Standartlaşdırmanın mahiyyəti, məqsədi və funksiyası. Standartlaşdırmanın əsasları, inkişaf tarixi

Günümüzdə malların etibarlılığı və təhlükəsizliyi kimi anlayışlar standartlaşdırma və sertifikatlaşdırmanın mahiyyətini əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Son onilliklər ərzində məhsul keyfiyyətinə münasibət yalnız adi istehlakçılar arasında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Sərt bazar şəraitində, mallarına və ya xidmətlərinə tələbi təmin edə bilməyən hər hansı bir müəssisənin fəaliyyəti, qoyulmuş vəsaitin həcmindən asılı olmayaraq uğursuzluğa məhkumdur. Bu, konsepsiya və mahiyyətini məqalədə ətraflı şəkildə açıqlamağa çalışacağımız standartlaşdırma institutunun lehinə əsas arqumentdir.

M ü h a z I r ə 2 Azərbaycan Respublikasının Dövlət Standartlaşdirma Sistemi

Dövlət standartlaşdırma sistemi xalq təsərrüfatının idarə edilməsinin bütün səviyyələrində standartlaşdırma üzrə işləri özündə birləşdirir. O, qarşılıqlı əlaqəli qaydaların və müddəaların kompleksindən ibarətdir və aşağıda göstərilənləri təyin edir:

• standartlaşdırmanın əsas məqsəd və vəzifələri;
• standartlaşdırma üzrə işlərin təşkili və aparılma metodikasi;
• standartlaşdırma üzrə işlərin planlaşdırılma qaydaları;
• standartların və standartlaşdırma üzrə digər normativ-texniki sənədlərin işlənib hazırlanmasına, tətbiqinə, tədavülünə və həmçinin onlara riayət edilməsinə dövlət və idarə nəzarəti qaydaları;
• standartlaşdırma obyektləri, standartların kateqoriyaları və növləri;
• standartların qurulmasının, şərhinin və tərtib olunmasının vahid qaydaları və onların məzmunu.

• standartlaşdırmanın xalq təsərrüfatı xarakterliliyi. Bu xarakterə görə standartlaşdırma xalq təsərrüfatının bütün sahələrində və idarəetmənin bütün səviyyələrində, yəni dövlət, sahə, idarə və müəssisə səviyyələrində tətbiq edilir;
• standartlaşdırma üzrə normativ-texniki sənədlərin dövlət-hüquqi (məcburi) xarakteri;
• standartlarda qəbul edilmiş normaların, tələblərin və digər aktların kompleksliliyi və optimallığı;
• standartlaşdırma üzrə aparılan işlərin sistemliliyi;
• bu sahədəki işlərə planlı rəhbərlik metodu;
• standartlaşdırmanın effektliliyi.

Dövlət standartlaşdırma sisteminin standartları kompleksinə aşağıdakılar daxildir:

• AZS 1.0-96 “Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlaşdırma sistemi. Əsas müddəalar”;
• AZS 1.2-96 “Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlaşdırma sistemi. Dövlət standartlarının işlənmə qaydaları”;
• AZS 1.3-96 “Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlaşdırma sistemi. Texniki şərtlərin işlənməsi, razılaşdırılması, təsdiqi və qeydiyyatı qaydaları”;
• AZS 1.4-96 “Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlaşdırma sistemi. Müəssisə standartları. Ümumi müddəalar”;
• AZS 1.5-96 “Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlaşdırma sistemi. Standartların tərtibinə, şərhinə, rəsmiləşdirilməsinə və məzmununa olan ümumi tələblər”;
• AZS 1.6-96 “Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlaşdırma sistemi. Sahə standartlarının işlənib hazırlanması, razılaşdırılması, təsdiq edilməsi və qeydiyyatı qaydaları”.

1. İşin keyfıyyətini, məhsulun keyfıyyətini yaxşılaşdırmaq və onun optimal səviyyəsini təmin etmək.
2. Məhsulun layihələndirilməsi və istehsalı sahəsində ixtisaslaşmanı inkişaf etdirmək üçün şərait yaratmaq, məhsulun əmək tutumunun, material tutumunun və digər göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasını təmin etmək.

Məhsul,xidmət üçün standartlar

Proseslər üçün standartlar

Nəzarət metodlar üçün standartlar

Standartlaşdırma zamanı aparılan işlər

Standartlaşdırmanın elmi-texniki prinsipləri

Funksional qarşılıqlı əvəzetmənin təmin edilməsi

Materialların minimum sərfi prinsipi

Standartların proqressivliyi və optimallığı

Standartların qarşılıqlı uzlaşması

Ayrı-ayrı obyektlərin standartlaşdırılması

Standartların kompleks sahələrarası məqsədli sistemləri

Standartların işlənib hazırlanması, yenidən baxılması, onlara riayət edilməsinə nəzarət. Standartların iqtisadi səmərəliliyinin təyin edilməsi.

