TYT-AYT Kimya
variantları verilir. Kimya məsələlərinin 1) hesablama (miqdarı) və 2) vəsfi
Kimyanın Sembolik Dili Konu Anlatımı ve Soru Çözümü
Kimyanın Sembolik Dili konu anlatımı Kunduz eğitmenimiz tarafından hazırlandı! Bilmen gereken tüm detaylar ve sorular bu yazımızda!
3 dakikalık okuma
Kunduz Eğitmen tarafından yazıldı, 16.10.2021
Ücretsiz kaydol, sınırsız video içerikler ve soru çözümleri ile sınava hazırlan!
Kimyanın Sembolik Dili konusu TYT Kimya ve AYT Kimya için çok önemli bir konu. Her sene muhakkak soru geliyor. Ayrıca, okul yazılıları için de önem teşkil ediyor. Kimyanın Sembolik Dili, ilk konulardan biri ve Kimya bilimini daha iyi anlaman için önemli bir basamak. Bu yazı, Kimyanın Sembolik Dili başlığı altında; Saf Madde, Elementler, Bileşikler ve Karışım gibi konular hakkında bütün soru işaretlerini giderecek. Kunduz Kimya eğitmenimiz Ayşenur Hoca tarafından senin için hazırladı! Kimyanın sembolik dili nedir? Şimdi beraber bu konuyu keşfedelim!
Saf Madde
Saf (arı) maddeler elementler ve bileşikler olarak ikiye ayrılırlar.
Saf Maddelerin Özellikleri
- Tek tür tanecik(atom ya da molekül) içerirler.
- Fiziksel yöntemlerle kendilerinden farklı özellik gösteren maddelere ayrıştırılamazlar.
- Sabit basınç altında hâl değişimleri süresince sıcaklıkları sabittir.
- Homojendirler.
- Sembol ya da formülleri vardır.
Elementler
Element Tablosu – Bazı Elementler ve Sembolleri
Sembol | Element Adı | Sembol | Element Adı |
H | Hidrojen | Ar | Argon |
He | Helyum | K | Potasyum |
Li | Lityum | Ca | Kalsiyum |
Be | Berilyum | Cr | Krom |
B | Bor | Mn | Mangan |
C | Karbon | Fe | Demir |
N | Azot | Co | Kobalt |
O | Oksijen | Ni | Nikel |
F | Flor | Cu | Bakır |
Ne | Neon | Zn | Çinko |
Na | Sodyum | Br | Brom |
Mg | Magnezyum | Ag | Gümüş |
Al | Alüminyum | Sn | Kalay |
Si | Silisyum | I | İyot |
P | Fosfor | Pb | Kurşun |
S | Kükürt | Ba | Baryum |
Cl | Klor | Au | Altın |
Element Nedir? Elementlerin Özellikleri
- Saf(arı) maddelerdir.
- Homojendirler.
- Aynı tür atomlardan oluşurlar.
- Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.
- Belirli ve sabit erime ve kaynama noktaları vardır.
- Serbest halde atomik ya da moleküler halde bulunabilirler.
- Metal, ametal, yarı metal ya da soygazdırlar.
- Bir elementin tüm atomlarının proton sayıları eşittir.
Bileşikler
Bileşik Nedir? Bileşiklerin Özellikleri
- Saf maddelerdir.
- Homojendirler.
- En az iki tür atom içerirler.
- Erime ve kaynamaları süresince sıcaklıkları sabit kalır.
- Moleküler veya iyonik yapılıdırlar.
- Bileşenleri arasında kütlece sabit bir oran vardır.
- Kendilerini oluşturan maddelerin özelliklerini taşımazlar.
- Bileşikler formüllerle ifade edilirler.
- Kendilerini oluşturan maddelerin tüm atomlarını içerirler.
- Oluşumlarında toplam kütle korunur.
