Tofiq haciyev azerbaycan edebi dilinin tarixi 1 ci hisse

29. Hacıyev T.İ. Vəliyev K.N. Azərbaycan dili tarixi. Bakı, «Maarif», 1983, s.187.

“Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı (18 iyun 2001-ci il)

Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Müstəqil dövlətimizin rəsmi dili statusunu almış Azərbaycan dilinin geniş tətbiq edilməsi və sərbəst inkişafı üçün münbit zəmin yaranmışdır. Tarixin müxtəlif mərhələlərində dilimizə qarşı edilmiş haqsızlıqların, təzyiq və təhriflərin aradan qaldırılması üçün hazırda ölkəmizdə çox əlverişli şərait mövcuddur. Dil öz daxili Qanunları əsasında inkişaf edirsə də onun tədqiq və tətbiq edilməsi üçün yaradılmış geniş imkanlar bu inkişafın daha sürətli və dolğun olmasına təkan verir. Bütün xalqlarda olduğu kimi, Azərbaycan xalqının da dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir. Dilimiz xalqın keçdiyi bütün tarixi mərhələlərdə onunla birgə olmuş, onun taleyini yaşamış, üzləşdiyi problemlərlə qarşılaşmışdır. O, xalqın ən ağır günlərində belə onun milli mənliyini, xoşbəxt gələcəyə olan inamını qoruyub möhkəmləndirmişdir. İnkişaf etmiş zəngin dil mədəniyyətinə sahib olan xalq əyilməzdir, ölməzdir, böyük gələcəyə malikdir. Ona görə də xalqımıza ulu babalardan miras qalan bu ən qiymətli milli sərvəti hər bir Azərbaycan övladı göz bəbəyi kimi qorumalı, daim qayğı ilə əhatə etməlidir. Bu, onun müqəddəs vətəndaşlıq borcudur. Azərbaycan dili bu gün dərin fikirləri ən incə çalarlarınadək olduqca aydın bir şəkildə ifadə etmək qüdrətinə malik dillərdəndir. Düşüncələrdəki dərinliyi, hisslərdəki incəlikləri bütünlüklə ifadə etmək kamilliyinə yetişə bilməsi üçün hər hansı xalqa bir neçə minillik tarix yaşaması lazım gəlir. Azərbaycan dilinin bugünkü inkişaf səviyyəsi göstərir ki, Azərbaycan xalqı dünyanın ən qədim xalqlarındandır. Azərbaycan dilinin dünya dilləri arasında ən kamil dillərdən biri olduğu həqiqətini bir çox xalqların görkəmli nümayəndələri də dönə-dönə etiraf etmişlər. Onlar öz əsərlərində bu dili XIX əsrdə Avropada geniş yayılmış fransız dili ilə müqayisə edərək, onu Avrasiyanın hər tərəfində işlənilən bir dil kimi yüksək qiymətləndirmişlər. Milyonlarla azərbaycanlının hazırda mədəni inkişaf vasitəsi olan bu dil tarixən nəinki Qafqazda yayılmışdır, hətta müəyyən dövrlərdə daha geniş məkanda müxtəlif dilli xalqların da istifadə elədikləri ümumi bir dil olmuşdur. Neçə-neçə böyük mədəniyyətin yaradıcısı olan xalqımızın tarixi qədər onun dilinin təşəkkülü tarixi də olduqca qədimdir. Azərbaycan dili türk mənşəli ümumxalq canlı danışıq dili zəminində əmələ gəlib şifahi ədəbi dilə çevrilənədək və sonradan bu əsasda Azərbaycan ədəbi dilinin yazılı qolu təşəkkül tapana qədər yüz illər boyunca mürəkkəb bir yol keçmişdir. Qədim və zəngin tarixə malik türk dil ailəsinin oğuz qrupuna daxil olan Azərbaycan dilinin tarixi miladdan əvvəlki dövrlərə gedib çıxır. Ayrı-ayrı türk boy birləşmələrinin ümumi anlaşma vasitəsi olan bu dil IV-V əsrlərdən etibarən ümumxalq danışıq dili kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdı. Dilimizin özəyini ta qədimlərdən Azərbaycan torpaqlarındakı türk əsilli boyların və soyların dili təşkil etmişdir. Azərbaycan dili dialekt və şivələrinin geniş Avrasiya məkanına yayılan türk xalqlarının az qala bütün dil xüsusiyyətlərini əks etdirəcək qədər rəngarəng olmasının da başlıca səbəbi ta qədimlərdən bu torpaqlarda etnik baxımdan eyni köklü türk etnoslarının mövcud olmasıdır. Şifahi şəkildə yayılan ilkin ədəbiyyat nümunələri – dastanlar, nağıllar, bayatılar, laylalar və sair Azərbaycan şifahi ədəbi dilinin erkən formalaşması və təkamülü zərurətini yaratmışdır. Azərbaycan ədəbi dilinin yazılı qolu da əlverişli tarixi şəraitdə ümumxalq dili əsasında təşəkkül tapmışdır. Xalq şifahi şəkildə yaratdıqlarını əbədiləşdirmək üçün sonradan onları yazıya köçürmüşdür. Bu prosesin də yazı dilinin təşəkkülü və sabitləşməsində böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Bu baxımdan “Kitabi-Dədə Qorqud” eposu olduqca səciyyəvidir. Abidənin bədii dilinin özünəməxsus səlisliyi bir daha göstərir ki, “Kitabi-Dədə Qorqud”un meydana çıxa bilməsi üçün Azərbaycan dili böyük tarixi-ədəbi hazırlıq mərhələsi keçməli idi. Qaynağını uzaq keçmişdən alan Azərbaycan dilinin ilk və ən qədim yazılı nümunələri günümüzədək gəlib çatmasa belə, ölkəmizin ərazisində qədim əlifbaların varlığı, həmçinin yazı dilimizin bədii məna kamilliyi və digər amillər bu dilin tarixi köklərə malik olduğunu sübuta yetirir. Həsənoğlu, Qazi Bürhanəddin, Nəsimi kimi söz sənətkarları Azərbaycan ədəbi dilinin belə bir bünövrəsi üzərində yüksəlmişdir. XVI əsr Azərbaycan dilinin mövqelərinin möhkəmlənməsi ilə əlamətdardır. Səfəvilər dövlətinin yaranması ilə Azərbaycan dili dövlət dili səviyyəsinə qalxaraq, rəsmi və dövlətlərarası yazışmalarda işlədilməyə başlandı. Səfəvilər dövründə Azərbaycan dili sarayda və orduda tam hakim mövqe tutaraq dövlət dili kimi rəsmiləşdi. Ana dilli ədəbiyyatın böyük ustadları Şah İsmayıl Xətai və Məhəmməd Füzuli, xalq ədəbiyyatımızın adı bizə bəlli ilk qüdrətli nümayəndəsi Aşıq Qurbani bu dövrdə yetişmişdir. Əgər şifahi şeir dili Qurbaninin əsərlərində əks olunmuşdursa, xalq şeiri dilinin yazılı qolu Şah İsmayıl Xətai və Məhəmməd Əmaninin yaradıcılığı ilə təmsil olunmuşdu. Füzulinin dolğun dili isə elmi və fəlsəfi olduğu qədər də xəlqi idi. XVII əsrin xalq şeirində cərəyan edən proseslər XVIII əsrdə şifahi xalq ədəbiyyatının bədii dilə təsiri şəklində özünü göstərir. Ədəbi dildə sadəliyə, canlı danışıq elementlərinə meylin gücləndiyi bu dövrdə Azərbaycan dilinin yeni inkişaf mərhələsi məhz Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı ilə başlanır. XVIII əsrdə Azərbaycan ədəbi dilində üslub baxımından da zənginləşmə prosesi gedir. Elmi üslubun təşəkkülü üçün şərait yaranır, ayrı-ayrı elm sahələrinə dair bir çox əsərlər yazılır. XIX əsr ədəbi dilimizin inkişafı xalqımızın həyatında baş verən köklü bir hadisə ilə yaxından bağlıdır. Bu, Azərbaycanın ikiyə parçalanması və nəticədə iki ayrı dövlətin tabeçiliyində bir-birindən fərqli mədəni mühitdə yaşamağa məhkum olması hadisəsidir. Müstəmləkəçilik siyasəti ilə yanaşı, Rusiyanın Şimali Azərbaycanda oynadığı mədəniləşdirici rol başqa elm sahələri kimi, dilçiliyin də inkişafına zəmin yaratmışdır. XIX əsrin ortalarından etibarən Azərbaycan dilinə aid bir sıra dərsliklər və dərs vəsaitləri yazılıb nəşr olunmuşdur. Milli maarifçi ziyalılar özləri ana dilini öyrənməyin, onu qoruyub saxlamağın ən əsas yolunun məktəblərdə tədrisin ana dilində aparılmasında gördüklərindən, Azərbaycan dilinə aid dərsliklər və lüğətlər yazmağa başlamışlar. Azərbaycan dilinə dair ilk dərsliklərin yazılmasında o dövrün görkəmli maarifçiləri Mirzə Kazım bəy, Mirzə Şəfi Vazeh, Seyid Əzim Şirvani, Aleksey Çernyayevski, Mirzə Əbülhəsən bəy Vəzirov, Seyid Ünsizadə, Rəşid bəy Əfəndiyev, Sultan Məcid Qənizadə, Məmmədtağı Sidqi, Nəriman Nərimanov, Üzeyir Hacıbəyov, Abdulla Şaiq və başqalarının xidmətlərini qeyd etmək lazımdır. Zaman keçdikcə dövrün tələbinə uyğun olaraq Azərbaycan dilinin istifadə dairəsi də genişlənmiş, onun tətbiqinin və inkişafının elmi əsaslar üzərində aparılması ehtiyacı meydana çıxmışdır. Rusca-azərbaycanca və azərbaycanca-rusca lüğətlər, təcrübi-tədris kitabları nəşr olunmuşdur. Məhz bu dövrdən başlayaraq Azərbaycan ədəbi dilinin normalarının müəyyənləşməsində nəzəri-dilçilik ideyaları təzahür edir. Bu