İspaniyanın xarici siyasəti” kitabında ispan hökümətinin 1975- 1985-ci illər arasında xarici siyasəti təhlil edilir. “S.Vurğunun “Komsomol poeması”nın ilkin variantı” kitabında və “M.F.Axundovun dramaturgiyası”, “M.F.Axundovun fəlsəfi görüşləri”, “Böyük gülüş ustası” və s. məqalələrində Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri, T.Drayzer və onun “Amerika faciəsi” romanı” kitabı və “Amerikanın mütərəqqi yazıçısı”, “Madam Bovari”nin müəllifi” adlı məqalələrində isə xarici ölkə ədəbiyyatı məsələləri, “Linqvistik ölkəşünaslığın əsasları” kitabı və “İngilis dilində önlüklərin omonimliyi”, “Müasir ingilis dili önlükləri haqqında bəzi qeydlər” məqalələrində isə ingilis dili, o cümlədən, ingilisdilli ölkəşünaslıq məsələləri təhlil edilir. Alimin talış dili haqqında “Məktəblinin talışca – azərbaycanca lüğəti”, “Talış dilinin orfoqrafiya lüğəti”, “Talışlar və talış dili”, “Talış dilinin fonetikası” və Ə.Əliyevlə birgə yazdığı IV siniflər üçün “Talış dili” dərslikləri vardır.
Bu günlərdə 85 yaşı tamam olan professor Əbülfəz Rəcəbli, heç şübhəsiz, öz adını Azərbaycan elm tarixinə qızıl hərflərlə yazdırmış əvəzolunmaz alim, böyük ustad və ən əsası tələbələrinin xatirələrində daim yaşayacaq təkrarolunmaz müəllim, gözəl ailə başçısıdır. Biz də öz adımızdan Azərbaycan dilçiliyinin patriarxını bu yubiley münasibəti ilə təbrik edir, can sağlığı və uzun ömür arzulayırıq.
Rasim Heydərov
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Daxil olundu: 09.05.2021 » Oxundu: 597
Xəbər xoşunuza gəldi? Dostlarınızla paylaşın!
Bu bölmənin digər xəbərləri
Kriteri – İctimai-siyasi, hüquq qəzetinin onlayn saytı.
- Şahidi olduğunuz hər hansı bir hadisəni, təklif və iradlarınızı saytın e-mail ünvanına göndərə bilərsiniz. info@kriteri.az
Sayt rəhbərliyi
- Baş redaktor: C. Aqil
- Redaktor: G. Cəfərov
- Redaktor müavini: K.Röya
Bəyəndin? Paylaş!
Kriteri.az © 2008-2023.
İctimai-siyasi, hüquq qəzetinin onlayn saytı. Müəllif hüquqları qorunur.
Əbülfəz Rəcəbli
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.
Əbülfəz Rəcəbli (tam adı: Əbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli) — Talış əsilli Azərbaycan alimi; türkoloq; ümumi dilçi; filologiya elmləri doktoru; professor; Əməkdar müəllim.
Mündəricat
- 1 Həyatı
- 2 Elmi yaradıcılığı
- 3 İstinadlar
- 4 Həmçinin bax
- 5 Xarici keçidlər
Əbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli 1936-cı il mayın 6-da Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. 1954-cü ildə orta məktəbi bitirmişdir. 1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinə daxil olmuş və 1959-cu ildə filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1971-ci ildə isə ikinci institutu – Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Dillər institutunun ingilis dili fakültəsini bitirmişdir. 1985-ci ildə isə Markizm-leninizm universiteti ideoloji kadrlar fakültəsinin beynəlxalq münasibətlər şöbəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.
1959-1963-cü illərdə nəşriyyatlarda əvvəlcə korrektor, sonra redaktor işləmişdir.