Şəkil 1. Dövlət standartlaşdırma sisteminin prinsipial metodiki və

elmi- texniki əsasları sxemi

1. Məhsula olan tələblərin ölkənin müdafiəsi tələbatı ilə uzlaşmasını təmin etmək.
2. Metroloji normaların, qaydaların, nizamnamə və tələblərin təyin edilməsi.
3. Nəzarətin (sınaq, analiz, ölçü), sertifıkatlaşdırılma və məhsulun keyfıyyətinin qiymətləndirilməsinin normativ texniki təminatı.
4. İstehlakçıları məhsulun nomenklaturası və əsas göstəriciləri haqqında məlumatla təmin etmək üçün kataloqlaşdırma sistemini yaradılması.
5. Dünya bazarı tələblərinə cavab verən yüksək keyfiyyətli əmtəə mallarının geniş ixracı üçün şərait yaratmaq.
6. İstehsal fondlarının rasional istifadəsi və maddi və əmək resurslarına qənaət etmək.
7. Beynəlxalq iqtisadi və texniki əməkdaşlığı inkişaf etdirmək.
8. Əhalinin sağlamlığını və işçilərin təhlükəsiz əməyini qorumaq, təbiətin mühafızəsi və təbii ehtiyatlardan istifadəni yaxşılaşdırmaq.

1. Məmulatların konstruksiyasına, onların istehsal texnologiyasına, xammalın, materialların, yarımfabrikatların və komplektləşdirici məmulatların keyfiyyətinə tələbləri təyin edən məqsədli kompleks proqramlar əsasında proqressiv standartlar sisteminin yaradılması.
2. Məhsulun optimal keyfıyyətinin təmin edilməsi, onun layihələndirilməsi və istehsalı sahəsində normaların, tələblərin və metodların təyin edilməsi.
3. Məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin, nəzarət və sınaq metodlarının və vasitələrinin vahid sisteminin təyin edilməsi.
4. Sənaye məhsullarının unifikasiyasının və maşınların aqreqatlaşdırılmasının inkişaf etdirilməsi. Bu, ixtisaslaşma, istehsalatın səmərəliliyinin, əmək məhsuldarlığının, məmulatların istismarının və təmirinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi üçün vacib şərtdir.
5. Ölkədə ölçmələrin vəhdətinin və düzgünlüyünün-təmin edilməsi, fiziki kəmiyyətlərin vahidlərinin dövlət etalonlarının yaradılması və təkmilləşdirilməsi.
6. Vahid sənədlər sisteminin, o cümlədən avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində istifadə edilən unifikasiya olunmuş sənədlər sisteminin yaradılması, texniki- iqtisadi informasiyanın sinifləşdirilməsi və kodlaşdırılması sisteminin təşkili.
7. Elm və texnikanın vacib sahələrində vahid terminlərin və işarələrin təyin edilməsi.

Standartlaşdırma üzrə orqanlar və xidməti təşkilatlar

Standartlaşdırma üzrə orqan dedikdə konkret vəzifələrə və struktura malik olan hüquqi və ya inzibati orqan başa düşülür. Bu orqan kimi hakimiyyət orqanları, firmalar, müəssisələr fəaliyyət göstərə bilərlər.

Standartlaşdırma üzrə orqanın fəaliyyəti milli, regional və ya beynəlxalq səviyyələrdə tanınır. Bu cür orqanın əsas funksiyası geniş istehlakçılar dairəsinin əldə edə biləcəyi normativ sənədləri işləyib hazırlamaqdan və təsdiq etməkdən ibarətdir. Lakin bu orqan bir çox digər funksiyaları da yerinə yetirə bilər. Bu, xüsusilə standartlaşdırma üzrə milli orqan üçün xarakterikdir.

Standartlaşdırma üzrə milli orqan milli səviyyədə tanınır və standartlaşdırma üzrə beynəlxalq və regional təşkilatların üzvü olmaq hüququna malikdir. Respublikada standartlaşdırma üzrə işləri idarə etmək üçün milli orqan kimi Azərbaycan Respublikasının standartlaşdırma, metrologiya və patent üzrə dövlət agentliyi (Azərdövlətstandart) fəaliyyət göstərir. Bu Agentlik standartlaşdırma sahə- sində dövlət siyasətini formalaşdırır və təşkil edir, dövlət standartlarının məcburi tələblərinə riayət edilməsinə dövlət nəzarətini həyata keçirir, beynəlxalq və regional standartlaşdırma üzrə işlərdə iştirak edir, həmçinin beynəlxalq və regional standartların, qaydaların, normaların və tövsiyələrin Respublikanın ərazisində tətbiqi qaydalarını təyin edir. Bu milli təşkilata onun ərazi orqanları – standartlaşdırma və metrologiya mərkəzləri, standartlara və ölçü texnikasına dövlət nəzarəti laboratoriyaları daxildir.

Standartlaşdırma və metrologiya mərkəzləri, standartlara və ölçü texnikasına dövlət nəzarəti laboratoriyaları onlara təhkim olunmuş ərazidə yerləşən müəssisə və təşkilatlarda öz əsasnamələri çərçivəsində Azərdövlətstandartın vəzifələrini, funksiyalarını və hüquqlarını həyata keçirir və bu təşkilatlarda standartlaşdırma və metrologiyanın vəziyyəti və inkişafı üçün məsuliyyət daşıyırlar.