baxımdan Mirzə Fətəli Axundovun ədəbi dil haqqında milli ədəbiyyatın realist məzmununa uyğun gələn tezisləri xüsusilə diqqəti cəlb edir. Dram, satira, realist nəsr dilinin yarandığı XIX əsrdə elmi üslubun əsası kimi müasir elmi-fəlsəfi dilin ilk nümunələrinə də rast gəlirik. Mətbuat dili də bu əsrin məhsuludur. “Əkinçi”dən başlayaraq yaranmış milli mətbuat bu dilin inkişafında mühüm rol oynamışdır. XX yüzillik isə Azərbaycan ədəbi dilinin ən sürətli tərəqqisi və çiçəklənməsi dövrüdür. Ədəbi dil məsələsi hələ əsrin əvvəlindən ictimai-siyasi mübarizənin tərkib hissəsi olmuşdur. Həmin dövrdə ana dili kitabları hazırlanmış, dərsliklər buraxılmış, müntəxəbatlar tərtib olunmuşdur. Azərbaycan dilinin səs quruluşuna və qrammatik sisteminə dair kitablar yazılmışdır. Mətbuat ana dili, ədəbi dil uğrunda mübarizənin önündə gedirdi. Ədəbi dil normasının müəyyənləşməsində bütün görkəmli ziyalılar iştirak edirdilər. Xalq dili xəzinəsinin qapıları “Molla Nəsrəddin” vasitəsilə ədəbi dilin üzünə açılırdı. Bu dövrdə yaranan səhnə sənəti də yeni milli-mədəni şəraitdə ədəbi dilə bədii nitq vasitəsilə öz töhfəsini vermişdir. Ana dilinin taleyinə heç bir ziyalının laqeyd qalmadığı bu dövrdə Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Üzeyir Hacıbəyov, Ömər Faiq Nemanzadə kimi görkəmli söz ustaları Azərbaycan dilinin saflığı və onun yad ünsürlərdən qorunması uğrunda fədakarcasına mübarizə aparırdılar. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixində bundan sonrakı yeni mərhələ sovet dövrü ilə başlayır. Ərəb əlifbasını daha uyğun bir əlifba ilə əvəz etmək məqsədilə 1921-ci ildə Əlifba Komitəsi yaradıldı və həmin komitəyə Azərbaycan dili üçün latın qrafikalı əlifba tərtib etmək tapşırıldı. Bir qədər sonra isə yeni əlifbaya keçildi. 1926- cı ildə Bakıda birinci beynəlxalq türkoloji qurultay çağırıldı. Bu, türk dünyası üçün böyük tarixi əhəmiyyəti olan bir hadisə idi. Qurultayın Bakıda keçirilməsini 20-30-cu illər Azərbaycanının dilçilik sahəsindəki elmi potensialına verilən qiymət kimi səciyyələndirmək olar. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, sonralar qurultayın qərarlarının yerinə yetirilməsi yolunda süni maneələr yaradıldı, türkdilli xalqların mədəni inteqrasiyasına yönəldilmiş bu nəcib iş siyasi məqsədlərə qurban verildi. Azərbaycanın dilçi alimlərinin böyük əksəriyyəti isə totalitar rejimin repressiyalarına məruz qaldı. 1939-cu ildə latın qrafikalı əlifbadan kiril qrafikası əsasında yaradılmış yeni Azərbaycan yazısına qəti və məcburi keçmək haqqında qərar verildi. Beləliklə, 1924-cü ildən 1939-cu ilə qədər keçən on beş il ərzində xalqın yazı mədəniyyətinə bir-birinin ardınca iki ağır zərbə dəydi. Buna baxmayaraq, Azərbaycan dili çətinliklə də olsa, bütün bu illər ərzində yenə öz saflığını qoruya bilmiş, elmi və bədii ədəbiyyatda, publisistikada böyük imkanlara malik olduğunu nümayiş etdirmişdir. 1945-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının tərkibində müstəqil Dilçilik İnstitutunun yaranması dilçiliyimizin bir elm kimi inkişafına da təkan verdi. Dilçilik elmimiz XX əsrdə sürətli inkişaf dövrü yaşamışdır. Həmin dövrdə ədəbi dilimizi tədqiq edən Bəkir Çobanzadə, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Muxtar Hüseynzadə, Əliheydər Orucov, Səlim Cəfərov, Əlövsət Abdullayev, Fərhad Zeynalov və başqa dilçi alimlərimizin böyük ordusu yaranmışdır. Dərin qürur və fərəh hissi ilə demək olar ki, Azərbaycan dilçiliyinin gərgin əməyi sayəsində dilçiliyin bütün sahələrində səmərəli işlər görülmüş, dil tarixi, dialektologiya, müasir dil, lüğətçilik sahələrində dəyərli tədqiqatlar aparılmışdır. Keçmiş sovet məkanında, eləcə də beynəlxalq miqyasda Azərbaycan türkoloji araşdırmaların önəmli mərkəzlərindən biri olmuşdur. Beləliklə, XX əsr bütünlükdə Azərbaycan dilinin yazı mədəniyyətinin əsl inkişaf yoluna qədəm qoyduğu bir dövrdür. Məhz bu dövrdə dilimizin funksional imkanları genişlənmiş, üslubları zənginləşmiş, dilin daxili inkişaf meylləri əsasında yazı qaydaları cilalanmışdır. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının 1995-ci il noyabrın 12-də referendum yolu ilə qəbul olunmuş Konstitusiyasında Azərbaycan dili dövlət dili kimi təsbit edilmişdir. Hər hansı bir dilin dövlət statusu alması, şübhəsiz ki, hər bir dövlətin bir dövlət kimi formalaşması ilə bilavasitə bağlıdır. Azərbaycan xalqının tarixində Azərbaycan dili XVI əsrdə Səfəvilər hakimiyyəti dövründə dövlət dili səviyyəsinə qalxsa da, milli dövlətçiliyin itirilməsi nəticəsində həmin ənənə uzun müddət qırılmışdır. Yalnız 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması ilə Azərbaycan dilinin geniş tətbiq olunması yolunda böyük imkanlar açıldı. Bu sahədə bəzi addımlar atılsa da, gənc respublikanın ömrünün qısa olması Azərbaycan dilinin cəmiyyətdə dövlət dili kimi mövqelərinin tam bərqərar edilməsinə imkan vermədi. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti yaradıldıqdan sonra qəbul edilmiş ilk Konstitusiyada, ümumiyyətlə dövlət dili haqqında heç bir maddə olmamışdır. SSRİ-nin tərkibinə daxil olduqdan sonrakı dövrdə, daha doğrusu Azərbaycanın 1937-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyasında belə bir maddə yox idi. Yalnız 1956-cı ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin qərarı ilə 1937-ci il Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin dövlət dili olması barədə maddə əlavə edildi. Lakin respublikanın o dövrdəki rəhbərliyinin mövcud siyasi vəziyyəti lazımınca qiymətləndirə bilməyərək, hadisələri sürətləndirmək cəhdləri bu nəcib işi uğursuzluğa düçar etdi. Nəhayət, mərkəzin bütün maneələrinə baxmayaraq, respublikanın 1978-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin dövlət dili olması barədə maddənin daxil edilməsi müyəssər oldu. Bu, həmin dövr üçün çox cəsarətli və qətiyyətli bir addım idi. Azərbaycan Respublikası öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan dilinin daha da inkişaf etdirilməsi yolunda geniş üfüqlər açıldı. Təəssüflər olsun ki, respublikanın o zamankı rəhbərliyinin səriştəsizliyi nəticəsində, xalqın iradəsinə zidd olaraq, dövlət dilinin adı qeyri-qanuni şəkildə dəyişdirildi və məsələyə dolaşıqlıq, anlaşılmazlıq gətirildi. Dövlət dili haqqında məsələ 1992-ci ilin dekabrında Azərbaycanın Milli Məclisində müzakirə edildi və dövlət dilinin adının dəyişdirilməsini nəzərdə tutan antikonstitusion Qanun qəbul edildi. Təəssüf ki, belə taleyüklü məsələnin həlli üçün o zaman Milli Məclisdə cəmi 26 nəfərin lehinə səs verməsi kifayət edirdi. Halbuki dövlət dili haqqında müddəa Konstitusiyada nəzərdə tutulduğuna görə, ona hər hansı dəyişiklik edilməsi ümumxalq müzakirəsi, ali Qanunvericilik orqanı üzvlərinin ən azı üçdə iki səs çoxluğu ilə edilə bilərdi. Lakin o zaman adi Qanunvericilik qaydalarına məhəl qoyulmamış, xalqın iradəsi nəzərə alınmadan volyuntarist və məsuliyyətsiz bir qərar qəbul edilmişdir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyasının layihəsinə baxılarkən dövlət dili, daha doğrusu dövlətin dilinin adı haqqında müddəa geniş müzakirə obyekti oldu. Həmin məsələ yeni Konstitusiya layihəsini hazırlayan komissiyada, kütləvi informasiya vasitələrində, müxtəlif elmi forumlarda, yığıncaqlarda, idarə, təşkilat və müəssisələrdə sərbəst, demokratik şəraitdə hərtərəfli müzakirə olundu. Nəhayət, xalq 1995-ci il noyabrın 12-də referendum yolu ilə öz mövqeyini nümayiş etdirərək, Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin Azərbaycan dili olması müddəasına tərəfdar olduğunu bildirdi. Ana dilimizə qarşı edilmiş haqsızlıq aradan qaldırıldı, onun hüquqları qorundu, cəmiyyətdəki mövqeləri tam bərpa edildi. İndi Azərbaycan dilinin özünəməxsus inkişaf qanunları ilə cilalanmış kamil qrammatik quruluşu, zəngin söz fondu, geniş ifadə imkanları, mükəmməl əlifbası, yüksək səviyyəli yazı normaları vardır. Hazırda ölkəmizdə cəmiyyət həyatının elə bir sahəsi yoxdur ki, Azərbaycan dili orada rahat işlədilə bilməsin. Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının onillik inkişaf yolunun təcrübəsi göstərir ki, digər sahələrdə olduğu kimi, ana dilimizin öyrənilməsi və tətbiqi sahəsində də hələ görüləsi işlər çoxdur. Ölkəmizin orta və ali məktəblərində Azərbaycan dilinin müasir dünya standartlarına, milli-mədəni inkişaf tariximizin tələblərinə cavab verən tədrisi işinin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac vardır. Bir çox kütləvi informasiya vasitələrində, rəsmi yazışmalarda, kargüzarlıq və sair sahələrdə Azərbaycan ədəbi dilinin normalarına lazımınca əməl edilmir. Azərbaycan dilinin reklam işində istifadə edilməsində ciddi qüsurlar müşahidə olunur. Kəskin tənqidlərə baxmayaraq, reklam vasitələrinin hazırlanmasında bir çox hallarda xarici dillərə əsassız olaraq üstünlük verilir. Şəhər və qəsəbələrimizin görkəminə xələl gətirən əcnəbi dilli lövhələr gənc nəslin azərbaycançılıq ruhunda tərbiyəsinə mənfi psixoloji təsir göstərir. Ölkə ərazisində yayımlanan televiziya kanallarının əksəriyyəti xarici dillərdə fəaliyyət göstərir. Kino və televiziya ekranlarında Azərbaycan dilinə dublyaj edilmiş xarici filmlərə nadir hallarda rast gəlmək olar, dublyaj edilmiş ekran əsərlərinin tərcümə səviyyəsi isə olduqca aşağıdır. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasət sahələrində, xüsusilə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən səfirlik, xarici nümayəndəlik və şirkətlərdə Azərbaycan dilinin işlənməsi yarıtmaz vəziyyətdədir. Xaricdə yaşayan soydaşlarımızın Azərbaycan dili dərslikləri, tədris vəsaiti, ana dilində elmi və bədii ədəbiyyat, mətbuat və sairə ilə təmin olunması qənaətbəxş deyildir. Çox qəribə görünsə də, Azərbaycan dilçiliyinin sovet dövründə əldə edilmiş sürətli inkişaf tempi son illərdə aşağı düşmüşdür və bu sahədə bir durğunluq müşahidə olunur. Azərbaycanda nitq mədəniyyəti məsələlərinin tədqiqinə və nizamlanmasına kəskin ehtiyac duyulur. Azərbaycan dilinin tətbiq dairəsi bəzən süni olaraq məhdudlaşdırılır. Rəsmi və elmi üslubun vəziyyəti heç də ürəkaçan deyildir. Azərbaycan dilinin orfoqrafik, izahlı, terminoloji və sair lüğətlərinin yenidən latın qrafikası ilə hazırlanıb çap olunması, ikidilli tərcümə lüğətlərinin tərtibi və nəşri məsələləri yubadılır. Latın qrafikasının bərpa olunması barədə qanun qəbul edilməsindən on ilə yaxın bir müddət keçməsinə baxmayaraq, onun həyata keçirilməsi olduqca ləng gedir. Bütün bu və digər məsələlərin əlaqələndirilməsi və tənzimlənməsinin, onların həlli prosesinə nəzarətin vahid mərkəzləşdirilmiş bir qurum tərəfindən həyata keçirilməsinə ehtiyac vardır. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin başlıca rəmzlərindən sayılan Azərbaycan dilinin tətbiq və inkişaf etdirilməsinə dövlət qayğısının artırılması, ana dilimizin öyrənilməsi, elmi tədqiqinin fəallaşdırılması, dilimizin cəmiyyətdə tətbiq dairəsinin genişləndirilməsi və bu işə nəzarətin gücləndirilməsi məqsədi ilə qərara alıram: 1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Dövlət Dil Komissiyası yaradılsın. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İcra Aparatına tapşırılsın ki, komissiya haqqında əsasnaməni bir ay ərzində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin. 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İcra Aparatına tapşırılsın ki, “Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında” Qanun layihəsini bir ay ərzində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin. 3. Azərbaycan Respublikasının nazirlik, idarə, təşkilat və müəssisə rəhbərləri öz tabeliklərində olan qurumlarda dövlət dilinin və latın qrafikasının tətbiqi işinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı uzunmüddətli kompleks planlar hazırlayıb həyata keçirsinlər və 2001-ci il avqustun 1-ə qədər ilkin nəticələr haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versinlər. 4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi orta və ali məktəblərdə Azərbaycan dilinin tədrisi və Azərbaycan dilində təhsilin keyfiyyəti ilə bağlı əsaslı dönüş yaratmaq istiqamətində qəti tədbirlər həyata keçirilsin və müvafiq təkliflər proqramını bir ay ərzində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin. 5. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası və Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Yazıçılar Birliyi ilə birlikdə latın qrafikası ilə yenidən çap olunması təklif olunan elmi və bədii əsərlərin, lüğət və dərsliklərin çap proqramını bir ay ərzində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin. 6. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası bir ay ərzində Azərbaycan dilçiliyinin müxtəlif sahələri üzrə elmi araşdırmaların cari və perspektiv planlarına yenidən baxıb təsdiq etsin və onların yerinə yetirilməsinin gedişi barədə hər altı aydan bir Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat təqdim etsin. 7. Respublikanın şəhər və rayon icra hakimiyyəti başçılarına tapşırılsın ki: – Yerlərdə istifadə olunan lövhə, reklam tabloları, şüarlar, plakatlar və digər əyani vasitələrin Azərbaycan ədəbi dilinin qaydalarına uyğunlaşdırılması baxımından tədbirlər görsünlər və bu tapşırığın yerinə yetirilməsi haqqında 2001-ci il avqustun 1-ə qədər Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə arayış versinlər; – Yerlərdə Azərbaycan dilinin və latın qrafikasının tətbiqi işinə nəzarəti gücləndirsinlər və bu işin gedişi barədə 2001-ci il avqustun 1-ə qədər Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versinlər. 8. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyinə, Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətinə tapşırılsın ki, əcnəbi ölkələrdə istehsal edilmiş və Azərbaycanda nümayiş etdirilmək üçün alınmış kino və televiziya məmulatının Azərbaycan dilinə dublyajı işinin lazımi səviyyədə qurulması və ölkə ərazisində xarici kino və telefilmlərin Azərbaycan dilində nümayiş etdirilməsi məsələləri barədə təkliflərini bir ay ərzində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin. 9. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki: – Ölkədə Azərbaycan dilində çap olunan qəzet, jurnal, bülleten, kitab və digər çap məhsullarının istehsalının 2001-ci il avqustun 1-ə qədər bütövlükdə latın qrafikasına keçməsini təmin etsin; – Azərbaycan Respublikasında Dövlət dilinə qarşı gizli, yaxud açıq təbliğat aparmaq, Azərbaycan dilinin işlənməsinə və inkişafına müqavimət göstərmək, onun hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına cəhd etmək kimi hallara, latın qrafikasının tətbiq olunmasına maneələr törədilməsinə görə məsuliyyət növlərini müəyyən edən Qanunvericilik aktının layihəsini bir ay ərzində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin; – Mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarında kargüzarlığın latın qrafikası ilə aparılmasını 2001-ci il avqustun 1-ə qədər təmin etsin; – Bu fərmandan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.

