Seçki sisteminin anlayışı və növləri

Yeni bir məhsul hazırlayan bir şirkət, rəqiblər üzərində araşdırma apara bilər və ya müəyyən bir məhsulda və ya bazar boşluqlarında nəyin lazım olduğunu öyrənmək üçün fokus qrupları keçirə bilər. Bu məlumatlar bazar satış potensialına dair obyektiv məlumatları ehtiva edən və satış potensialına nail olmaq, müştəri ehtiyaclarını ödəmək və bazar içərisindəki boşluqları doldurmaq üçün istifadə edilə bilən şirkətin mövcud aktiv və proseslərini göstərən bir verilənlər bazasına daxil edilə bilər.

Bilik İdarəetmə Nümunələri: Sistemlər və növləri

“Bilik menecmenti” termini 1990-cı illərdə yaranmışdır. Bilik menecmentinin ən vacib hədəfi, bir təşkilatın məlumat və məlumatlarının işçilər və ya müştərilər üçün lazımi məlumatları tapıb istifadə etmələrini təsirli və təsirli edəcək şəkildə toplanmasını və saxlanmasını təmin etməkdir.

Bilik İdarəetməsini anlamaq

Əsas diqqət bilik idarəetməsi zəruri məlumatların bir təşkilat daxilindəki insanların bu məlumatları əldə etmələrini və istifadə etmələrini asanlaşdıracaq şəkildə tutulmasını, saxlanılmasını və paylanmasını təmin etməkdir.Bilik menecmenti, sənaye mütəxəssisi Duhon tərəfindən “bir müəssisənin bütün məlumat varlıqlarının müəyyənləşdirilməsi, tutulması, qiymətləndirilməsi, alınması və bölüşdürülməsi üçün inteqrasiya olunmuş bir yanaşmanı təşviq edən” biri kimi xarakterizə olunan bir intizamdır.

Bir təşkilat müxtəlif növ informasiya varlığına malikdir. Bunlara müəyyən işçilərin bildiyi, lakin heç yerə yazılmayan siyasətlər, prosedurlar, sənədlər və məlumatlar kimi şeylər daxil ola bilər. Bilik idarəetmə sistemi (KMS), məlumatı və ya harada tapacağını bilən tək bir işçi olduğu üçün dəyərli təşkilati biliklərin itirilməməsinə kömək edə bilər.

Nümunələrlə Bilik İdarəetmə Sistemlərinin növləri

Məlumatların saxlanılmasına, təşkilinə və asanlıqla alınmasını təmin etməyə kömək etmək üçün hazırlanmış hər cür informasiya texnologiyası sistemi bilik idarəetmə sistemidir. Bəzi məqsədlər üçün ticari olaraq mövcud olan KMS tətbiqetmələri mövcuddur, lakin bir çoxunun bir şirkətin İT komandasının və ya satıcılarının Access, SQL və ya digər verilənlər bazası inkişaf vasitələrindən istifadə edərək hazırlayacağı şeylər var.

Müştəri Əlaqələri İdarəetmə Sistemi

Müştəri münasibətləri idarəetməsi (CRM) sistemi müştərilərlə bütün qarşılıqlı əlaqələrin izlənilməsi üçün hazırlanmış bir proqram həllidir. CRM texnologiyası, bir şirkətdə bir müştəri ilə qarşılıqlı əlaqə qurması lazım olan hər kəsin şəxsin alış tarixçəsi və şirkət nümayəndələri ilə keçmiş danışıqları barədə əsas detalları əldə etməsini təmin edir. Ən mürəkkəb sistemlər, müştəri ilə şirkətlə münasibətlərin ömrü boyunca kiminsə lider olacağı nöqtədən başlayır.

• Salesforce CRM, müştəri qarşılıqlı təsirlərini izləməyə yönəlmiş ən əhatəli KM sistemlərindən biridir.
• Satış və marketinq kampaniyalarını və qarşılıqlı əlaqələrini izləyən bir sıra marketinq avtomatlaşdırma sistemləri mövcuddur.