Azərdövləlstandart özünün ərazi orqanları ilə birlikdə aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:

• ölkədə standartlaşdırmanın təşkili və idarə edilməsi;
• ölkədə ölçmələrin vəhdətinin təmin edilməsi üzrə fəaliyyətin təşkili və idarə edilməsi;
• məhsulların, xidmətlərin və istehsalat proseslərinin qiymətləndirilməsi və onların qoyulmuş texniki tələblərə uyğunluğunun təsdiqlənməsi (akkreditləşdirmə, sertifıkatlaşdırma, keyfıyyət sistemləri, ətraf mühitin mühafizəsi, lisenziyalaşdırma) sahəsində dövlət siyasətinin formalaşdırılması və realizə edilməsi;

• sertifıkatlaşdırma və akkreditləşdirmənin nəticələri üzrə apelyasiyalara baxmaq;
• texniki reqlamentlərin, dövlət və dövlətlərarası standartların məcburi tələblərinə riayət edilməsinə, məcburi akkreditləşdirmə, sertifikatlaşdırma, lisenziyalaşdırma qaydalarına riayət edilməsinə dövlət nəzarəti, dövlət metroloji nəzarəti;
• beynəlxalq və regional təşkilatların standartlaşdırma, metrologiya, akkreditləşdirmə və sertifıkatlaşdırma üzrə fəaliyyətlərində iştirak etmək və orada Azərbaycan Respublikasının maraqlarını müdafiə etmək;
• MDB çərçivəsində dövlətlərarası standartlaşdırma, metrologiya, akkreditləşdirmə və sertifıkatlaşdırma üzrə fəaliyyətdə Azərbaycan Respublikasının maraqlarına uyğun çıxış etmək;
• respublikada sənaye məmulatlarının unifıkasiyasının inkişafını təmin etmək. Bu, istehsalatın ixtisaslaşdırılması, istehsal proseslərinin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması, qarşılıqlı əvəzolunmanın, məmulatların istismarının və təmirinin effektiv səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün əsas şərtdir;
• standartlaşdırma üzrə texniki komitələr təşkil etmək və onların fəaliyyətini əlaqələndirmək;
• nazirlik, komitə, şirkət, idarə və müəssisələrin təkliflərini nəzərə almaqla standartlaşdırma üzrə illik və perspektiv planları formalaşdırmaq, təsdiq etmək və onların yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək;

• respublikada buraxılan məhsulun dövlət və sahə standartlaşdırma obyektlərinə aidiyyatı haqqında təkliflərin hazırlanması;
• qoyulmuş qaydada normativ-texniki sənədlərin uçotunu və dövlət qeydiyyatını həyata keçirmək, standartların və texniki şərtlərin yenidən baxılması işlərinə metodik rəhbərlik etmək;
• məhsulları və keyfiyyət sistemlərini sertifikatlaşdırmaq və müvafiq uyğunluq nişanı vermək;
• sertifikatlaşdırma və akkreditləşdirmə üzrə auditorların hazırlanmasını və attestasiyasını həyata keçirmək;
• müəyyən edilmiş məhsullar üçün keyfıyyət üzrə etalonların hazırlanmasını təşkil etmək və onları təsdiq etmək;
• ölçünün kəmiyyətini saxlayan və bu kəmiyyətin digər ölçmə vasitələrinə ötürülməsini təmin edən xüsusi hazırlanmış ölçmə vasitələrini təsdiq etmək;
• ölçmə vasitələrinin tipinin təsdiq edilməsi məqsədilə onların dövlət sınaqlarının keçirilməsi qaydalarını müəyyən etmək;
• ölçmə vasitələrinin tipinin təsdiq edilməsi haqqında sertifikat vermək və dövlət reyestrini aparmaq;
• öz Əsasnaməsində nəzərdə tutulmuş digər funksiyaları həyata keçirmək.

• standartlaşdırma və unifikasiya üzrə işlərin səmərəliliyinin yüksəlməsini təmin etmək;
• sahə standartlaşdırılmasının inkişafının əsas istiqamətlərini təyin etmək;
• sənaye məhsullarının kompleks standartlaşdırılması üzrə aparılan işlərin təşkili;
• standartların tətbiqinin təşkili və onlara riayət edilməsinə nəzarət.

Standartlaşdırma üzrə texniki komitələr müəyyən məhsul növləri və texnologiya və ya fəaliyyət növləri üzrə ixtisaslaşan və həmin sahələrdə kifayət qədər yüksək elmi-texniki potensiala malik olan müəssisələrin (təşkilatların), o cümlədən Azərdövlətstandartın bazasında yaradılır.

