Proqram təminatı haqqında

Kompüterin mərkəzi prosessoru (CPU — Central Prosessor Unit — Mərkəzi Prosessor Modulu), kompüterin mərkəzi idarə etməsi olandan sonra insanın beyni ilə sıxlıqla müqayisə olunur. Mərkəzi prosessor kompüterdə gedən bütün əməliyyatları və təlimatları dayanmadan həyata keçirən balaca bir hissədir. Mərkəzi prosessorun sürəti kompüterin gücünün müəyyən olunmasında böyük rol oynayır. İnsanlar arasında belə bir yanaşma da vardır ki, hər yeni microprosessor modeli çıxdıqca daha güclü olur. Bu həqiqətən belədirmi? Bu barədə növbəti məqalədə danışacağam.

Kompüterin beyni nədir?

Kompüterin mərkəzi prosessoru (CPU — Central Prosessor Unit — Mərkəzi Prosessor Modulu), kompüterin mərkəzi idarə etməsi olandan sonra insanın beyni ilə sıxlıqla müqayisə olunur. Mərkəzi prosessor kompüterdə gedən bütün əməliyyatları və təlimatları dayanmadan həyata keçirən balaca bir hissədir. Mərkəzi prosessorun sürəti kompüterin gücünün müəyyən olunmasında böyük rol oynayır. İnsanlar arasında belə bir yanaşma da vardır ki, hər yeni microprosessor modeli çıxdıqca daha güclü olur. Bu həqiqətən belədirmi? Bu barədə növbəti məqalədə danışacağam.

Bəs bu kompüterin prosessoru necə işləyir?

Mərkəzi prossesorun işləməsi 3 əsas addımla müəyyənləşdirilmişdir. İlk öncə təlimatlar yaddaşdan alınır, ikinci olaraq təlimatların kodları açılır və prosessor ona hansı təlimatın verildiyini anlayır. Son addımda isə təlimatlar icra edilir və müəyyən əməliyyatlar həyata keçirilməyə başlayır. Bu 3 addım dairəvi planla daim davam edir və bitdikdən sonra mərkəzi prosessor növbəti təlimatları almağa başlayır.

Mərkəzi prosessor növbəti təlimatın nə olacağını bilmək üçün yuxarıda göstərilən addımlardan əlavə də hesablayıcı proqramlardan istifadə edir. Bu hesablayıcı proqramlar özlərində adreslər saxlayır ki, növbəti təlimatları mərkəzi prosessor rahat şəkildə yerinə yetirə bilsin. Bu adreslər mərkəzi prosessorun özündə xüsusi bir yaddaş yeri olan reyestrdə saxlanılır.

Əməliyyatlar mərkəzi prosessor tərəfindən aparılır. Mərkəzi prosessor bir neçə cür əməliyyat toplusu həyata keçirir. Misal olaraq, riyazi əməliyyatları (vurma, bölmə, toplama, çıxma), yaddaş əməliyyatlarını ( bir məlumatın bir yerdən digər bir yerə köçürülməsi), məntiqi əməliyyatları ( bu zaman kompüterin vəziyyətini test edilir və alınan nəticəyə görə qərarlar verilir), idarə etmə əməliyyatlarını (kompüterin digər komponentlərinə təsir edir) göstərmək olar. Bu başlıca əməliyyatlar çox sürətlə icra edilir və kompüterə şərait yaradır ki, cihaz eyni zaman bir neçə funksiya yerinə yetirə bilsin. Mərkəzi prosessor tərəfindən dəstəklənən əməliyyatların sayı isə onun quruluşundan asılıdır. Bunlar aydındır.

Mərkəzi prosessor yaddaşdan necə istifadə edir?

Kompüterin yaddaşı elə bir hissədir ki, bütün məlumatlar və proqramlar orada toplanır. Amma yaddaş mərkəzi prosessorun bir parçası olmasa da, mərkəzi prosessorun yaddaşla qarşılıqlı əlaqədə olması çox vacibdir. Kompüterin öz növbəsində iki cür yaddaşı vardır: ilkin və ya əsas yaddaşı və ikinci yaddaş. Mərkəzi prosessor proqram təlimatlarını yaddaşda saxlamaq və məlumatlar üzərində əməliyyatlar həyata keçirmək üçün daha çox əsas yaddaşın üzərində işləyir. Əsas yaddaşın xüsusiyyətləri təbii olması, məlumatları saxlaması və proqram üçün təlimatları icra olunduğu müddətdə özündə saxlamasıdır. İkinci yaddaş isə daha uzun ömürlü yaddaşdır və daşına bilən sərt disklər, flaş kartlar vasitəsilə həyata keçirilir. Mərkəzi prosessorun bilinən bir komponenti də vardır ki, bu idarə etmə modulu kimi tanınır və təlimatları köçürmək, məlumatları ikinci yaddaşdan əsas yaddaşa köçürmək kimi təlimatları icra edir.