1963-cü ildə BDU-nun aspiranturasına daxil olmuş və Qırğızıstan EA-ya ezam edilmişdir. 1967-ci ilin dekabrında “Qədim türk yazısı Orxon-Yenisey abidələrinin dili. Morfologiya” mövzusunda namizədlik, 1978-ci ilin martında “Orxon-Yenisey abidələri dilində felyaratma” mövzusunda doktorluq dissertasiya müdafiə etmişdir. 1990-cu ildə Orxon-Yenisey abidələri üzrə Almatıda I və 2000-ci ildə İstambulda II beynəlxalq kollekviumda iştirak etmişdir. 46 kitabın və 200-ə qədər məqalənin müəllifidir.
1967-ci ildən Bakı Dövlət Universitetinin ümumi dilçilik kafedrasında çalışır.
Elmi yaradıcılığı
Ə.Ə.Rəcəbli elmi yaradıcılığa gec başlamışdır. Namizədlik dissertasiyası Orxon-Yenisey abidələrinin morfologiyasına həsr olunmuşdur. Doktorluq işində Ə.Rəcəbli bu mövzunu daha genişləndirərək və dərinləşdirərək Orxon-Yenisey abidələri dilin feliyaratma problemi araşdırmış, keçmiş SSRİ türkoloqlarının dərin rəğbətini qazanmış bir elmi tədqiqat əsəri ərsəyə gətirməyə nail olmuşdur. Doktorluq dissertasiyasını yazıb bitirdikdən altı il sonra Alma-Atada müdafiə etmişdir.
Prof.Ə.Rəcəbli poliqlot dilçidir. O, bir çox dilləri bilir və elmi araşdırmalarında onlardan səmərəli şəkildə, bacarıqla istifadə edir. Onun elmi maraq dairəsi genişdir. Dilçiliyin bir çox sahələrində dərin məzmunlu, böyük elmi əhəmiyyəti olan araşdırmalar aparmış və aparmaqdadır: ümumi (nəzəri) dilçilik, Azərbaycan, ingilis və talış dillərinin tədqiqi, qədim türk yazısı abidələrinin dili, türkologiya, struktur dilçilik, sosiolinqvistika, tarix, ölkəşünaslıq, beynəlxalq münasibətlər, xarici ədəbiyyat leksikoqrafiya və s.
AMEA-nın müxbir üzvü, millət vəkili, professor Nizami Cəfərov müəllimi Ə.Rəcəblinin bu fenomenal məhsuldarlığını vurğulayaraq yazır: “Bakı Dövlət Universitetində türk xalqlarının dili, tarixi və ədəbiyyatı, ən azı üç kafedrada öyrənilir. Professor Əbülfəz Rəcəblinin türkologiya üçün gördüyü işlərin miqyası isə onu, obrazlı desək, təkbaşına, dördüncü kafedra saymağa hər cür əsas verir”.
Prof. Ə.Rəcəbli hər şeydən əvvəl türkoloq dilçidir. Məlum olduğu kimi, onun namizədlik və doktorluq dissertasiyaları türk xalqlarının müştərək abidəsi olan Orxon-Yenisey kitabələrinin dilinə həsr olunmuşdur. Bu mövzuda onun “Orxon-Yenisey abidələri dilində felin məna növləri” (1982), “Orxon-Yenisey abidələri dilində felin tərzləri” (1988), “Orxon-Yenisey abidələri” (1993) və “Uyğurlar” (1996) adlı kitabları, 50-dən çox məqaləsi nəşr edilmişdir. O, son zamanlar bu problemlə daha ciddi məşğul olur. Son illərdə onun qədim türk xalqlarının dili və tarixinin araşdırılmasına həsr edilmiş altı sanballı kitabı – “Qədim türkcə-azərbaycanca lüğət” (2001), “Göytürk dilinin fonetikası” (2004), “Göytürk dilinin morfologiyası” (2002), “Göytürk dilinin sintaksisi” (2003) və “Ulu türklər” (2003) adlı əsərləri çapdan çıxmışdır.