Ərizəçi İzləmə Sistemi

Ərizəçi izləmə sistemi (ATS) işə qəbul və işə götürməyə yönəlmiş insan resursları (HR) KMS-dir. Bu tip sistem bir şirkətin onlayn müraciətləri qəbul etməsi, namizədləri müəyyənləşdirməsi, müsahibələri təyin etməsi və müsahibə, seçim və təyyarə proseslərinin hər tərəfini idarə etməsi üçün açar sözlə bu proqramları axtarması üçün strukturlaşdırılmış, mütəşəkkil bir yol təqdim edir.

• İstixana, bu prosesi asanlaşdırmaq istəyən təşkilatlar üçün populyar bir ərizəçi izləmə sisteminin bir nümunəsidir.
• İşlənə bilən başqa bir nümunədir; bu sistem ayrıca tətbiqetmələrin işlənməsinə əlavə mənbə namizədlərinə kömək etmək üçün funksionallığı da əhatə edir.

Paylaşılan Layihə Dosyaları

Bir komandanın bir layihə üzərində iş birliyi qurmasına imkan verən məhsul, bilik idarəetmə sisteminin nümunəsidir. Bu alətlər, komandadakı hər kəsin başqalarının gördüyü işləri yükləməsinə və şərh etməsinə imkan verən paylaşılan fayl və məlumat sisteminə malikdir.

• Jira kimi bir proqram vasitəsi, iş birliyi layihəsinin işini və ya bir komandanın işini asanlaşdırmaq, həm də problemin izlənməsini təmin etmək üçün hazırlanmışdır.
• Trello kimi bir layihə idarəetmə proqramı, ən kiçik detallardan ümumi sənədləşməyə qədər bir layihənin gedişatını izləməyə kömək edir.

Əlaqə bazası

Bir şirkət müştərilərdən və işçilərdən rəy almaq üçün bir məlumat bazasına sahib ola bilər. Toplanan rəylər təşkilatın dizayn şöbəsi və digər maraqlı tərəflərlə paylaşılır. Təşkilatın bütün üzvləri məlumat bazasına rəy daxil edə biləcəklər.

Sistemin qurulmasından və məqsədindən asılı olaraq bütün müştərilər məlumat və ya yalnız seçilmiş bir qrup müştəri daxil edə bilərlər. Paylaşılan məlumatları başa düşmək və təşkilatın təkliflərini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə etmək üçün vahid bir yanaşma tətbiq ediləcəkdir.

• Bəziləri məhsul testçiləri və ya beta testçilərindən giriş və rəy toplamaq üçün bir verilənlər bazasından istifadə edə bilər.
• Digər hallarda, bir məhsulun necə istifadə olunduğunu izləyən və ya giriş axtaran bir əlverişlilik tədqiqatından məlumatlar toplanır.

Tədqiqat verilənlər bazası

Yeni bir məhsul hazırlayan bir şirkət, rəqiblər üzərində araşdırma apara bilər və ya müəyyən bir məhsulda və ya bazar boşluqlarında nəyin lazım olduğunu öyrənmək üçün fokus qrupları keçirə bilər. Bu məlumatlar bazar satış potensialına dair obyektiv məlumatları ehtiva edən və satış potensialına nail olmaq, müştəri ehtiyaclarını ödəmək və bazar içərisindəki boşluqları doldurmaq üçün istifadə edilə bilən şirkətin mövcud aktiv və proseslərini göstərən bir verilənlər bazasına daxil edilə bilər.

• Kəmiyyət və / və ya keyfiyyət araşdırması ilə toplanan müştəri məlumatlarının nəticələrini izləyən bir verilənlər bazası buna bir nümunədir.
• Rəqiblər tərəfindən təklif olunan məhsulları, məhsullar, qiymət nöqtələri, əsas xüsusiyyətlər və üstünlüklər daxil olmaqla izləyən bir verilənlər bazası başqa bir nümunədir.