CPU-nun idarə etmə modulu, məntiq və riyazi modulları və registrları və üstəgəl balaca bir yaddaşı vardır ki buna da “cache“ deyilir. Məntiq modul prosessor təlimatları çox sürətlə dövr edir. Bu təlimatlar işlədiyi kompüter proqramı əsasında yerinə yetirilir.

Riyazi modul,hesablamaları həyata keçirir. Əgər kompüter proqramı bir riyazi hesablama axtararsa, məntiq modulu bu tapşırığı yerinə yetirmək üçün riyazi bölməyə göndərir.

İdarə etmə modulu isə təlimatların necə və hansı sırayla yerinə yetirilməsini həyata keçirir.

Son olaraq, müxtəlif növ proseslər üzərində son söz vector prosessorlar və ya array prosessorları üzərindədir. Bu, vektor adlanan bir ölçülü serialları özündə saxlayan bir təlimat dəsti ilə işləyən mərkəzi prosessorudur. Təlimatları vahid məlumat elementlərində işləyən skalyar prosessor kimi tanınan bir prosessordan fərqli olaraq bugün mərkəzi prosessorların əksəriyyəti skalardır.

Son olaraq mərkəzi prosessor mikroprosessordur. Mikroprosessor milyonlarla tranzistordan ibarət olan inteqrasiya edilmiş dövrədir. Bununla birlikdə mikroprosesorların hamısı mərkəzi prosessor deyildir. Mərkəzi prosessordan şəbəkə, qrafik və ya səs emalını çıxaran NPU,GPU və APU var. Nəticə olaraq ən sürətlisi mərkəzi prosessordur. Mərkəzi prosessor kənar mikroprosessorlar tərəfindən edilə biləcək əməliyyatlarla yavaşlamır: hamısı birlikdə işlədiyindən nəticələr daha sürətli, möhkəm və daha az parçalanma və ya dayanma ilə göstərilir.

Proqram təminatı haqqında

Kompüterin proqram təminatı [software]

Kompüterin hər hansı bir işi yerinə yetirməsi üçün aparat təminatı ilə yanaşı,ona göstərişlər toplusu, yəni proqramlar lazımdır. Klaviaturada kla vişin basılmasına,siçanın hərəkətinə, başqa kompüterdən informasiyanın alınmasına və digər hərəkətlərə kompüterin necə reaksiya verməsini məhz proqramlar müəyyən edir. Ekrana gö rün tünün çıxarılmasını, sənədin printerdə çap olunması üçün hazırlanmasını, kom püterdə musiqinin səsləndirilməsini proqramlar həyata keçirir.
Kompüterin proqram təminatı [software] kompüter sisteminin ayrılmaz bir hissəsi olub, kompüterin texniki təminatının məntiqi davamını təşkil edir. Kompüterin konkret tətbiq sahəsi onun proqram təminatı ilə müəyyən olunur.Kompüterin özlüyündə heç bir “bacarığı” yoxdur. Bütün “bacarıqlar” kompüterdəicra olunan proqramlarda cəmləşdirilib. Müasir kompüterlərin proqram təminatı oyun proqramlarından tutmuş elmi proqramlara kimi milyonlarla proqramdan ibarətdir. Kompüterdə olan bütün proqramları şərti olaraq üç sinfə ayırmaq olar: sistem proqramları, tətbiqi proqramlar, proqramlaşdırma alətləri.