Müəllif türkoloji ədəbiyyatda dərin kök salmış run/runik abidə, run/runik əlifba terminlərinin işlədilməsinə qarşı çıxır, bu terminlərin əvəzinə göytürk abidələri, göytürk əlifbası terminlərinin işlədilməsini təklif edir. Sonra müəllif göytürk yazısı abidələrinin araşdırılması tarixini nəzərdən keçirir. Ə.Rəcəbli göytürk əlifbası ilə yazılmış kitabələrin lokallaşdırılması məsələlərinə toxunur və S.Q.Klyaştornının ardınca bu abidələri belə lokallaşdırır: 1) Orxon kitabələri, 2) Yenisey kitabələri, 3) Şərqi Türküstan kitabələri, 4) Orta Asiya kitabələri və 5) başqa areallarının abidələri.
İstinadlar
- Mahmudov M. Professor Ə.Rəcəbli fenomeni və ya öz oduna əriyən şam. Bakı, Nurlan, 33 s.
- Yeni Azərbaycan qəzeti. 04.03.2004.
- Azərbaycan qəzeti. 1 noyabr 2009.
- Dilimiz-narahatçılığımız. (S.Nəriminin M.Adilov, K.Əliyev, Ə.Cavadov və Ə.Rəcəbovla müsahibəsi). Zəka, 1993, № 1-2.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- “Media və Dil: Mövcud durum və vəzifələr” (azərb.)
- Elmi Şurada 2013/2014-cü tədris ilinin nəticələrinə görə mükafatlandırmalar (azərb.)
Avqust 08, 2021
Ən son məqalələr
Zərənc
Zərəndiyə şəhristanı
Zərəngiz Dəmirçi Qayalı
Zərəngiz Tağızadə
Zərərvericilər
Zəvarəq (Bünab)
Zəviyyə məscidi
Zəviyə (Əcəbşir)
Zəvvarlıq
Zəvəro məscidi
Ən çox oxunan
Rza Vəlibəyov
Rza Xudiyev
Rza Zaki
Rza Zərrab
Rza bəy Mirzəbəyov
əbülfəz, rəcəbli, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, istifadə, edilmədiyi, üçün, bəzi, məlumatların, mənbəsi, bilinmir, lütfən, mənbələri, uyğun, şəkildə, mətnin, daxilində, yerləşdirərək, məqalənin, təkmillə. Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Ebulfez Recebli tam adi Ebulfez Ejder oglu Recebli Talis esilli Azerbaycan alimi turkoloq umumi dilci filologiya elmleri doktoru professor Emekdar muellim Ebulfez RecebliEbulfez Ejder oglu RecebliEbulfez Recebli BDU Filologiya Umumi dilcilik kafedrasindaDogum tarixi 6 may 1936 85 yas Dogum yeri Lenkeran Azerbaycan SSR ZSFSR SSRIVetendasligi SSRI AzerbaycanElm sahesi turkologiya Umumi dilcilikElmi derecesi filologiya elmleri doktoruElmi adi professorIs yeri Baki Dovlet UniversitetiTehsili Azerbaycan Dovlet Universitetinin Filologiya fakultesi Mundericat 1 Heyati 2 Elmi yaradiciligi 3 Istinadlar 4 Hemcinin bax 5 Xarici kecidlerHeyati RedakteEbulfez Ejder oglu Recebli 1936 ci il mayin 6 da Lenkeran seherinde anadan olmusdur 1954 cu ilde orta mektebi bitirmisdir 1954 cu ilde Azerbaycan Dovlet Universitetine daxil olmus ve 1959 cu ilde filologiya fakultesini ferqlenme diplomu ile bitirmisdir 1971 ci ilde ise ikinci institutu Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Diller institutunun ingilis dili fakultesini bitirmisdir 1985 ci ilde ise Markizm leninizm universiteti ideoloji kadrlar fakultesinin beynelxalq munasibetler sobesini ferqlenme diplomu ile bitirmisdir 1959 1963 cu illerde nesriyyatlarda evvelce korrektor sonra redaktor islemisdir 1963 cu ilde BDU nun aspiranturasina daxil olmus ve Qirgizistan EA ya ezam edilmisdir 1967 ci ilin dekabrinda Qedim turk yazisi Orxon Yenisey abidelerinin dili Morfologiya movzusunda namizedlik 1978 ci ilin martinda Orxon Yenisey abideleri dilinde felyaratma movzusunda doktorluq dissertasiya mudafie etmisdir 1990 cu ilde Orxon Yenisey abideleri uzre Almatida I ve 2000 ci ilde Istambulda II beynelxalq kollekviumda istirak etmisdir 46 kitabin ve 200 e qeder meqalenin muellifidir 1967 ci ilden Baki Dovlet Universitetinin umumi dilcilik kafedrasinda calisir Elmi yaradiciligi