Dərslər Verilənlər Bazası

Öyrənilən bir məlumat bazası keçmiş layihələrdən və iş təcrübələrindən məlumatları ehtiva edir. Buraya keçmişdə bir problemi həll etmiş insanlardan toplanan məlumatlar daxildir. Buraya müəyyən edilmiş problemlər və ya vəziyyətlər, görülən tədbirlər, nəticələr və nəticələr daxildir. Fikir, gələcəkdə oxşar problemlər ortaya çıxdıqda insanları keçmişdə etdikləri səhvləri təkrarlamamağa kömək edəcək məlumatlar toplamaqdır.

• Bəziləri layihələr tamamlandıqdan sonra əldə etdikləri dərsləri izləmək üçün verilənlər bazasından istifadə edə bilər.
• Keçmiş layihə qrupu iclaslarının və ya virtual əməkdaşlıqların səs və ya video qeydləri də istifadə edilə bilər.

Təcrübə icmaları

Təcrübə cəmiyyətləri problemlər, imkanlar, öyrənilən dərslər və istifadəçilərdən əldə etdikləri digər məlumatları müzakirə edən fərd qruplarıdır. Şirkətlər qlobal miqyasda böyüdükcə, bu icmalar coğrafi baxımdan daha da genişlənir. Yaxşı bir bilik idarəetmə sistemi, bu qrupları “virtual su soyuducu” yanaşması kimi təsvir edilə biləcək məlumatları paylaşmağın bir yolu ilə təmin edir. Bu tip KMS işçi əlaqələri yaratmaq üçün güclü bir vasitədir.

• Bir nümunə, müxtəliflik və daxilolma kimi ixtisaslaşmış bir mövzuya yönəlmiş mərkəzləşdirilmiş bir qaynaqdır.
• Başqa bir nümunə, oxşar maraqları olan işçilərin işləyən valideynlər üçün faydalı mənbələr kimi mənbələri paylaşa biləcəyi mərkəzləşdirilmiş bir qaynaqdır.

Daxili Bilik Bazası

Daxili bilik bazası, təşkilati məlumatları saxlayan paylaşılan bir təşkilat mənbəyidir. Daxilidir, çünki yalnız bir təşkilatın işçiləri tərəfindən istifadə edilməsi nəzərdə tutulur. İşçilər işlərini yerinə yetirə bilmək üçün ehtiyac duyduqları məlumatları tapmaqla yanaşı sistemə məlumat da qoya bildikləri üçün bu tip KMS əməkdaşlıq edir.

Bir işçinin daxil olduğu məlumatlara təşkilatın digər üzvləri tərəfindən əldə edilə bilər. Tez-tez daha çox ixtisaslaşmış KM sistemlərindən və ya alətlərindən tərtib edilmiş geniş məlumatları ehtiva edir. Bu tip sistemlərə ümumiyyətlə bir təşkilatın intranet şəbəkəsi və ya etibarlı bir giriş tələb edən yalnız işçi saytı vasitəsilə daxil olmaq mümkündür.

• Bəzi şirkətlər, işçilərin hər an əldə edə biləcəyi bir məzmun idarəetmə sistemində (CMS) saxlanılan şirkət siyasətləri və prosedurlarının toplanmış, axtarılan bir toplusundan istifadə edirlər.
• Digərləri daxili, işçi mərkəzli, tez-tez soruşulan suallar (FAQ) sənədini istifadə edərək axtarılır və hər zaman yenilənə bilər.

Xarici Məlumat Bazası

Xarici bilik bazası daxili bilik bazasına bənzəyir, lakin təşkilatdan kənar insanlar tərəfindən istifadə edilməsi nəzərdə tutulur. Bəziləri giriş tələb edir ki, yalnız təsdiqlənmiş müştərilər və ya təchizatçılar məlumat əldə edə bilsinlər. Bəziləri hər kəsin əldə edə biləcəyi açıq məlumat bazalarıdır.