Sistem proqramları.
Sistem proqramları kompüterin resurslarını – mərkəzi prosessoru, yaddaşı, giriş-çıxış qurğularını idarə etmək üçündür. Onlar bütün istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş proqramlardır. Kompüterin sistem proqramları elə hazırlanır ki, tətbiqi proqramlar səmərəli işləyə bilsin. Sistem proqramları arasında əməliyyat sistemləri xüsusi yer tutur, sistem proq ram təminatının əsasını əməliyyat sistemi təşkil edir. O, fərdi kompüterlərin vacib elementlərindən biridir. Əməliyyat sistemi kompüter yandırıldıqda işə düşən, kompüterin bütün hissələrinin tam bir vəhdət halında işləməsini təmin edən və informasiyanı idarə edə bilən proqramlar sistemidir.
Əməliyyat sisteminin köməyilə:
• kompüterlə istifadəçi arasında dialoq yaranır;
• operativ və daimi yaddaş qurğuları işə salınır;
• kompüter idarə olunur;
• istənilən proqram yerinə yetirilməyə başlayır və s.
Vaxtilə IBM PC tipli kompüterlərdə əsasən Microsoft firmasının hazırladığı MS-DOS əməliyyat sistemindən istifadə olunurdu. Bu əməliyyat sistemində işləyən istifadəçi yalnız konkret bir məsələni həll edə bilərdi. Hazırda fərdi kompüterlərdə çoxtapşırıqlı əməliyyat sistemlərindən istifadə olunur
– fərdi kompüterlərin yaddaşında eyni zamanda bir neçə proqram və məsələlər olur ki, mikroprosessor kompüterin resurslarını onların arasında bölüşdürür. Belə əməliyyat sistemlərinə misal olaraq OS/2, MacOS, UNIX, Linux, Windows XP, Windows Vista və digər əməliyyat sistemlərini misal gös tər mək olar.
Sistem proqramlarının digər vacib hissəsini xidməti proqramlar – utilitlər (lat. “utilitas” – xeyir, fayda) təşkil edir. Onlar əməliyyat sistemini tamamlayır və onun imkanlarını artırır, həmçinin, müstəqil olaraq bir çox vacib məsələləri də həll edir. Utilitlərin bəzi növləri bunlardır:
• interfeys proqramları;
• antivirus proqramları;
• arxivləşdirmə proqramları;
• proqram örtükləri;
• kompüter qurğularının iş qabiliyyətini yoxlayan proqramlar;
• qurğuların işini idarə edən proqramlar (drayverlər) və s.

Tətbiqi proqramlar.
İnsan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrinə aid məsələləri həll etmək üçün nəzərdə tutulan proqram təminatına tətbiqi proqramlar deyilir. İndiki zamanda fərdi kompüterlər üçün yüz minlərlə tətbiqi proqramlar işlənib hazırlanmışdır. Onlardan ən çox istifadə olunanlar bunlardır:
• mətn redaktorları (prosessorları);
• cədvəl verilənlərinin emalı proqramları – elektron cədvəllər;
• nəşriyyat sistemləri;
• verilənlər bazasının idarə olunması sistemləri;
• təqdimatların hazırlanması proqramları;
• qrafik redaktorlar;
• verilənlərin statistik təhlili proqramları;
• kompüter oyunları, öyrədici proqramlar və s.

Proqramlaşdırma alətləri.
Bu sinfə aid olan proqramlar sistem və tətbiqi proqram təminatını yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Proqram təminatının hazırlanması üçün Basic, C++, Pascal və b. proqramlaşdırma dillərindən istifadə olunur. Dünyanın bir çox təhsil müəssisələrində uşaqlara proqramlaşdırmanın əsaslarını öyrətmək üçün LOGO dilindən istifadə olunur.

Müəllif: KAYZEN

Sistem proqramları . Sistem proqramlarının növləri və növləri. Sistem proqramını necə silmək olar?

Müasir kompüterlərin bir çox istifadəçiləri tez-tez sistem proqramları ilə qarşılaşırlar, baxmayaraq ki, bəzi hallarda onlar ilə əlaqəli olduğundan şübhə etmirlər. Bəzi insanlar ümumiyyətlə orduya daxil olmayıb, əməliyyat sistemini poza bilməzlər. Yəqin ki, sistem proqramlarının nə olduğunu, bu gün hansı növ proqramların nə olduğunu bilmək lazımdır. Ötən müddətdə funksional baxımdan təmsil etdikləri məsələlər nəzərdən keçiriləcəkdir. Amma hər şey haqqında.

Sistem proqramları nədir?

Beləliklə, indi sistem tətbiqlərinin işlərinin incəliklərinə girməyəcəyik. Sadə bir istifadəçi bunun ehtiyacına ehtiyac yoxdur. Hansı sistem proqramlarının ümumiyyətlə qarşılanması ilə bağlı əsas sualları nəzərdən keçirək. Bundan əlavə, onların təsnifatı haqqında bir az məlumat əldə edə bilərsiniz.

Sadə bir şəkildə, sistem proqramları quraşdırılmış əməliyyat sistemi, kompüter terminalının aparat komponentləri, tətbiqlər və istifadəçi arasında ünsiyyət qurmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Və burada istifadəçi? Bəli, istifadəçi bir istifadəçi ilə qrafik interfeys vasitəsilə ünsiyyət qurur, buna görə sistemin özünə daxil olan müəyyən funksiyaları əldə edə bilər.