Heydər ƏLİYEV, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 18 iyun 2001-ci il

Naviqasiya menyusu

• Bu səhifə sonuncu dəfə 6 may 2019 17:09 tarixində redaktə edilib.
• Mətn Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün istifadə şərtlərinə baxın.

• Gizlilik siyasəti
• Vikimənbə haqqında
• Məsuliyyətdən imtina
• Mobil görüntü
• Tərtibatçılar
• Statistikalar
• Kuki məlumatı

Tofiq haciyev azerbaycan edebi dilinin tarixi 1 ci hisse

Azərbaycan dilində

1. Abdullayev Ə., Seyidov Y., Həsənov A. Müasir Azərbaycan dili. Sintaksis. IV hissə, Bakı, “Maarif”, 1972, s.476.

2. Abdullayev Kamal. Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problemləri. Bakı, “Maarif”, 1998, s.308.

3. «Açıq söz» qəzeti (Azərb. dilində), 18 yanvar 1917-ci il.

4. Axundov A. Azərbaycan dilinin fonemlər sistemi. Bakı, 1973, s.305.

5. Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti. Bakı, Azərb. EA-nın nəşri, 1964, s.479.

6. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. II c., Bakı, Elm, 1980, s.576.

7. Azərbaycan dilinin Muğan qrupu şivələri. Bakı, Azərb. EA-nın nəşri, 1955, s.255.

8. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. 1 c., Bakı, 1976.

9. Babaxanov N. Mesxet türkləri kimdir?, “Kommunist” qəzeti, 2 mart 1990-ci il.

10. Bahaəddin Ögəl. Böyük Hun imperiyası. Bakı, “Gənclik”, 1998, s.407.

11. Bayramov H. Azərbaycan dili frazeologiyasının əsasları. Bakı, «Maarif», 1978, s. 176.

12. Behbudov S.M. Zəngilan rayonu şivələrində isim düzəldən şəkilçilər. – Azərbaycan dilçiliyi məsələləri. Məqalələr məcmuəsi. Bakı, Azərb. EA-nın nəşri, 1967, s.172-178.