RedakteE E Recebli elmi yaradiciliga gec baslamisdir Namizedlik dissertasiyasi Orxon Yenisey abidelerinin morfologiyasina hesr olunmusdur Doktorluq isinde E Recebli bu movzunu daha genislendirerek ve derinlesdirerek Orxon Yenisey abideleri dilin feliyaratma problemi arasdirmis kecmis SSRI turkoloqlarinin derin regbetini qazanmis bir elmi tedqiqat eseri erseye getirmeye nail olmusdur Doktorluq dissertasiyasini yazib bitirdikden alti il sonra Alma Atada mudafie etmisdir Prof E Recebli poliqlot dilcidir O bir cox dilleri bilir ve elmi arasdirmalarinda onlardan semereli sekilde bacariqla istifade edir Onun elmi maraq dairesi genisdir Dilciliyin bir cox sahelerinde derin mezmunlu boyuk elmi ehemiyyeti olan arasdirmalar aparmis ve aparmaqdadir umumi nezeri dilcilik Azerbaycan ingilis ve talis dillerinin tedqiqi qedim turk yazisi abidelerinin dili turkologiya struktur dilcilik sosiolinqvistika tarix olkesunasliq beynelxalq munasibetler xarici edebiyyat leksikoqrafiya ve s AMEA nin muxbir uzvu millet vekili professor Nizami Ceferov muellimi E Receblinin bu fenomenal mehsuldarligini vurgulayaraq yazir Baki Dovlet Universitetinde turk xalqlarinin dili tarixi ve edebiyyati en azi uc kafedrada oyrenilir Professor Ebulfez Receblinin turkologiya ucun gorduyu islerin miqyasi ise onu obrazli desek tekbasina dorduncu kafedra saymaga her cur esas verir Prof E Recebli her seyden evvel turkoloq dilcidir Melum oldugu kimi onun namizedlik ve doktorluq dissertasiyalari turk xalqlarinin musterek abidesi olan Orxon Yenisey kitabelerinin diline hesr olunmusdur Bu movzuda onun Orxon Yenisey abideleri dilinde felin mena novleri 1982 Orxon Yenisey abideleri dilinde felin terzleri 1988 Orxon Yenisey abideleri 1993 ve Uygurlar 1996 adli kitablari 50 den cox meqalesi nesr edilmisdir O son zamanlar bu problemle daha ciddi mesgul olur Son illerde onun qedim turk xalqlarinin dili ve tarixinin arasdirilmasina hesr edilmis alti sanballi kitabi Qedim turkce azerbaycanca luget 2001 Goyturk dilinin fonetikasi 2004 Goyturk dilinin morfologiyasi 2002 Goyturk dilinin sintaksisi 2003 ve Ulu turkler 2003 adli eserleri capdan cixmisdir Muellif turkoloji edebiyyatda derin kok salmis run runik abide run runik elifba terminlerinin isledilmesine qarsi cixir bu terminlerin evezine goyturk abideleri goyturk elifbasi terminlerinin isledilmesini teklif edir Sonra muellif goyturk yazisi abidelerinin arasdirilmasi tarixini nezerden kecirir E Recebli goyturk elifbasi ile yazilmis kitabelerin lokallasdirilmasi meselelerine toxunur ve S Q Klyastorninin ardinca bu abideleri bele lokallasdirir 1 Orxon kitabeleri 2 Yenisey kitabeleri 3 Serqi Turkustan kitabeleri 4 Orta Asiya kitabeleri ve 5 basqa areallarinin abideleri Istinadlar RedakteMahmudov M Professor E Recebli fenomeni ve ya oz oduna eriyen sam Baki Nurlan 33 s Yeni Azerbaycan qezeti 04 03 2004 Azerbaycan qezeti 1 noyabr 2009 Dilimiz narahatciligimiz S Neriminin M Adilov K Eliyev E Cavadov ve E Recebovla musahibesi Zeka 1993 1 2 http www anl az Hemcinin bax Redakte Vikianbarda Ebulfez Recebli ile elaqeli mediafayllar var Ebulfez Receblinin biblioqrafiyasiXarici kecidler Redakte Media ve Dil Movcud durum ve vezifeler azerb Elmi Surada 2013 2014 cu tedris ilinin neticelerine gore mukafatlandirmalar azerb Menbe https az wikipedia org w index php title Ebulfez Recebli amp oldid 5951124, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
Ebulfez Recebli – Wikipedia
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.