Potensial müştəriləri maraqlandıran məlumatları ehtiva edən bir məlumat bazası, açıq olma ehtimalı yüksək olan bir növdür, çünki şirkət potensial alıcıların məhsulları haqqında məlumat tapmasını asanlaşdırmaq istəyir. Bununla birlikdə, bu tip sistemlər belə qaynaqlara girişdən əvvəl tez-tez qeydiyyatdan keçməlidir. Bu, şirkətin marketinq və satış məqsədləri üçün istifadə etmək üçün əlaqə məlumatlarını əldə etməsinə imkan verir.

• Bəziləri köməyə və ya təlimata ehtiyacı olan müştərilər üçün axtarılan kömək məsləhətlərindən və / və ya məhsul məlumatından istifadə edirlər.
• Müştərilərin ehtiyac duyduqları məlumatları tez bir zamanda əldə etmək üçün 7/24 nəzərdən keçirə bildikləri axtarışa verilən tez-tez verilən sualları da görə bilərsiniz.

Məlumat gücdür

Bunlar şirkətlərin kritik iş məlumatlarını saxlamağa kömək etmək və bunlara ehtiyac duyan komanda üzvləri və ya müştərilər üçün əlçatan olmasını təmin etmək üçün istifadə edə bildikləri bir çox bilik idarəetmə sisteminin bir neçə nümunəsidir.

İş zəkası və böyük məlumatların rəqabət üstünlüyünün vacib açarları olduğu məlumat mərkəzli və xidmət mərkəzli bir iqtisadiyyatda bilik idarəçiliyi getdikcə daha da artmışdır. Bilik idarəçiliyinin gələcəkdə daha vacib olmağa davam etməsi ehtimalı böyükdür. Artıq KMS, CRM və ATS-nin nəyi ifadə etdiyini bildiyiniz üçün daha bir neçə iş ixtisarını araşdırmağa vaxt ayırın.