Standartlaşdırma üzrə texniki komitələr maraqlı olan müəssisələrin, təşkilatların və dövlət idarəetmə orqanlarının təklifləri əsasında Azərdövlətstandartın və ya qərarları ilə təşkil edilir və Azərdövlətstandart tərəfindən qeydə alınır. Öz statusuna görə bu komitələr ictimai təşkilatlardır və öz fəaliyyətlərini «Standartlaşdırma üzrə texniki komitə haqqında tipik müddəalar» əsasında hazırlanmış konkret TK haqqında müddəalara uyğun olaraq həyata keçirirlər.

Standartlaşdırma üzrə TK-nin əsas funksiyaları aşağıdakılardır:

• dövlət standartlarının layihələrinin işlənib hazırlanması, baxılması, razılaşdırılması və təsdiqlənməyə hazırlanması, standartların yenidən baxılması, onlarda ediləcək dəyişikliklərin hazırlanması, həmçinin standartların ləğv edilməsi üzrə təkliflərin hazırlanması;
• beynəlxalq, regional standartların ölkənin iqtisadiyyatına tətbiq edilməsinə köməklik göstərilməsi və Azərbaycan Respublikasının dövlət standartlarının beynəlxalq standartlarla, həmçinin xarici ölkələrin proqressiv milli standartları ilə ahəngdarlaşdırılması;
• qarışıq fəaliyyət sahələrindəki TK-lərlə, o cümələdən standartlaşdırma, metrologiya və sertifikatlaşdırma sahəsində razılaşdırılmış siyasətin aparılması haqqında 13 mart 1992-ci ildə imzalanmış Sazişin iştirakçısı olan digər ölkələrin ərazilərində yerləşən texniki komitələrlə (kompleks standartlaşdırmanı təmin etməklə) əməkdaşlıq etmək;
• standartlaşdırma üzrə işlərin aparılması proqramlarının (planlarının) işlənib hazırlanması;
• standartlaşdırma üzrə beynəlxalq və regional təşkilatların texniki komitələrinin işində iştirak etmək;
• beynəlxalq, regional standartların layihələrinin işlənib hazırlanmasında iştirak etmək, standartlaşdırma üzrə beynəlxalq təşkilatların texniki komitələrinin iş proqramına daxil etmək üçün TK-yə təhkim olunmuş tematika üzrə təkliflərin hazırlanması;
• standartlaşdırma üzrə beynəlxalq təşkilatların texniki orqanlarının iclaslarında iştirak etmək, o cümlədən nümayəndə heyətinin tərkibi haqqında təklif hazırlamaq;
• standartlaşdırma üzrə beynəlxalq təşkilatların texniki orqanlarının iclaslarının respublikada keçirildiyi hallarda orada iştirak etmək.

Standartlaşdırma üzrə orqanlar və xidmətlər sistemində Azərbaycan Respublikasının standartlaşdırma, metrologiya və patent üzrə dövlət agentliyinin Naxçıvan, Gəncə və Sumqayıt şəhərlərində yerləşən standartlaşdırma və met- rologiya mərkəzləri vacib rol oynayır. Bu mərkəzlər Agentliyin ərazi orqanlarıdır və onlara təhkim olunmuş ərazidə yerləşən təsərrüfat subyektlərində Agentliyin standartlaşdırma, metrologiya, akkreditləşdirmə, sertifikatlaşdırma, lisenziyalaşdırma sahələrində ümumi texniki siyasətini realizə edir. Bu orqanlar həmçinin texniki reqlamentlərin, dövlət və dövlətlərarası standartların məcburi tələblərinə riayət edilməsinə dövlət nəzarətini həyata keçirirlər.

Standartlaşdırmanın mahiyyəti, məqsədi və funksiyası. Standartlaşdırmanın əsasları, inkişaf tarixi

Günümüzdə malların etibarlılığı və təhlükəsizliyi kimi anlayışlar standartlaşdırma və sertifikatlaşdırmanın mahiyyətini əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Son onilliklər ərzində məhsul keyfiyyətinə münasibət yalnız adi istehlakçılar arasında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Sərt bazar şəraitində, mallarına və ya xidmətlərinə tələbi təmin edə bilməyən hər hansı bir müəssisənin fəaliyyəti, qoyulmuş vəsaitin həcmindən asılı olmayaraq uğursuzluğa məhkumdur. Bu, konsepsiya və mahiyyətini məqalədə ətraflı şəkildə açıqlamağa çalışacağımız standartlaşdırma institutunun lehinə əsas arqumentdir.

Standartlaşdırma nədir?

Bu terminə əsasən, müəyyən bir ərazidə bir istehsalçının fəaliyyətini asanlaşdırmağa yönəlmiş qaydaların qurulmasını və istifadəsini başa düşmək adətdir. Standartlaşdırma mahiyyət etibarilə məhsulların keyfiyyətinə və optimal qənaətə fayda gətirməli olan ümumi müddəalar və normalar deməkdir. Eyni zamanda, istehsalçı müəyyən əməliyyat və təhlükəsizlik şərtlərinə riayət etməkdən azad deyil. Standartlaşdırma, gələcəkdə sənayenin uğurlu inkişafı üçün istiqamətlər təyin edən tədqiqat və inkişaf və istehsal mükəmməlliyinə əsaslanır.