13. Budaqova Z., Hacıyev T. Azərbaycan dili. Bakı, Elm, 1992, s.200.

14. Budaqova Z. Müasir Azərbaycan ədəbi dilində sadə cümlə. Bakı, Azərb. SSR EA nəşriyatı, 1967, s.222.

15. Kitabi Dədə Qorqud. Azərnəşr, Bədii ədəbiyyat şö’bəsi., Bakı-1939, 179 s.

16. Dəmirçizadə Ə. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dili. Bakı, APİ-nin nəşri, 1959, s.157.

17. Eyvazova R. Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər. Bakı, Elm, 1995, s.244.

18. Eyvazova R. «Sak» mənşəli adlar haqqında. Filologiya məsələləri. I. Nəzəriyyə və metodika. Bakı, 1994, s.58-60.

19. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 27 oktyabr 1989-cu il.

20. Əhmədov T. El-obamızın adları. Bakı, «Gənclik», 1984, s.124.

21. Əhmədov Tofiq. Azərbaycan toponimiyasının əsasları. Bakı, Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1997, s. 312.

22. Əlibəyzadə Elməddin. Azərbaycan xalqının mənəvi mədəniyyət tarixi (İslamaqədərki dövr), Bakı, “Gənclik”, 1998, s.524.

23. Əlibəyzadə E. Mesxeti türkləri. “Elm” qəzeti, 29 iyul 1989-cu il.

24. Ənsarov Əlipasa. Ahıska türkləri. Bakı, Azərbayjan Dövlət Nəşriyyatı, 1996, s.56.

25. Əsgərov Hüseyn. Azərbaycan dilində zərgərlik leksikası. Nam. dissertasiyasının avtoreferatı, Bakı, 1995, s.35.

26. Əzizov Elbrus. Azərbaycan dilinin tarixi dialektologiyası. Dialekt sisteminin təşəkkülü və inkişafı. Bakı, Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1999, s.354.

27. Hacılı Asif. Qəribəm bu vətəndə (Axısqa türklərinin etnik mədəniyyəti), Bakı, “Gənclik”, 1992, s.216.

28. Hacıyev Asif. “Gəl, dönəlim o yerlərə arkadaş. “Ulduz” jurnalı, 1989, № 7, s.69-72.

29. Hacıyev T.İ. Vəliyev K.N. Azərbaycan dili tarixi. Bakı, «Maarif», 1983, s.187.

30. Hacıyev Tofiq, Əzizov Elbrus. Buntürklər kimdir? “Ulduz” jurnalı, 1989, № 2, s.89.

31. Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Morfologiya. Bakı, «Maarif», 1978, s.319.

32. Xasıyev Zirəddin. Tovuzun toponimik dünyası. Bakı, «Sabah», 1997, s.112.

33. Xeyriyyə Süleymanoğlu Yenisoy. Tarix boyunca Slavyan – Türk dil əlaqələri. Nam. diss., avtoreferatı, Bakı, 1996, s.31.

34. Xəlilov Buludxan. Fellərin ilkin kökləri. Bakı, 1998, s.222.

35. Xəlilov Ə.Ə. Bağlayıcı. – Müasir Azərbaycan dili. Bakı, Elm, 1980, s.439-446.

36. Kazımov İsmayıl. Axısqa türklərinin dili. Bakı, Elm, 1999, s.278.

37. Kazımov Q.Ş. Yazıçı və dil. Bakı, APİ-nin nəşri, 1975, s.228.

38. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, “Yazıçı”, 1988, s.265.

39. Qasımlı Məhərrəm. Bizim ellər yerindəmi. Bakı, Azərbay-can Dövlət Nəşriyyatı, 1993, s.74.

40. Qəhrəmansoy Mahar. Gürcü-Azərbaycan dil paralelləri. Bakı, «Təbib» nəşriyyatı, 1992, s.164.

41. Quliyev H.K. Qoşma və köməkçi adlar. – Müasir Azərbaycan dili. Bakı, Elm, 1980, s.407-416.

42. Qumilyov Lev. Qədim türklər. Bakı, «Gənclik», 1993, s.536.

43. Qurbanov Şamil. Məhsəti türkləri. (I məqalə). “Vətən eşqi” qəzeti. 10 aprel 1992-ci il.

44. Qurbanov Şamil. Məhsəti türkləri. (II məqalə). “Vətən eşqi” qəzeti. aprel, may 1992-ci il.

45. Qurbanov Şamil. Məhsəti türkləri (tarixi-xronoloji oçerk). – «Vətən eşqi» qəzeti, 3 mart 1992-ci il.

46. Lomsadze Ş. «Bizim tarixin ən ağrılı səhifələri». «Kommunist» qəzeti, 27 iyun 1989-cu il.

47. «Mesxet türklərinin dili tədqiq edilir», «Həyat» qəzeti, 23 aprel 1991-ci il. (Azərinformun məlumatı).

48. «Mesxet türklərinin dili tədqiq edilir», «Vətən eşqi» qəzeti, 3 iyul 1992-ci il.

49. Məmmədli Nadir. Alınma terminlər. Bakı, Elm, 1997, s.314.

50. Məmmədov Teymur. “Tarix təkəri”nin izi ilə. “Azərbaycan” jurnalı, 1988, N 1, s.153-154.

51. Məmmədov Yunis. Orxon-Yenisey abidələrində adlar. Bakı, APİ-nin nəşri, 1979, s.113.

52. Məmmədov Yunis. Orxon-Yenisey abidələrində adlar. Bakı, APİ-nin nəşri, 1981, s.110.

53. Mirzəliyeva M.M. Türk dilləri frazeologiyasının nəzəri problemləri. Doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı, Bakı, 1996, s.42.

54. Mirzəzadə Hadi. Azərbaycan dilinin tarixi morfologiyası. Bakı, «Azərtədrisnəşr», 1962, s.372.

55. Mirzəzadə H. Azərbaycan dilinin tarixi qrammatikası. Dərslik, işlənilmiş və əlavələr edilmiş 2-ci nəşri. Bakı, Azərbaycan Dövlət Universitetinin nəşri, 1990, s. 376.

56. Musayev Mehman. Oğuz qrupu türk dillərində mübtəda budaq cümləsi. – Azərbaycan EA-nın xəbərləri. Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası, 1985, № 2, s.76-80.

57. Musayev M.M. Türk dillərində tabeli mürəkkəb cümlə. Doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı, Bakı, 1994, s.64.

58. Nemanzadə Ömər Faiq. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Yazıçı”, 1983, s.150.

59. Nemanzadə Ömər Faiq. Seçilmiş əsərləri. Bakı, “Yazıçı”, 1992, s.241.

60. Paşayev A. Türk mənşəli erməni antroponimləri haqqında. AOP, VII, Bakı, 1999, s.8-11.

61. Rəcəbov Əbülfəz, Məmmədov Yunis. Orxon-Yenisey abidələri. Bakı, «Yazıçı», 1993, s.400.

62. Rəhimov Mirzə. Azərbaycan dilində fel şəkillərinin formalaşması tarixi. Bakı, Azərb. EA nəşri, 1965, s.266.

63. Rusca-Azərbaycanca lüğət, III cild, R-Ə, Bakı, Elm, 1978, s.555.

64. Rüstəmov R. Azərbaycan dili dialekt və şivələrində fel. Bakı, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası nəşriyyatı, 1965, s.320.

65. Seyidov M. Azərbaycanlıların milli soykökü. Bakı, Elm, 1985, s.289.

66. Şirəliyev M.Ş. Azərbaycan dialektologiyasının əsasları. Bakı, Azərb. EA-nın nəşri, 1968, s.306.