Seçki sisteminin anlayışı və növləri

Seçmək və seçilmək hüququ

11:14 23-12-2014

SİYASƏT

Seçmək və seçilmək hüququ

Tarixlər boyu insan hüquqlarının məhdudlaşdırılmasının qarşısını almaq üçün idarəetmənin böyük bir praktiki prosesi diqqət mərkəzində olub və bununla bağlı müxtəlif nəzəriyyələr işlənilib. Bütün dünya dövlətçilik tarixində bu prinsipə əməl etmək üçün müxtəlif tədbirlərə, üsullara müraciət edilmişdir. Seçki məhz bu üsullardan biridir.
Seçkilər əksəriyyətin iradəsini ifadə etmək baxımından hakimiyyəti legitimləşdirir. Seçkilər vasitəsilə xalq öz nümayəndələrini seçir və suveren hüquqlarını həyata keçirmək üçün onlar arasında mandat bölgüsü aparır. Bu yolla insan və vətəndaşın ən mühüm hüquqlarından biri həyata keçirilir. 10 dekabr 1948 – ci il tarixli “İnsan Hüquqlarının Ümumi Bəyannaməsi”ndə qeyd olunduğu kimi, xalqın iradəsi hakimiyyətin əsasını təşkil edir. Bu iradə öz əksini ümumi, bərabər seçki hüququ əsasında gizli səsvermə və seçkinin azad və demokratikliyini təmin edən vasitələrdən istifadə etməklə müntəzəm keçirilən səsvermələrdə tapır.
12 noyabr 1995 – ci il Konstitusiyasının 2 – ci maddəsində qeyd olunur ki, Azərbaycan xalqı öz suveren hüququnu bilavasitə ümumxalq səsverməsi – referendum və ümumi, bərabər və birbaşa seçki hüququ əsasında sərbəst, gizli və şəxsi səsvermə yolu ilə seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir. Lakin, bu heç də o demək deyildir ki, xalq səsvermə vasitəsilə öz ayrılmaz suverenliyini seçilənlərə verir. Seçkilər vasitəsilə yalnız Konstitusiyada müəyyən olunmuş səlahiyyətlər çərçivəsində suverenliyin reallaşdırılmasına nail olunur.
Seçkilərin keçirilməsi həmişə bir qayda olaraq xalqın hüquq düşüncəsinin genişləndirilməsinə, onun siyasi aktivliyinin artmasına, xalqı daha uğurlu idarə edə biləcək və xalqın daha çox inamını qazanmış olan qüvvələrin dinc yolla hakimiyyətə gəlməsinə şərait yaradır. Seçkilər cəmiyyətin “siyasi barometri” qismində çıxış edir.
Dünya dövlətlərinin sırasında respublikaların sayının artması nəticəsində bəşəriyyətin mütləq əksəriyyətinin get – gedə daha çox seçmək və seçilmək hüququndan istifadə etməsi üçün yaranan imkan seçkilərdən gələcəkdə də hakimiyyətin ali orqanlarının formalaşdırılmasında ən optimal variant kimi istifadə olunmasına tam zəmin yaradır. Seçkilər anlayışı ilk növbədə seçki hüququ anlayışı ilə sıx bağlıdır. Seçki hüququ geniş anlayış olub, vətəndaş hüquqlarının başlıca təzahürlərindən biridir. Seçki hüququ hüquq ədəbiyyatında iki mənada – obyektiv və subyektiv mənada işlədilir. Obyektiv mənada seçki hüququ dedikdə, ali hakimiyyət və yerli özünüidarə orqanlarına seçkilərlə bağlı ictimai münasibətləri tənmiz edən hüquq normalarının məcmusu başa düşülür. Obyektiv seçki hüququ konstitusiya hüququnun bir institutu olmaqla geniş mənada seçki sistemini tənzim edən hüquq normalarını birləşdirir. Seçki hüququnun predmetini vətəndaşların birbaşa və dolayı iştiral etdiyi seçkilərlə bağlı ictimai münasibətlər təşkil edir.
Seçki hüququnun mənbələri sırasına seçki hüququnun normalarının ifadə edildiyi Konstitusiya hüququnun bütün mənbələri daxildir. Subyektiv mənada seçki hüququ dövlətin öz vətəndaşlarına dövlət orqanlarına, habelə yerli özünüidarə orqanlarına seçkilərdə iştirak etmək imkanını təmin etməsi nəzərdə tutulur. Başqa sözlə, subyektiv mənada seçki hüququ dedikdə, vətəndaşların seçkilərdə iştirak etmək, seçmək və seçilmək imkanı başa düşülür. Subyektiv mənada seçki hüququ aktiv (seçmək) və passiv (seçilmək) seçki hüquqlarından ibarətdir.