Texniki tənzimləmə həm ictimai həyatın həm iqtisadi, həm də sosial sahələrini əhatə edir. Standartlaşdırma konsepsiyasının şərhindən asılı olmayaraq, dövlət tənzimləmə sisteminin bu ayrılmaz elementinin mahiyyəti dəyişmir. Bu texniki tənzimləmə alətindən sənayenin hansı sahəsində olursa olsun istifadə olunmadan məhsulların tələb olunan keyfiyyətinə nail olmaq mümkün deyil. Standartlaşdırmanı fərqləndirin:

Vahid norma və standartları qəbul etmək üçün Rusiya Federasiyası Konstitusiyasının, federal və bələdiyyə qanunvericiliyinin müddəaları tətbiq olunur (məsələn, Rusiya Federasiyasının “Standartlaşdırma haqqında”, “Təhsil haqqında”, “Ali və Lisansüstü Peşə haqqında” Federal Qanunu) Təhsil “,” Dövlət Səhiyyə Sistemi haqqında “və s.), Habelə prezidentin fərmanları.

Standartların tətbiqi obyektləri

Standartlaşdırmanın mahiyyətinin nə olduğunu başa düşmək üçün standartın nə olduğuna dair bir fikrə sahib olmalısınız. Söhbət müəyyən bir məhsulun istehsalı və ya xidmətin göstərilməsi üçün bir sıra qayda və tələblər qoyan tənzimləyici və texniki sənəddən gedir.Hər bir standart səlahiyyətli orqanlar tərəfindən təsdiqlənir. Bu bir növ təşkilati və metodiki təlimatdır.

Standartlar yalnız maddi məhsullar üçün deyil, həm də ümumi texniki xarakterli qaydalar, normalar, tələblər üçün hazırlanmışdır. Bunlara məhsulun keyfiyyətinə və maliyə səmərəliliyinə zəmanət verən meyarlar və göstəricilər daxildir.

Bu məqalənin mahiyyətinə həsr olunmuş standartlaşdırma obyektinə gəldikdə, hər hansı bir məhsulu, məhsulu, xidməti, işi və ya homojen məhsullar qrupunu, istehsal proseslərini öz üzərinə götürür. Müəyyən edilmiş standartlarda məhsulun əsas dərəcələri, xüsusi dəyərləri və göstəriciləri, modeli, markası, tərzi və s.

Bir məhsulun istehsalı və ya müəyyən bir xidmətin göstərilməsi prosesi (bir şey edilir, tikilir, böyüdülür, saxlanılır, daşınır və s.) Standartlaşdırmaya da məruz qala bilər. Bu vəziyyətdə nisbətin mahiyyəti və məqsədləri texnoloji və təşkilati idarəetmə ehtiyacına qədər azalır.

Əsas vəzifələr

Dövlətimizdə standartlaşdırma sisteminin əsas vəzifəsi, Rusiya elminin və sənaye texnologiyalarının mütərəqqi səviyyəsinə uyğun göstəricilərdən istifadə edərək iqtisadiyyatın bütün sahələrinin mütənasib inkişafına kömək etməkdir. Standartlaşdırmanın mahiyyəti və məqsədləri aşağıdakılardır:

• görülən işlərin və istehsal olunan məhsulların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması;
• istehsal prosesində dizayn və planlaşdırma mərhələlərinin təkmilləşdirilməsi, istehsal olunan məhsulların və ya göstərilən xidmətlərin əmək intensivliyinin və maya dəyərinin azalmasını təmin etmək üçün lazımi şəraitin yaradılması;
• tənzimləyici tələblərin istehsal olunan məhsulların meyarlarına və istehlakçıların maraqlarına uyğunluğu;
• beynəlxalq standartlara cavab verən yüksək keyfiyyətli məhsulların ixracının inkişafı üçün şərait yaradılması;
• maliyyə fondlarının, işçi qüvvəsinin və xammalın əsaslı paylanması;
• həm iqtisadi, həm də texniki sahədə beynəlxalq əməkdaşlıq əlaqələrinin gücləndirilməsi;
• sakinlərin sağlamlığının və ətraf mühitin vəziyyətinin qorunması, işçilərin əməyin təhlükəsizliyi, sosial sığortanın mövcudluğu.

Qarşıya qoyulmuş standartlaşdırma məqsədlərinə və məqsədlərinə nail olmaq üçün mahiyyəti istehsal prosesi və son məhsulun keyfiyyəti üçün normaları, qaydaları və tələbləri ümumiləşdirməkdir, Rusiyada mütərəqqi standart sistemlərin tətbiqinə müraciət edirlər. Hədəf layihələrin hər biri dizayn, tutarlılıq, istehsal texnologiyası, xammalın xüsusiyyətləri, komponentlər üçün bir sıra tələbləri ehtiva edir. Standartlar sayəsində istehsalçılar ən keyfiyyətli məhsulların istehsalı üçün optimal şərait yaratmağı, dizayn mərhələsində bütün xərcləri və riskləri hesablamağı bacarırlar.