67. Şükürlü Əlisa. Qədim türk abidələrinin dili. Bakı, “Maarif”, 1993, s.336.

68. Təqvim: Ahıska türklərinin sürgün yılı. 55. (1944-1999).

69. Tütünnikov Vadim. Mesxetiya türkləri kimlərdir? «Dialoq» jurnalı, №1, 1989, s.14-15.

70. “Vətən eşqi” qəzeti, (Axısqa türklərinin dilində), 1991, 1992.

71. Voroşil Q. Qafqaz Albaniyası. Bakı, “Öyrətmən” nəşriyya-tı, 1993, s.104.

72. Yusifov M. Oğuz qrupu türk dillərinin müqayisəli fonetikası. Bakı, Elm, 1984, s.152.

73. Zeynalov Fərhad. Türkologiyanın əsasları. Bakı, “Maarif”, 1981, s.347.

74. Zeynalov F.R. Türk dillərinin müqayisəli qrammatikası. Adlar. Bakı, ADU nəşriyyatı, 1974, s.142.

75. Zeynalov F.R. Türk dillərinin müqayisəli qrammatikası, Fellər. Bakı, ADU nəşriyyatı, 1975, s.132.

Rus dilində

76. Айдаров Г. Язык орхонских памятников древнетюркской письменности ВЫЫЫ века. – Алма-Ата, 1971, 121 с.

77. Акбаев Ш.Х. Сравнительно-исторический метод в тюркологии и генезисе балкарского цоканья. – “СТ”, 1971, № 2, с. 98-104.

78. Алиев Ф. Очерки по лексике турок Казахыстана. Алма-Ата, 1978, 98 с.

79. Алиев Х. Тюркские по происхоъдению этнооронимы юго-восточных районов Грузии. Баку, АКД, 1992, 29 с.

80. Алияров С.С. Об этногенезе Азербайдъанского народа. – К проблеме этногенеза Азербайдъанского народа. Баку, “Элм”, 1984, с. 3-44.

81. Аристова Т.Ф. Из истории возникновения современных курдских селений в Закафказье. – “Советская энциклопедия”, Москва, 1962, №2, с. 20-23.

82. Асамутдинова М. Названия одеъды и её частей в узбекском языке. Ташкент, АКД, 1969, 20 с.

83. Ахинъанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. – Алма-Ата, 1989, 192 с.

84. Векилов А.П. Турецкая диалектология. Часть 1, Изд-во Ленинградского Университета, 1973, 113 с.

85. Баскаков Н.А. Тюркские языки. М., Изд-во «Восточная литература». 1960, 242 с.

86. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков. М., «Высшая школа», 1969, 383 с.

87. Баскаков Н.А. Историко-типологическая характеристика и структура тюркских языков. М., 1975, 274 с.

88. Баскаков А.Н. Типы односоставных предлоъений в современном литературном турецком языке. – Односоставные предлоъения в восточных языках. М., Изд-во “Наука”, 1976, с. 6-24.

89. Баскаков А.Н. Предлоъения в современном турецкем языке, М., Изд-во “Наука”, 1984, 200 с.

90. Баскаков Н.А. Тюркская лексика в “Слове о полку Игорове”, Москва, “Наука”, 1985, 207 с.

91. Бартольд В.В. Сочинения. Том 2, часть 1, Москва, “Наука”, 1963, 266 с.

92. Бугай Н.Ф., Гонов А.М. Кавказ: Народы в эшелонах (20-60-е годы), Москва, «Инсан», 1998, 368 с.

93. Будагов Б.А., Гейбуллаев Г.А. Толковый словарь азербайдъанских населенных пунктов Армении. Баку, 1998, 312с.

94. Будагов Л. З. Сравнительный словарь турецко-татарских наречий. Т. Ы, СПб., 1869, 1150 с.

95. Будагов Л. З. Сравнительный словарь турецко-татарски наречий Т. Ы, В 2-х томах, 1960, 819 с.

96. Векилов А.П. Турецкая диалектология. Часть 1, Изд-во Ленинградского Университета, 1973, 113 с.

97. Вопросы исторического развития лексики тюркских языков. М., Изд-во “Восточной литературы”, 1960, 27 с.

98. Гагаузского-русско-молдавский словарь. М., Изд-во “Советская энциклопедия”, 1973, 664 с.

99. Гадъиев Т.И. Дъебраильский говор азербайдъанского языка. Баку, АКД, 1962, 17 с.

100. Гадло А.В. Этническая история Северного Кавказа (В-Х вв.). Л., Изд-во ЛГУ, 1979, 216 с.

101. Гейбуллаев Г.А. Топонимия Азербайдъана (Историко-этнографические исследования). Баку, “Элм”, 1986, 192 с.

102. Гейбуллаев Г.А. К этногенезу азербайдъанцев. Баку, “Элм”, 1991, 549 с.

103. Горгидъанидзе П. История Грузии. Перевод Р.К.Кикнадзе и В.С.Путуридзе. Тбилиси, 1990, 363 с.

104. Гузев В.Г. Староосманский язык. М., Наука, 1979, 95 с.

105. Гукасян В.Л. Об Азербайдъанско-грузинских языковых контактах. “СТ”, 1980, Н 4, с. 20-33.

106. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. М., «Наука», 1967, 500 с.

107. Дъавахшивили И.А. Экономическая история Грузии. Т. Ы, Тбилиси, 1930, 250 с.

108. Дъалилов Сабирдъан. Особенности склонения имен существительных в месхетском диалекте турецкого языка. – Изв. АН Груз ССР, сер. Инст. яз. и лит-ры, 1982, № 1 с.122-128.

109. Дъангидзе В.Т. Дманский говор казахского диалекта азербайдъанского языка. Баку, Изд-во Академии Наук Аз. ССР, 1965, 154 с.

110. Дъангидзе В.Т. Различные рефлексы сагырнуна в турецком и азербайдъанском языках. ТТГУ, № 116, В серия, Востоковедения, Тбилиси, 1965, с. 265.

111. Дъафаров Ю. Гунны и Азербайдъан. Баку, «Элм», 1985, 124 с.

112. Дъикия С.С. К названию месяцев в месхетском диалекте турецкого языка. – «Вопросы тюркологии», Баку, 1971, с. 116-122.

113. Дъикия С.С. К образованию повелительного наклонения в турецких диалектах Восточной Анатолии. Сообщения АН ГССР, т. В, № 2, Тбилиси, 1944, с. 831-839. (на груз. языке, резюме на русском языке).

114. Дъикия С.С. К происхоъдению слова “Лазут”. – Сообщения АН Груз. ССР. Т. 4, Тбилиси, 1944, с. 227-235.

115. Дъикия С.С. Об одном морфологическом явлении в ахалцихском наречии анатолийского языка. ТГУ, т. ВЫ, Тбилиси, 1937, с. 115-122.

116. Дъикия С. Турецкая хрестоматия. Выпуск Ы, Тбилиси, Издательство “Ганатлеба”, 1965, 176 с.

117. Дъуаншериани Дъуаншер. Ъизнь Вахтанга Горгасала. Перевод Цулая Г.В. – Тбилиси, 1986, прим. 39.

118. Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М., Л., «Наука», 1948, 276 с.

119. Дмитриев Н.К. Строй тюркских языков. М., Изд-во “Восточной литературы”, 1962, 607 с.

120. Древнетюркский словарь. Л., «Наука», 1969, 672 с.

121. Еремеев Д.Е. Этногенез турок. М., 1971, 107 с.