2. Seçki sistemi anlayışı və onun mahiyyəti
Seçki sisteminin anlayışı hüquq ədəbiyyatında geniş və dar mənada işlədilir. Geniş mənada seçki sistemi ali hakimiyyət orqanlarına seçkilərin keçirilməsi ilə bağlı tənzimlənən ictimai münasibətlərin məcmusudur. Bu sistem Konstitusiya hüququ əsasında tənzimlənir. Seçki sisteminin reallaşdırılmasında digər normalar (adətlər, ənənələr, siyasi etika qaydaları) da yaxından iştrak edir.
Dar mənada seçki sistemi – seçicilərin və ya digər səlahiyyətli şəxslərin səsverməsində müvafiq olaraq deputat mandatlarının deputatlığa namizədlər arasında bölüşdürülməsi üsulu kimi işlədilir. Tarix boyu səsvermənin nəticələrinə uyğun olaraq mandatların namizədlər arasında bölüşdürülməsinin bir sıra metodları formalaşdırılmışdır. Hazırda dünya ölkələrində bu üsullardan geniş istifadə olunur. Seçki sistemlərinin ən çox yayılanları majoritar və proporsional seçki sistemləridir.
Majoritar seçki sistemi tarixən ən qədim sistemdir. Majoritar seçki sistemi səslərin əksəriyyətinin toplanması prinsipinə əsaslanır. Majoritar termini mənşəcə fransız sözü olub majorite – əksəriyyət deməkdir. Majoritar seçki sisteminə uyğun olaraq namizədlərdən səslərin müəyyən edilmiş əksəriyyətini qazanan şəxs deputat mandatı əldə etmiş olur. Səslərin tələb olunan əksəriyyətindən asılı olaraq majoritar seçki sisteminin 3 növü fərqləndirilir. Bunlar – nisbi əksəriyyət sistemi, mütləq əksəriyyət sistemi, şərtləndirilmiş (ixtisaslaşdırılmış) əksəriyyət majoritar sistemidir.
Nisbi əksəriyyət majoritar sistemi ən sadə seçki sistemi olub, mahiyyətinə görə deputatlığa namizədlərdən digər namizədlərə nisbətən verilmiş səslərin daha çox hissəsini toplamış namizədin mandat qazanmasını göstərir. Başqa sözlə, nisbi əksəriyyət sisteminin tətbiq olunduğu ölkələrdə digər namizədlərə nisbətən çox səs toplamış şəxs nümayəndəli orqanın tərkibinə seçilmiş sayılır. Dünya dövlətlərindən 43 – də nisbi əksəriyyət majoritar sistemindən istifadə olunur. nisbi əksəriyyət majoritar sistemində seçkilərdə seçicilərin iştirakı üçün minimum hədd təyin edilmir. Yəni seçkinin baş tutması üçün ən azı bir seçicinin belə səs verməyə gəlməsi kifayət edir. Maraqlı burasıdır ki, əgər konkret dairədən yalnız bir şəxs deputatlığa namizəd kimi irəli sürülmüşdürsə, seçkidə hətta bir nəfər – namizəd özü bülə iştirak edərək öz lehinə səs versə, o seçilmiş hesab olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, cəmiyyət tərəfindən tanınmış, seçicilərin inandığı və etibar etdiyi, intellektual imkanlarına görə xalqa xeyir verə biləcək ayrı – ayrı şəxslərin nümayəndəli orqanın tərkibinə və ya seçkili vəzifələrə müstəqil seçilə bilməsi üçün majoritar nisbi əksəriyyət sistemi gözəl imkan yaradır. Sağlam düşüncəli, orta intellektual səviyyəli cəmiyyətlərdə nisbi əksəriyyət majoritar sisteminin tətbiqi baxımından heç bir problem yoxdur. Xalq demokratik şəraitdə yalnız özü inandığı və etibat etdiyi bir namizədə səs verir və onu bu və ya başqa orqana seçir.
Majoritar seçki sisteminin digər bir forması olan mütləq əksəriyyət sistemi deputatlığa namizədin seçilməsi üçün ümumi səslərin mütləq əksəriyyətinin toplanması, yəni seçicilərin ən azı 50% +1 – nin səsin toplanmasını tələb edir.