Standartlar praktikada necə tətbiq olunur

Qaydalar və qaydalardan ibarət vahid bir sistemin tətbiqi xüsusi nəzarət metodlarından istifadə edilməsini tələb edir. Etibarlı keyfiyyətli məhsullar əldə etmək və ya müvafiq xidmətlər göstərmək üçün istehsalın müasir avadanlıq və yüksək keyfiyyətli xammal ilə təmin edilməsi və işi yerinə yetirmək üçün ixtisaslı mütəxəssislərin göndərilməsi vacibdir. Eyni zamanda irrasional növlər, markalar və standart ölçülər istehsal planından çıxarılmalıdır.

Sənaye birləşməsinin inkişafı və maşınların yenidən təchiz edilməsi ilə yanaşı, istehsal iqtisadiyyatı və əmək məhsuldarlığının layiqli səviyyədə saxlanılmasının vacibliyini də unutmaq olmaz. Odur ki, bəzi hallarda cəmləşməyə alternativ olaraq daha sərfəli bir alternativ mövcud avadanlıqların təmiri, xüsusən də standart göstəricilərə cavab verən malların seriyalı istehsalını təmin edə biləcəyi zaman mümkündür.

Standartlaşdırmanın mahiyyəti vahid sənədləşmə sistemləri haqqında qısaca deyilə bilər.Avtomatlaşdırılmış idarəetmə rejimlərində istifadə olunan vahid konsepsiyaların yaradılması, rahat təsnifatı, texniki və iqtisadi məzmundakı məlumatların kodlaşdırılması istehsalın təşkilini sadələşdirməyə və qeydlərin aparılmasına kömək edir. Elmin əsas sahələrində, milli iqtisadiyyatda, proqram təminatında ümumi təyinatların və terminlərin rolunu qeyd etməmək mümkün deyil.

Mahiyyəti keyfiyyətli məhsul istehsal etmək üçün vahid standartlarla istehsalın təmin edilməsindən ibarət olan standartlaşdırma prosesi səlahiyyətli orqanlar tərəfindən izlənilir. Üstəlik, hər bir sənayedə bu funksiya bir sıra tədqiqat və texniki şöbələrin (bürolar, laboratoriyalar, arxivlər, anbarlar və s.) Nazirlik strukturunda yaradılan mərkəzi idarələrin və nazirliklərin müxtəlif standartlaşdırma şöbələri, əsas və baza təşkilatları tərəfindən götürülür.

Vahid texniki tənzimləmə prinsipləri

Standartlaşdırmanın mahiyyəti və məzmunu onun bir sıra prinsiplərində əks olunur. Bunlara daxildir:

• Tezlik – tətbiq etdikləri obyektlərin təsirli bir siyahısına aiddir, yəni. vahid xassə ilə işləyir. Bu, həm müvəqqəti, həm də məkan təkrarlanmasına aiddir.
• Dəyişkənlik – sertifikatlaşdırmaya məruz qalan malların modellərində, seriyalarında, seriyalarında rasional müxtəlifliyin təmin edilməsi.
• Ardıcıllıq – bu, standartlaşdırmaya dair hər bir normativ qaydanın sistemin müstəqil bir elementi kimi qəbul edilməsini, eyni zamanda digər tənzimləmə elementləri və obyektləri ilə əlaqəli olmasını nəzərdə tutur.
• Dəyişdirilə bilənlik – ən çox bu prinsip texnologiyaya tətbiq olunur. İstehsal vaxtından və yerindən asılı olmayaraq ayrı-ayrı hissələri yığma və dəyişdirmə qabiliyyətini nəzərdə tutur.

Bütün bu prinsiplər milli standartlaşdırma sisteminin yeni Konsepsiyasında öz əksini tapmışdır. 1998-ci ildə qəbul edilmiş sənədin mahiyyəti, sanitar-gigiyenik, ekoloji nəzarətin mövcud tələblərinə cavab verəcək və əhalinin tam təhlükəsizliyinə zəmanət verəcək malların belə bir keyfiyyət və etibarlılıq səviyyəsini təmin etmək zərurətindən qaynaqlanır.

Standartlaşdırma funksiyaları

Bazar münasibətləri şəraitində standartlaşdırmanın son məqsəd və vəzifələri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Tənzimləmə tənzimlənməsinin mahiyyəti istehsal prosesini qanunvericilik səviyyəsində müəyyən edilmiş qayda və tələblərə uyğunlaşdırmaqdır. Beləliklə, standartlaşdırma bir neçə əsas funksiyaya malikdir.

Hər şeydən əvvəl, tərəflərin məhsul haqqında etibarlı məlumatları onlar üçün aydın və rahat formada tapmaq imkanı verən iqtisadi olanı qeyd etmək lazımdır. Müqavilənin bağlanması zamanı məhsulun (xidmətin) dövlət standartına uyğun olduğu qeyd olunur. Bu mənada, normasiya satıcını avtomatik olaraq göstərilən tələblərə riayət etməyi və məhsulun uyğun keyfiyyət səviyyəsinə uyğun olmasını təmin edir.