Sistem proqramlarının sinifləri

Bu gün sistem proqramlarının bir çox təsnifatı var. Lakin, əsasən, onlar bir neçə sinif və ya qruplara bölünür. Əvvəla, bunlar sistem idarəetmə proqramları, məlumat emal qurğuları, OS və kommunal xidmətlərin istifadəsi üçün əsas minimum dəstlərdir.

Əlbəttə, hər bir sinif daha çox bölünə bilər. Məsələn, əməliyyat sistemi proqramları, əslində, günümüzdə onlarla sayda olan ən məşhur OS-ni təmsil edir. Eyni şəkildə demək olar ki, müxtəlif məqsədlər üçün çoxlu müxtəlif kommunalların (sabit disklər ilə işləmə, qeydiyyatdan keçmə, kompüterin “zibil” çıxarılması, tətbiqlərin ləğv edilməsi və s.) Təqdim olunduğu xidmət proqramında müşahidə olunur.

Sürücülər

Hər hansı bir kompüter sisteminin ən mühüm komponentlərindən biri sürücülərdir, həmçinin sistem proqramlarını təmsil edir. Bunlar hər hansı bir “dəmir” cihazının düzgün işləməsindən məsul olan kiçik xüsusi proqramlardır. Kim video kartı sürücüsü və ya səs kartı konsepsiyasına rast gəlmir?

Sistem, hər hansı bir komponentin düzgün şəkildə işlənib hazırlanmasına kömək edən sürücülərdir. Bir qayda olaraq, hətta bir kompüter və ya dizüstü kompüter alınması ilə sürücülərə xüsusi bir sürücü həmişə dəstə daxil edilir. İstehsalçıdan asılı olaraq, həmin Windows əməliyyat sistemi həm də hər hansı bir cihazı düzgün tanıyamır, çünki onların bölüşdürülməsində geniş kataloq mövcuddur.

Bəzi hallarda, Windows ən uyğun sürücüyü qura bilər və cihaz işləmir. Burada “dəmir” avadanlıq istehsalçısı tərəfindən verilmiş orijinal “yerli” sürücülərin quraşdırılması xilasetməyə gəlir.

Standart Windows sistem proqramları

Olmalıdır ki, Windows öz sistem proqramlarına malikdir. Bunlar, Başlat menüsündeki Bütün Programlar / Yönetim, Bakım ve Standart sekmelerindeki ve Denetim Masası’ndaki bazı kullanıcıların kullanabileceği programlardır. Standart proqramlarda, sistem kommunal xidmətlərindən əlavə, iş üçün lazım olan ən az bir sıra proqram mövcuddur.

Təəssüf ki, sistem proqramları baxımından Windows OS çox fərqlənmir. Çox proses istifadəçinin gözündən gizlənir. Bu, başa düşülə bilər ki, bir prosesin tamamlanması və ya sistem xidmətinin aradan qaldırılması bütövlükdə bütün sistem üçün fəlakətli nəticələr ola bilər.

Bəzi maraqlı istifadəçilər tez-tez sistem proqramını necə aradan qaldıracağına maraq göstərirlər. Cavab sadədir: heç bir yol! Windows’dakı quraşdırılmış sistem kommunalları silinmir. Əlbəttə ki, qeydiyyatdan keçirdikləri giriş və açarları silə bilərsiniz, lakin sistem yenidən yüklənmə zamanı default dəyərlərini bərpa edəcəkdir. Əlavə olaraq, çıxarıldıqdan sonra, OS işləməyəcəkdir, buna görə də risk almamaq daha yaxşıdır.

Sistem və Data Recovery

Bu gün mühüm bir sistem, sistemin bərpa olma ehtimalı ilə, ya da, deyildiyi kimi, nəzarət nöqtəsi tərəfindən müəyyən edilmiş əvvəlki dövlətə geri dönməklə oynanır. Windows versiyalarında bu xüsusiyyət Windows Millennium versiyasından başlayaraq ortaya çıxdı. Bununla yanaşı, orada istifadəçi bərpa vasitələrinə birbaşa daxil olmurdu. Daha sonra belə bir fürsət “Arxivləşdirmə və bərpa mərkəzi” şəklində təqdim olundu.

Yeri gəlmişkən, bu vasitələrin köməyi ilə yalnız bir xilas nöqtəsi deyil, həm də bütün sistem imicini , disk və ya daha sonra bərpa və iş qabiliyyətinin bir hissəsini yaratmaq olar.

Şəkillərlə işləmək

Görüntülərlə işləmək üçün Windows ən yaxşı alətləri təmin etmir. Lakin üçüncü tərəfin inkişafı bu baxımdan daha çox irəliləyir.