Qeyd etmək lazimdir ki, bu sistem nisbi əksəriyyət sisteminə nisbətən daha möhkəm tləbkarliği ilə fərqlənir. Əgər nisbi əksəriyyət sistemində baş tutmasi üçün namizədin digər namizədə nisbətən çox səs toplamasindan söhbət gedirsə, mütləq əksəriyyət sistemində bu prinsip əsas götürülə bilməz. Belə ki, nisbi əksəriyyət sistemində bir seçicinin səs verməsi ilə seçkilər baş tutmuş hesab olunurdusa, mütləq əksəriyyət sistemində seçkilərin baş tutmasi üçün seçkilərdə seçicilərin iştirakinin minimal həddiən riayət olunmalidir. Əgər minimum həddə seçicilərin iştiraki qeydə alinmamişdirsa, seçkilər baş tutmamiş sayilir. Minimum hədd qeydə alinmiş seçicilərin ümumi sayinin yarisina və ya yarisindan az sayda seçicilərin sayina bərabər ola bilər. Birinci halda əgər minimum həddə qeydə alinmiş seçicilərin yarisina bərabərdirsə, verilmiş ümumi səslərin mütləq əksəriyyəti minimum hüquqi seçki korpusunun 25% +1 – lə ifadə olunur.
Majoritar mütləq əksəriyyət sisteminin tətbiqi zamani bir qayda olaraq birmandatli seçki dairələri təşkil olunur. Bu halda seçilmək üçün seçicilərin mütləq əksəriyyətinin səsini toplamaq lazim gəlir.
Majoritar şərtləndirilmiş əksəriyyət sistemi majoritar nisbi əksəriyyət və mütləq əksəriyyət sisteminə nisbətən daha az tətbiq olunur. Çünki şərtləndirilmiş əksəriyyət sistemində seçkilərin lazimi nəticələr verməsi daha çətinləşir. Şərtləndirilmiş əksəriyyət majoritar sisteminə uyğun olaraq namizədlərdən təsdiq olunmuş əksəriyyətdə səsləri toplaya biləniseçilmiş hesab olunur. Şərtləndirilmiş əksəriyyət majoritar sistemində seçicilərin 65% – nin, 2/3 – nün, ? – nün, 60% – nin səsini toplamasi tələbi qoyula bilər.
Proporsional sistemin tətbiqində məqsəd seçicilərin səslərinə uyğun olaraq mandatlarin proporsional əsaslarla partiyalar arasinda mütənasib bölüşdürülür. Proporsional seçki sistemi çoxmandatli seçki dairləri üzrə tətbiq olunur.
3. Seçki hüququnun əsas prinsipləri
Seçki hüququnun prinsipləri seçkilərin taninmasinin və gerçəkləşdirilməsinin elə şərtləridir ki, həmin şərtlər seçkiləri əsl xalq iradəsinin ifadəsi edir. Əksinə bu prinsiplərin pozulmasi seçkilərin legitimliyinə deməli həm də seçkili hakimiyyət orqanlarinin və yerli özünüidarə orqanlarinin legitimliyinə xələl gətirir. Seçki hüququ ümumi, bərabər, birbaşa, sərbəst, şəxsi və gizli səsvermə prinsipləriəsasinda həyata keçirilir. Bu prinsiplər demək olar ki, bütün demokratik dövlətlərin qanunvericiliyində təsbit olunan ümumiliklə qəbul olunmuş prinsiplərdir.
Ümumilik prinsipinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ölkə vətəndaşlarinin bütövlükdə hamisi seçki hüququna malikdir. Bu prinsip öz təbiətinə görə insanlarin hüquq bərabərliyi prinsipinin törəməsidir. Ümumilik prinsipi müxtəlif senzlərlə – yaş senzi, oturaqliq sensi, təhsil senzi, dini senzlə məhdudlaşdirila bilər. Yaş senzinin mahiyyəti yalniz qanunvericilikdə müəyyən olunmuş yaş həddinə çatmiş şəxslərin seçki hüququna malik olmasindadir. Bir qayda olaraq yaş senzi şəxsin fəaliyyət və hüquq qabiliyyəti ilə bağlidir. Yaş senzinin yuxari və ya aşaği həddinin müəyyən edilməsinə dair müxtəlif mövqelər vardir. Müasir dünya ölkələrində aktiv seçki hüququ üçün yaş senzinin həddi aşaği endirilməkdədir.