Sosial funksiya sahibkarın məhsul istehsalı və ya keyfiyyəti səhiyyə, sanitariya-gigiyena tələbləri və təhlükəsizlik qaydalarına zidd olmayan məhsulların miqdarının normallaşdırılmış göstəricilərinin göstərilməsində standartlara olan istəyi ilə əlaqədardır. onların atılması prosesində.

Standartlaşdırmanın kommunikativ funksiyası, məhsul haqqında məlumat mübadiləsi yolu ilə satıcı ilə alıcı arasında qarşılıqlı anlaşma yaratmağa imkan verir ki, bu da xüsusi terminlərdən, anlayışlardan, simvollardan, ofis işlərinin ümumi qaydalarından, nomenklatura tərtibindən və s.

Texnoloji prosesin dərəcəsi

Yenilikçi texniki inkişaf sahəsində standartlaşdırma da eyni dərəcədə vacibdir. Sertifikatlaşdırma proseduru zamanı beynəlxalq norma və qaydaların təhlili məhsulların texniki təchizatı, sınaqları barədə etibarlı məlumat əldə etməyə və qanunsuz təkrarlanmanın qarşısını almağa kömək edir.Standartlaşdırmanın mahiyyəti və əhəmiyyəti bir məhsulun mövcud xüsusiyyətlərini müqayisə etmək imkanlarındadır və bu, texniki daxil olmaqla bir məhsulun rəqabət qabiliyyətinin dərəcəsinin müəyyən edilməsində mühüm rol oynayır. Texniki proseslərin standartlaşdırılmasından danışırıqsa, bir tərəfdən onların modernləşdirilməsi, digər tərəfdən – istehsalın idarə edilməsinin səmərəliliyinin artırılması lazımdır.

Eyni zamanda, standartlaşdırmanın mahiyyəti texnoloji proseslər üçün də mənfi nəticələrə səbəb olur. Yalnız tənzimləmələrin istifadəsi yenilikçi irəliləyişlər üçün zəmin yarada və bu səbəbdən bazarda lider mövqeyə çatmağa qadir deyil. Gələcəkdə müəssisənin rəqabət qabiliyyətini artırma ehtimalının olmaması şübhəsiz standartlaşdırma mənfisidir.

Dövlət standartları

İqtisadi sektorda istifadə olunan bütün standartlar dövlət, ixtisaslaşmış və istehsal standartlarına bölünür.

Birinci kateqoriyaya istehsal prosesini tənzimləmək üçün hazırlanmış GOST-lər daxildir. Bunlar xidmətlərin düzgün göstərilməsi üçün təlimat kimi də istifadə edilə bilər. GOST-lərin bir hissəsi sektorlararası əhəmiyyətə malikdir. Tətbiq dairəsindən asılı olmayaraq, standartların heç biri Rusiya qanunlarına zidd olmamalıdır.

Bəzi hallarda, dövlət maraqlarının qorunmasını təmin etmək üçün Rusiya Federasiyasından gələn malların rəqabət qabiliyyətinin artması üçün əlverişli şərait yaratmağa ehtiyac var. Bu, perspektivli tələbləri ehtiva edən və müəyyən dərəcədə müasir texnologiyaların imkanlarını qabaqlayan GOST-lərə aiddir.

Standartlaşdırmanın mahiyyətini açmaq üçün nəzərdən keçirilən standartların əhatə dairəsi, tətbiqetmə sahəsi, tətbiqetmə vaxtı və qəbul etdikləri orqanların səlahiyyətləri nəzərə alınmalıdır. GOST-lar qeydiyyat prosedurundan keçdikdən sonra qanuni qüvvəyə minir. İnkişaf prosedurunu təqdim edir, tənzimləyir, ümumrusiya iqtisadi və texniki məlumat təsnifatında, Federal Tənzimləmə və Metrologiya Agentliyində qeydləri tətbiq edir və saxlayır.

Sənaye Standartları

Bu qayda və qaydalar müəyyən bir sənayenin məhsulları üçün hazırlanmışdır. Bu cür standartlar əsas GOST-lərin tələblərinə və bu istehsal sahəsində istifadə olunan təhlükəsizlik qaydalarına zidd deyil. Sənaye standartları yalnız standartlaşdırma üzrə normativ sənədlərlə təmsil oluna bilməz. Standartlaşdırmanın mahiyyəti təsdiq edilmiş aktlara əlavə olaraq metodlar, proseslər, texniki şərtlər, təyinatlar, şərtlərlə ifadə olunur.

Bir standart müəyyən bir mal və ya xidmət kateqoriyasına aid deyilsə, buna ümumi deyilir. Çox vaxt, bu növ, istismarı çeşidlənməsi, uyğun iqlim şəraitinin təmin edilməsi, təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət edilməsi, ətraf mühitin mühafizəsi tədbirlərinin görülməsi və s.