Əbülfəz Rəcəbli (tam adı: Əbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli) — Talış əsilli Azərbaycan alimi; türkoloq; ümumi dilçi; filologiya elmləri doktoru; professor; Əməkdar müəllim.
Əbülfəz Rəcəbli | |
---|---|
Əbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli | |
Əbülfəz Rəcəbli BDU Filologiya, Ümumi dilçilik kafedrasında | |
Doğum tarixi | 6 may 1936 (86 yaş) |
Doğum yeri | Lənkəran, Azərbaycan SSR, ZSFSR, SSRİ |
Vətəndaşlığı | SSRİ → Azərbaycan |
Elm sahələri | türkologiya, Ümumi dilçilik |
Elmi dərəcəsi | filologiya elmləri doktoru |
Elmi adı | professor |
İş yeri | Bakı Dövlət Universiteti |
Təhsili | Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsi |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Mündəricat
- 1 Həyatı
- 2 Elmi yaradıcılığı
- 3 İstinadlar
- 4 Həmçinin bax
- 5 Xarici keçidlər
Əbülfəz Əjdər oğlu Rəcəbli 1936-cı il mayın 6-da Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. 1954-cü ildə orta məktəbi bitirmişdir. 1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinə daxil olmuş və 1959-cu ildə filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1971-ci ildə isə ikinci institutu – Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Dillər institutunun ingilis dili fakültəsini bitirmişdir. 1985-ci ildə isə Markizm-leninizm universiteti ideoloji kadrlar fakültəsinin beynəlxalq münasibətlər şöbəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.
1959-1963-cü illərdə nəşriyyatlarda əvvəlcə korrektor, sonra redaktor işləmişdir.
1963-cü ildə BDU-nun aspiranturasına daxil olmuş və Qırğızıstan EA-ya ezam edilmişdir. 1967-ci ilin dekabrında “Qədim türk yazısı Orxon-Yenisey abidələrinin dili. Morfologiya” mövzusunda namizədlik, 1978-ci ilin martında “Orxon-Yenisey abidələri dilində felyaratma” mövzusunda doktorluq dissertasiya müdafiə etmişdir. 1990-cu ildə Orxon-Yenisey abidələri üzrə Almatıda I və 2000-ci ildə İstambulda II beynəlxalq kollekviumda iştirak etmişdir. 46 kitabın və 200-ə qədər məqalənin müəllifidir.
1967-ci ildən Bakı Dövlət Universitetinin ümumi dilçilik kafedrasında çalışır.
Elmi yaradıcılığı
Ə.Ə.Rəcəbli elmi yaradıcılığa gec başlamışdır. Namizədlik dissertasiyası Orxon-Yenisey abidələrinin morfologiyasına həsr olunmuşdur. Doktorluq işində Ə.Rəcəbli bu mövzunu daha genişləndirərək və dərinləşdirərək Orxon-Yenisey abidələri dilin feliyaratma problemi araşdırmış, keçmiş SSRİ türkoloqlarının dərin rəğbətini qazanmış bir elmi tədqiqat əsəri ərsəyə gətirməyə nail olmuşdur. Doktorluq dissertasiyasını yazıb bitirdikdən altı il sonra Alma-Atada müdafiə etmişdir.