1992 – ci ildə aparilmiş araşdirmalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, dünyanin 150 dövlətindən 109 – da aktiv seçki hüququ üçün müəyyən edilimş yaş senzi 18 yaş, bir qismində 19 – 21 (pribaltika ölkələrində), 4 ölkədə isə 16 yaş həddindədir (iran, kuba, nikaraqua,braziliya). Passiv seçki hüququ üçün yaş senzi bir qədər yüksəkdir. Ar – nin konstitusiyasina uyğun olaraq yaşi 35 – dən az olmayan vətəndaşlar prezident seçilə bilərlər. Türkiyə cumhur başkani seçilmək üçün minimum yaş həddi 50 yaşdan qəbul olunmuşdur.
AR – da bələdiyyə seçkilərində yaş senzi 21 yaş, milli məclisə deputat seçkilərində isə 25 yaş müəyyən edilmişdir. Hüquq ədəbiyyatinda ümumi seçki hüququnun senzlərindən biri kimi vətəndaşliq senzindən bəhs olunur. Müəyyən tarixi dövr üçün bu senz xüsusi əhəmiyyət kəsb etsədə hal hazirda bu məsələyə münasibət dəyişmək üzrədir. Artiq bir çox ölkələrdə, o cümlədən ar – da vətəndaşlarla yanaşi əcnəbilər və vətəndaşliği olmayan şəxslər qanunvericilikdə nəzərdə tutulan tələblərə cavab verdikdə aktiv seçki hüququndan, yəni seçkilərdə iştirak etmək və səs vermək hüququndan istifadə edə bilərlər. Belə ki, ar – da 5 ildən az olmayaraq daimi yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxslər Prezident seçkiləri, Milli Məclisə seçkilər, bələdiyyə seçkiləri və ya referendum zamanı səsvermədə iştirak edə bilərlər. Müvafiq bələdiyyənin ərazisində 5 ildən az olmayaraq yaşayan xarici ölkə vətəndaşları bələdiyyə seçkiləri zamanı səsvermədə iştirak edə bilərlər, bir şərtlə ki, onların vətəndaşı olduqları dövlətlərdə əcnəbilərin bələdiyyələrə seçkilər zamanı eyni hüquqları tanınmış olsun.
Oturaqlıq senzinin mahiyyəti ondadır ki, konkret ərazidə müəyyən müddətdə yaşamış şəxslərin seçki hüququ vardır. Bu senzin müəyyən edilməsində başlıca məqsəd ondan ibarətdir ki, seçkilərdə iştirak edən şəxs ərazi, əhali, onun problemləri, arzu və istəkləri barəsində təsəvvürə malik olsun. AR Konstitusiyasının 100 – cü maddəsinə görə AR – nın ərazisində 10 ildən artıq yaşayan AR – nın vətəndaşı AR – nın Prezidenti seçilə bilər.
Təhsil senzinin tələblərinə görə seçkilərdə yalnız müəyyən olunmuş həcmdə təhsilə malik olan şəxslər iştirak edə bilər. Təhsil senzi yalnız passiv seçki hüququnun reallaşdırılması ilə bağlı tətbiq olunur. AR Konstitusiyasının 100 – cü maddəsinə əsasən yalnız ali təhsilli namizəd Prezident seçilə bilər.
Bərabər seçki hüququ prinsipinin mahiyyətinə görə hər bir seçici seçkilərdə iştirak etmək üçün yaradılmış imkanlardan digər seçicilərlə bərabər səviyyədə istifadə etməlidir. Hər bir seçici yalnız bir səsə malik olur. Bu prinsipin qəbul edildiyi ölkələrdə “bir şəxs – bir səs” tezisi rəhbər tutulur.
Birbaşa seçki hüququ prinsipinin mahiyyəti seçicinin seçkili orqana və ya seçkili vəzifəyə birbaşa seçmək və seçilmək hüququnun mövcudluğu ilə müəyyən olunur.
Seçkilərdə sərbəst iştirak etmə aktiv seçki hüququ ilə bağlı prinsiplərdən biri olub, seçicinin öz öhdəsindən asılı olaraq seçkilərdə iştirak etmək etməsini müəyyənləşdirir. Seçicilərin seçkilərdə iştirak etməməsi absenteizm adlanır. Bu terminin birbaşa hərfi mənası – seçicinin siyasi və qeyri – siyasi məsələlərlə əlaqədar olaraq səsvermədə iştirak etməkdən imtina etməsidir.
Gizli səsvermənin tətbiqində məqsəd seçkilərin daha düzgün keçirilməsinə, seçicilərin öz iradəsini olduğu kimi həyata keçirilməsinə nail olmaqdan ibarətdir.
Şəxsi səsvermə prinsipinə görə seçici öz iradəsini yalnız özü ifadə edə bilər.