İstehsal olunan məhsulların növü və təyinatından asılı olaraq onun möhkəmliyinə, sərtliyinə, elastikliyinə, aşınma müqavimətinə və digər fiziki və mexaniki xüsusiyyətlərə dair tələblər müəyyənləşdirmək mümkündür. Malların müəyyən bir marka və ya modelin dizaynı mərhələsində belə nəzərə alınması lazım olan əsas istehlakçı seçimlərinə görə parametrləri və ölçüləri daha az əhəmiyyət kəsb etmir.

Sənaye standartlarına test prosedurları da daxildir. Müəyyən olunmuş sənədlər səbəbindən sınaq üçün nümunələrin götürülməsi ciddi şəkildə tənzimlənmiş qaydada aparılır. Məhsul test üsulları məhsulların təyin olunmuş məqsədindən asılı olacaq, lakin hər halda onların seçimi əsaslandırılmalıdır. Nəticədə məhsul test nəticələri uyğun məhsul keyfiyyətini nümayiş etdirməlidir. Etiketləmə, qablaşdırma, saxlama və daşınma məcburi yoxlanışa tabedir.

Ayrı bir qrup, ölçmə alətlərinin sınaq metodologiyası standartlarıdır. Bu cür standartlar, ən dəqiq və etibarlı nəticələr əldə etmək üçün test prosedurlarının effektiv həyata keçirilməsi üçün təlimat şəklində məlumat verir.

ISO 9000 standartları

Texniki keyfiyyət menecmentindəki dünya təcrübəsi ISO 9000 standartlarında ümumiləşdirilmişdir.187-ci ildə bir sıra normativ sənədlər qəbul edilmiş, lakin o vaxtdan bəri təkrar yenilənmələrə məruz qalmışdır.

ISO 9000 standartlarına, təqdim olunan məhsul və ya xidmət növündən asılı olmayaraq keyfiyyət təminatını təmin etmək üçün yerinə yetirilməli olan əsas şərtlər daxildir. Əgər normasiya sistemi çərçivəsində müəssisə beynəlxalq standartın müddəalarından istifadə edirsə, bu, müəssisənin məhsul istehsalını və ya lazımi səviyyədə xidmət göstərməsini müstəqil şəkildə göstərə biləcəyini göstərən güclü bir dəlil kimi qəbul edilir.

Eyni zamanda, ISO 9000 standartları fərqli nüanslara malikdir. Xüsusilə, bu qaydalar son məhsulun keyfiyyətinə görə istehsalçının məsuliyyət dərəcəsini artırır. Müəssisənin rəhbərliyi tənzimləmə və standartlaşdırma sisteminin həyata keçirilməsinə və işinin təmin edilməsinə birbaşa cavabdeh olan sənədləşdirilməlidir. Bu mənada, ISO 9000 standartları rəhbərliyin birbaşa vəzifələrini kadr seçimi, sınaq üçün lazımi avadanlıqla təmin etmək, nəzarət ölçmələri, kompüter proqramları kimi ifadə edir. Müəssisə menecerlərinin çiyinlərinə həm də işçilərin ixtisasını vaxtında artırmaqla yanaşı, lazımi səriştəlik səviyyəsini müəyyənləşdirmək öhdəliyi düşür.

tapıntılar

Standartlaşdırmanın mahiyyəti tövsiyə olunan və məcburi daxil olmaqla tələblər, normalar, qaydalar, təlimatların işlənib hazırlanmasından ibarətdir. Ümumi standartların tətbiqi istehlakçının məqbul qiymətə məhsul almaq və ya qənaətbəxş keyfiyyətli xidmətlərdən istifadə etmək hüququnun həyata keçirilməsini təmin edir. Texniki tənzimləmə qaydaları istehsal prosesinə təsir göstərir və bu səbəbdən işçilər tərəfindən onlara əməl edilməsi işin təhlükəsizliyini və rahatlığını təmin edir.

Standartlaşdırma, müəyyən qaydalarla vicdanla tətbiq etmək və tətbiq etməklə müəyyən bir fəaliyyət sahəsində optimal düzəldilməyə nail olmaq məqsədi daşıyır. Müəyyən bir sahənin təşkilati, metodoloji və texniki tənzimlənməsi, mövcud problemləri həll etmək üçün standartlardan istifadə etmədən etmək mümkün deyil.

Müasir yerli standartlaşdırmanın əsas istiqaməti malların uyğunluq səviyyəsinin və istehsal prosesinin funksional bir məqsədə uyğunlaşdırılması, beynəlxalq əmtəə mübadiləsinin tənzimləyici və hüquqi sahəsindəki maneələrin aradan qaldırılması olmalıdır. Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma sənayesinin inkişafı, şübhəsiz ki, elmi və texnoloji tərəqqiyə kömək edəcək və müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığı inkişaf etdirəcəkdir.

Mövcud standartlaşdırma sistemi, obyektlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün effektiv metodları və onların sınaq üsullarını beynəlxalq standartlaşdırma təcrübəsi ilə uğurla birləşdirir, mahiyyəti və məzmunu xarici iqtisadi fəaliyyətdə əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə qədər uzanır.