122. Иззатов М. Лишенные родины. «Вятян ешги» гязети, 2 август 1992-жи ил.

123. История Туркменской ССР. Т. Ы, кн. Ы, Ашхабад, 1957, 270 с.

124. Источники Грузинских летописей. Три хроники. Перевод Такайшвили Е.С. – «Сборник материалов для олписания летописей и племен Кавказа». – вып. ХХВЫЫЫ, Тифлись, 1900, с. 1-5.

125. Калякина Т.Г. Порядок слов в простом предлоъении гагаузского языка. М., 1955, 186 с.

126. Караимско-русско-польский словарь. М., «Рус. яз.», 1974, 688 с.

127. Каракалпакско-русский словарь. М., ГИС, 1958, 892 с.

128. Картлис Цховреба. т. 1. Тбилиси, 1955. (на груз. языке), 85 с.

129. Карцев Ю.С. Заметки о курдах. – Тифлис, 1896, 73 с.

130. Климов Г.Я. Этимологический словарь картвельских языков. М., Изд-во Академии наук СССР, 1964, 304 с.

131. Кобзев В.П. Непольные предлоъения присоединительного типа в современном русском литературном языке. Ленинград, АКД, 1966, 19 с.

132. Кобычев В.П. Некоторые вопросы этногенеза и ранней этнической истории народов Кавказа: финно-угры на Кавказе. – “Кавказский этнографический сборник”, М., 1989, вып. ЫХ, с. 10-18.

133. Кононов А.Н. Грамматика современного турецкого литературного языка. М., Л., Изд-во Академии наук СССР, 1956, 569 с.

134. Кудимова В.Н. Структурно-семантическая соотносительность польных и непольных предлоъения в современном русском языке. Киев, АКД, 1980, 21 с.

135. Летопись Картли. Перевод Цулая Г.В. – Тбилиси, 1982, 126 с.

136. Марр Н.Я., Марр Ю.Н. Заметки о турецком языке окрестностей Абастумани. М.-Л., Изд-во. Академии Наук СССР, 1937, с. 27-31.

137. Марр Н.Я. Грамматика чомского (лазского) языка, Тифлис, 1910, 240 с.

138. Мамедов Х. Населенные пункты в “Дафтари-муфассали-аяляти-Тифлис”. – «Азярбайжан филолоэийасы мясяляляри», Баку, 1984, выпуск 2, с. 156-163.

139. Мамбетов Г.Х. Материальная культура сельского населения Кабардино-Балкарии (вторая половина ХЫХ-60-е годы ХХ века), Нальчик,1971, 259 с.

140. Марр Н.Я. Толкование Песни Песней. СПб. 1901, с. 1-12.

141. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. М., Л., Изд-во Академии наук СССР, 1951, 108 с.

142. Махмутова Л.П. Опыт исследования тюркских диалектов: Мишарский диалект татарского языка. Москва, “Щаука” 1978, 272 с.

143. Меликшвили Г.А. К истории древней Грузии. – Тбилиси, Изд-во Акад. Наук Груз. ССР, 1959, 507 с.

144. Менгалива Г. Сакарский диалект туркменского языка. Ашхабад, АКД, 1964, 21 с.

145. Мерперт Н.Я. Авары в Восточной Европе. – Очерки истории СССР. М., Изд-во Академии наук СССР, 1958, с. 569-586.

146. Моисей Хоренский. История Армении. Пер. Н.О.Эмина. М., 1993, 342 с.

147. Мровели Леонти. Ъизнь картлийских царей. Пер. Г.В.Цулая. М., 1979, 132 с.

148. Мусаев К.М. Лексике тюркских языков в сравнительном освещении, М., “Наука”, 1975, 358 с.

149. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. М., Л., Изд-во Академии Наук СССР 1959, 111 с.

150. Народы Кавказа. “Этнографические очерки”. Т. ЫЫ. М., 1962, 263 с.

151. Никонов В.А. Введение в топонимику. М., “Наука”, 1965, 179 с.

152. Никонов В.А. Личные имена современных уйгуров. – Тюркская ономастика. Казахзской ССР, Алма-Ата, Изд-во “Наука”, 1984, с. 192-203.

153. Осипов А.Г. Основные напрвления изменений в самосознании и культуры ахалцихских (месхетинских) турок (20-е гг. ХЫХ, 90-е гг. ХХ в.). Москва, АКД, 1993, 23 с.

154. Отаров И.М. К этимологии некоторых названия пищи в Карачаево-Балкарском языке.- Проблемы этимологии тюркских языков. – Алма-Ата, “Ылым”, 1990, с. 127-133.

155. Отаров И.М. Профессиональная лексика карачаево-балкарского языка. Книъное издательство «Эльбрус», Нальчик, 1978, 108 с.

156. Пагиров Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказского края. Издания Кавказского Военно-Топографического Отдела. Тифлис, 1913, 64 с.

157. Пекарский Э.К. Словарь якутского языка. Т. ЫЫЫ, М., 1959, с. 2509-3858.

158. Персидско-русский словарь. Т. Ы-ЫЫ, М., Изд-во «Советская энциклопедия», 1970, т. 1 – 805 с., т. 2 – 929 с.

159. Пигулевская Н.В. Культура сирийцев в средние века. Наука, 1979, 248 с.

160. Покровская Л.А. Грамматика гагаузского языка. Фонетика и морфология. М., «Наука», 1978, 298 с.

161. Потапов Л.П. Этнический состав и происхоъдение алтайцев. – Ленинград, 1969, 282 с.

162. Преобраъенский А.Г. Этимологический словарь русского языка. Т. Ы-ЫЫ, М., ГИС, 1959, т. 1 – 718 с., т. 2 – 1284 с.

163. Проблемы этимологии тюркских языков. Алма-Ата, “Ылым”, 1990, 395 с.

164. Радъабов А. Язык Орхоно-енисейских памятников. Баку,АКД, 1966, 22 с.

165. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. Т. Ы, М., Изд-во «Вост. лит.», 1963, 968 с.

166. Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. Т. ЫЫЫ, ч. 2‚ 1963, 1261 с.

167. Рясянен М. Материалы по исторической фонетике тюркских языков. М., 1956, 208 с.

168. Самойлович А.Н. Названию дней неделия у турецких народов. “Яветический сборник”, Т. ЫЫ, № 2, 1923, с. 100-104.

169. Сарваров Ю. Подлости и лиъемерие – удел изменников. «Вятян ешги» гязети, 3 март 1992-жи ил.

170. Современный татарский литературный язык. Лексикология. Фонетика, Морфология. М., 1969, 347 с.

171. Толковый словарь русского языка. Под ред. Д.Н.Ушакова. Т. ЫВ, М., 1940, – 924 с.

172. Турецко-русский словарь. М., 1977, 604 с.

173. Турки-месхетинцы: долгий путь к реабилитации. Сборник документов. Составитель Бугай Н.Ф. Москва, 1994, 160 с.

174. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. Перевод с немецкого и дополнения О.Н.Трубачева. 2-е изд. М., «Прогресс», 1986, 672 с.

175. Хабичев М. Карачаево-балкарское именное словообразование (опыт сравнительно – исторического изучения), Черкесск, 1971, 189 с.

176. Хасанов Б. Языки народов Казахстана и их взаимодействие. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1976, 216 с.

177. Царевич Вахушти. География Грузии. Перевод Дъанашвили М.Г. – Тифлис, 1904, 107 с.