Prof.Ə.Rəcəbli poliqlot dilçidir. O, bir çox dilləri bilir və elmi araşdırmalarında onlardan səmərəli şəkildə, bacarıqla istifadə edir. Onun elmi maraq dairəsi genişdir. Dilçiliyin bir çox sahələrində dərin məzmunlu, böyük elmi əhəmiyyəti olan araşdırmalar aparmış və aparmaqdadır: ümumi (nəzəri) dilçilik, Azərbaycan, ingilis və talış dillərinin tədqiqi, qədim türk yazısı abidələrinin dili, türkologiya, struktur dilçilik, sosiolinqvistika, tarix, ölkəşünaslıq, beynəlxalq münasibətlər, xarici ədəbiyyat leksikoqrafiya və s.
AMEA-nın müxbir üzvü, millət vəkili, professor Nizami Cəfərov müəllimi Ə.Rəcəblinin bu fenomenal məhsuldarlığını vurğulayaraq yazır: “Bakı Dövlət Universitetində türk xalqlarının dili, tarixi və ədəbiyyatı, ən azı üç kafedrada öyrənilir. Professor Əbülfəz Rəcəblinin türkologiya üçün gördüyü işlərin miqyası isə onu, obrazlı desək, təkbaşına, dördüncü kafedra saymağa hər cür əsas verir”.
Prof. Ə.Rəcəbli hər şeydən əvvəl türkoloq dilçidir. Məlum olduğu kimi, onun namizədlik və doktorluq dissertasiyaları türk xalqlarının müştərək abidəsi olan Orxon-Yenisey kitabələrinin dilinə həsr olunmuşdur. Bu mövzuda onun “Orxon-Yenisey abidələri dilində felin məna növləri” (1982), “Orxon-Yenisey abidələri dilində felin tərzləri” (1988), “Orxon-Yenisey abidələri” (1993) və “Uyğurlar” (1996) adlı kitabları, 50-dən çox məqaləsi nəşr edilmişdir. O, son zamanlar bu problemlə daha ciddi məşğul olur. Son illərdə onun qədim türk xalqlarının dili və tarixinin araşdırılmasına həsr edilmiş altı sanballı kitabı – “Qədim türkcə-azərbaycanca lüğət” (2001), “Göytürk dilinin fonetikası” (2004), “Göytürk dilinin morfologiyası” (2002), “Göytürk dilinin sintaksisi” (2003) və “Ulu türklər” (2003) adlı əsərləri çapdan çıxmışdır.
Müəllif türkoloji ədəbiyyatda dərin kök salmış run/runik abidə, run/runik əlifba terminlərinin işlədilməsinə qarşı çıxır, bu terminlərin əvəzinə göytürk abidələri, göytürk əlifbası terminlərinin işlədilməsini təklif edir. Sonra müəllif göytürk yazısı abidələrinin araşdırılması tarixini nəzərdən keçirir. Ə.Rəcəbli göytürk əlifbası ilə yazılmış kitabələrin lokallaşdırılması məsələlərinə toxunur və S.Q.Klyaştornının ardınca bu abidələri belə lokallaşdırır: 1) Orxon kitabələri, 2) Yenisey kitabələri, 3) Şərqi Türküstan kitabələri, 4) Orta Asiya kitabələri və 5) başqa areallarının abidələri.
İstinadlar
- Mahmudov M. Professor Ə.Rəcəbli fenomeni və ya öz oduna əriyən şam. Bakı, Nurlan, 33 s.
- Yeni Azərbaycan qəzeti. 04.03.2004.
- Azərbaycan qəzeti. 1 noyabr 2009.
- Dilimiz-narahatçılığımız. (S.Nəriminin M.Adilov, K.Əliyev, Ə.Cavadov və Ə.Rəcəbovla müsahibəsi). Zəka, 1993, № 1-2.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.