UltraISO, Daemon Tools, Alkol 120% və s. Kimi proqramlar standart Windows alətlərinə nisbətən daha çox imkanlara malikdir.

Antiviruslar

Bəlkə Windows antivirus paketləri sistem proqramlarının ən məşhur hissəsidir, çünki Windows əməliyyat sistemi ailəsi viruslara ən həssasdır. Sistemin özündə çox vacibdir ki, Microsoft heç də möcüzə deyil ki, Microsoft, daimi olaraq təhlükəsizlik çuxurlarının yamulmasına dair bəzi yenilikləri daim buraxır.

Bu vəziyyətdə, mütəxəssislərə müraciət etmək yaxşıdır. Burada Kaspersky Lab, Eset, Norton, pulsuz AVG, Avira, Panda və s. Məhsullardan müxtəlif tapa bilərsiniz.

Testlər

Test üçün hansı sistem proqramları verilir? Əsasən, bunlar OS sisteminin və onun “dəmir” komponentlərinin işləkliyini yoxlamaq üçün kommunaldır. Bəzi hallarda, bu cür proqramlar optimallaşdırma funksiyalarını birləşdirə bilər və hətta prosessorları və ya video kartları overclock etmək üçün bir vasitə kimi işləyə bilər.

Bu proqramlar, səhvləri düzəldə bilən və ya bir komponentin performansını bərpa edə biləcək informasiya proqramları və kommunal vasitələrə bölünə bilər. Sadə bir informasiya ilə CPU-Z və ya Everest kimi kommunal xidmətlər daxil ola bilər və bərpa etmək üçün – Victoria və ya HDD Regenerator.

Optimallaşdırıcılar

Optimallaşdırıcılar, səhvləri təyin edərək, lazımsız kompüter “çöp” aradan qaldırılması, disklərin birləşdirilməsi və s. Vasitəsilə əməliyyat sisteminin işlənməsini sürətləndirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Windows, əlbəttə ki, eyni məlumat birləşməsinin şəklində öz alətlərinə malikdir; .

Bununla belə, təcrübə göstərir ki, onlar Advanced System Care, CCleaner, Glary Utillities, Windows 7 Manager və s.

Arxivlər

Arxivlərlə işləmək hər hansı bir sistemin tərkib hissəsidir. Windows-da, daxili WinZIP arxivi var. Bunu demək lazımdır ki, bu, Microsoft-un öz inkişafı deyil. Xüsusilə köhnə bir yaxşı ZIP arxivi əsasında yaradılmışdır.

Bu sahədə ən yaxşı WinRAR, WinZIP, 7-Zip və bir çox digərlərdir. Hər bir kommunal öz xüsusiyyətinə malikdir, lakin ümumiyyətlə onlar demək olar ki, eyni şəkildə işləyirlər.

Əlavə qaynaqlar

Sistem proqramlarını əhatə edən bir çox əlavə kateqoriyalar var. Buna ActiveX nəzarətləri daxildir. Ən təəccüblü nümunə – Adobe Flash Player – İnternetdə video axınını oynayan bir proqram. Zaten bildiyiniz kimi, Windows OS’da bu kimi bir şey yoxdur.

Heç bir daha az əhəmiyyətli komponent codec və dekoder dəstləri kimi adlandırıla bilər, buna baxmayaraq bir video izləmək və ya səsləndirmək mümkün olmayacaqdır. Burada lider mövqe K-Lite Codec Paketinə aiddir.

PDF sənədləri və ya belə məlumatları ehtiva edən İnternet resursları ilə işləyən alətlər çox populyardır. Adobe Reader kimi proqramların köməyinə gəlin. Quraşdırma prosesində belə kommunallar hətta sistemin özü və internet brauzerlərinə daxil ola bilərlər.

İnternetə daxil olmaq və ya yerli şəbəkələrin yaradılması üçün məsul olan bir çox sistem proqramı daxildir. Bunlar olmadan müasir dünya təsəvvür edilə bilməz.

Nəticə

Prinsipcə, yalnız sistem proqramlarının ümumi konsepsiyalarını nəzərdən keçirmişik. Əslində, daha dərin qazarsanız, onları sonsuz sayda qeyd edə bilərsiniz. Aydındır ki, kompüter avadanlıqlarının inkişafı ona layiq deyildir. Ona görə işdə tamamilə fərqli istiqamətlərə zəmanət verən yeni sistem proqramları var. Beləliklə, kvant kompüterlərin göründüyü zaman sistem tətbiqlərinin nə olacağını təxmin edə bilərsiniz .