178. Чичуров И.С. Византийские исторические сочинения: «Хронография Феофана», «Бревиарий» Никифора. Текст и перевод. М., 1980, 212 с.

179. Шенгелия Н. Сельдъуки и Грузия в ХЫ веке. Тбилиси, «Мецнереба», 1968, 437 с. (текст на груз. яз.).

180. Ишбердин Э.Ф. Историческое развитие лексики башкирского языка. М., “Наука”, 1986, 152 с.

181. Шипова Е.Н. Словарь тюркизмов в русском языке. Алма-Ата, 1976, 301 с.

182. Ширалиев М.Ш. Диалекты и говоры Азербайдъанского языка. Баку, “Элм”, 1983, 197 с.

183. Ширалиев М.Ш. О творительном падеъе. «СТ», 1980 № 6, с. 20-22.

184. Шор Р.И. К вопросу о яветическо-турецком языковом смешении. ДАН-В, 1930, с. 43-44.

185. Щербак А.М. Грамматика староузбекского языка. М., Л., Издательство Академии Наук СССР, 1962, 266 с.

186. Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии тюркских языков (Имя), Л., “Наука”, Ленинградское отделение, 1977, 191 с.

187. Юнусов Ариф. Ахыскинские (Месхетинские) турки: Дваъды депортированный народ. – «Центральная Азия и Кавказ», № 1-2, 1999, с. 161-172.

188. Юнусов Ариф. Месхетинские турки: Дваъды депортированный народ. Баку – 2000, 164 с.

İngilis dilində

189. Brosset M. Historie de la Georgie. II, Partie, 1851, 203 r.

190. David Marşhal Lang. Armenia Çradle of çivilization. London, 1970, 103p.

191. Meskhetian Turks. Solution and Human Seçurity. The Forçed Migration Projeçts of the Open Sosiety İnstitute, 1998, 88 p.

192. Yunusof Arif. Meskhetian Turks: twije deported people.Baku, 2000, 92r.

193. Peter B. Qolden. Khazar Studies (An Historijo-Phmologijal Inquiru into the origin of the Khazars) Volumel, Budapest, 1980, 188 r.

Türk dilində

194. Ali Arslan. “I Dünya Savşı ve Milli Mücadele Döneminde Ahıska Ahılkelek” (1914-1921), Kafkas Araştırmaları, III, İstanbul, s. 93-115.

195. Avşar Z., Solak F., Yorulmaz F. Yeni Bir Yüzyılın Eşiğinde Türkiye ve Türk Sümhuriyyetleri. Ankara, 1994, 226 s.

196. Avsar B.Z., Tuncalp Z.S. Ahiska Turkleri. Ankara, 1994, 80 s.

197. Azərbaycan Türk Kültür Derqisi. 268. Ankara, 1989, s. 13-17.

198. Ahiska turkleri. Nazirlayan: Kiyas Aslan. Ankara, 1995, 87 s.

199. Ahmet B. Ercilasun. Kars ili ağızları – Ses Bilgisi. Ankara, 1983, 221 s.

200. Ahmet B. Ercilasun. Meshet türkleri hakkında. – Türk kültürü. Sayı 315, Vıl XXVII, Temmuz, 1989, s. 389-390.

201. Deny c.Türk dili qrammatikası. Ankara, 1960, 603 s.

202. Divanü Lügat-it-türk. “Terçümesi”. Cilt I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1985, 366 s.

203. Divanü Lügat-it-türk. “Terçümesi”. Cilt III, Geviren Besim Atalay, Baskı: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1985, 452 s.

204. Dogru A.M. Yukari Kur Boylarının Yeradları üzerinde Bir Araştırma. – “Türk dünyası Araştırmaları”, İstanbul, 1985, s. 137-142.

205. Zeyrek V. Dünden bugüne: Ahiska Türklügü. Frankfurt, 1995, 36 s.

206. Zeki A., Togan V. Türkiye-Türkistan tarihi. 1942-1947. İstanbul, 178 s.

207. Kırzıoğlu M.Fahrettin. Kars tarihi, Ankara, 1960, 205 s.

208. Kırzioğlu Fahretin. Gürcüstan‘da Eski-Türk inanç ve Geleneklerin izleri. I Uluslararası Türk Folklor Kongresi Vildirileri. İstanbul, 23-30, VI.1975, s. 141-166.

209. Kırzıoğlu F.M. Yuxari-Kur ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. Ankara, 1992, 58 s.

210. Madanov H., Musin c. Ulı Dala Tarihi. Almatı, 1994, 157 s.

211. Miziev İ. Merkezi Qafqaz‘ın Etnik Tarihinin köklerine doğru (terç.: S.Eliyarlı, M.Abdulla). İstanbul, 1993, 93 s.

212. Mustafa Kalkan. Ahısqa Türklerinin menşei ve tarihi gelişim seyirleri. – Biliq. Sayı 7, 1998, s. 160-170.

213. Çaferoğlu A. Anadolu agızlarındakı metathese gelişmesi. Türk dili araştırmaları yıllığı. Bülleten. Ankara, 1955, s. 1-7.

Türkmən dilində

214. Anannurov A. Türkmen nakıllarında ve atalar sözünde xabarın düşüp qalışı. İzv. AN TSSR. Ser. obh. nauk, 1954, № 4, s. 87-91.

215. Türkmən dilinin sözlüqi. Aşqabat, 1962, 393 s.

Ərəb dilində

216. Al-Balazuri. Kitab futux al-buldan. Kair, 1957 (ərəb dilində).

© WebMaster: CAhid KAazimov – cahidbdu@yahoo.com – – Muellif huquqlari qorunur.

Bu sehife qedim tarixe malik Axiska turklerinin etnik tarixi, medeniyyeti, dilinin fonetik, leksik, onomastik, semantik, morfoloji ve sintaktik xususiyyetlerinin sistematik tesvirini ehate edir. Muellif ilk defe olaraq bu dilin ses sistemi, luget terkibi, qrammaik qurulushunun genish ve aydin menzeresini yarada bilmishdir. Meslehet, teklif, fikir ve iradlarinizi cahidbdu@yahoo.com-a gondermekle muellifle elaqe saxlaya bilersiniz.

Главные новости

Мехрибан Алиева поделилась публикацией в связи с началом месяца Рамазан – ФОТО

Первый вице-президент Азербайджанской Республики Мехрибан Алиева поделилась на своей официальной странице в Instagram публикацией в связи с началом месяца Рамазан. В .

Экоакция на дороге Ханкенди-Лачин продолжается 102 дня: требования остаются неизменными – ФОТО

Акция протеста на дороге Ханкенди-Лачин против незаконной эксплуатации месторождений полезных ископаемых в Карабахском экономическом районе Азербайджана продолжается уже 102 дня. .

Стало известно, когда откроется посольство Азербайджана в Израиле

До открытия посольства Азербайджана в Израиле осталось 7 дней. Об этом сообщило в Twitter посольство Израиля в Азербайджане. “По этому случаю посольство .

На боевой позиции незаконных армянских вооруженных формирований произошел сильный пожар – ВИДЕО

Вечером 22 марта на одной из боевых позиций незаконных армянских вооруженных формирований в районе Агдере произошел сильный пожар. Соответствующая информация распространена .

Тело Октая Алиева передано его семье – ФОТО – ВИДЕО – ОБНОВЛЕНО

Тело заслуженного деятеля культуры Азербайджана, известного телепродюсера, режиссера Октая Алиева передано его семье. Как сообщает Report, друзья покойного, родственники и члены .