Bazı Bileşiklerin Yaygın Adları ve Sistematik Adları
Bileşik Formülü | Yaygın Ad | Sistematik Ad |
H2O | Su | Dihidrojen monoksit |
NH3 | Amonyak | Trihidrojen mononitrür |
CH3COOH | Sirke asiti (asetik asit) | Etanoik asit |
HCl | Tuz Ruhu | Hidroklorik asit |
CaCO3 | Kireç Taşı | Kalsiyum karbonat |
NaCl | Yemek Tuzu | Sodyum klorür |
NaOH | Sud kostik | Sodyum hdroksit |
KOH | Potas kostik | Potasyum hidroksit |
CaO | Sönmemiş Kireç | Kalsiyum oksit |
HNO3 | Kezzap | Nitrik asit (hidrojen nitrat) |
H2SO4 | Zaç yağı | Sülfürik asit (dihidrojen klorür) |
Ca(OH)2 | Sönmüş Kireç | Kalsiyum hideoksit |
NaHCO3 | Yemek sodası | Sodyum bikarbonat |
Na2CO310H2O | Çamaşır sodası | Sodyum karbonat dekahidrat |
NH4Cl | Nişadır | Amonyum klorür |
CaSO42H2O | Alçı taşı | Kalsiyum sülfat dihidrat |
HCOOH | Karınca asidi (formik asit) | Metanoik asit |
KNO3 | Güherçile (Hint güherçilesi) | Potasyum nitrat |
Karışım – Kimyanın Sembolik Dili
Karışımların Özellikleri
- Farklı tür atom ve moleküller içerirler.
- Erime ve kaynama noktaları belirli ve sabit değildir.
- Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrıştırılabilirler.
- Bileşenlerinin özelliklerini taşırlar.
- Homojen veya heterojendirler.
- Formül ya da sembolleri yoktur.
- Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur.
- Oluşumlarında kütle korunur.
- Kendilerini oluşturan maddelerin tüm atomlarını içerirler.
Kimyanın Sembolik Dili Örnek Soru Çözümü
Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin. Uygulamada senin için hazırlanmış , tüm konuları öğrenebileceğin premium içerik ders videolarını incelemeyi unutma!
Kunduz Premium İçerik ile bir adım önde olmak için hemen indir!
Sınıfına özel detaylı konu anlatımları, video çözümlü ünite tarama testleri ve Türkiye geneli online deneme sınavları şimdi Kunduz Premium İçerik’te!
Sınava hazırlanmanın en kolay yolu
Sınırsız video içerikler ve soru çözümleri ile sınava hazırlan
- Anasayfalar
- Öğrenciler için
- Veliler için
- Eğitmenler için
- Okullar için
- Kurumsal işbirliği
- Kunduz US
- Araçlar
- YKS Puan Hesaplama
- LGS Puan Hesaplama
- Ürünler
- Soru Çözümü
- Konu Anlatımı
- Soru Bankası
- Soru Bankası US
- Popüler Kurslar
- TYT Matematik
- TYT Geometri
- TYT Türkçe
- AYT Matematik
- AYT Geometri
- AYT Fizik
- AYT Kimya
- AYT Biyoloji
- AYT Türk Dili ve Edebiyatı
- AYT Coğrafya
- 11. Sınıf Matematik
- LGS Matematik
- LGS Türkçe
- LGS Fen Bilimleri
- LGS İnkılap Tarihi
- 7. Sınıf Matematik
- 7. Sınıf Türkçe
- 7. Sınıf Fen Bilimleri
- 7. Sınıf Sosyal Bilgiler
- Popüler Üniteler
- Limit ve Süreklilik
- Türev
- İntegral
- Üslü Sayılar
- Polinomlar
- Fonksiyonlar
- Problemler
- Trigonometri
- Analitik Geometri
- Elektrostatik
- Dalgalar
- Optik
- DNA ve Genetik Kod
- Organik Bileşikler
- Maddenin Halleri
- Sindirim Sistemi
- Solunum Sistemi
- Anlatım Bozuklukları
- Halk Şiiri
- Divan Şiiri
©Copyright Kunduz 2023 , Kunduz uygulamasında yer alan tüm hizmet ve içerikler eğitim ve öğretim amaçlı olarak öğrencilerin kullanımına sunulmaktadır.
Kimya Bilimi
2. Kimya Disiplinleri Ve Kimyacıların Çalışma Alanları
- Kimya Bilimi Nedir?
- Madde Nedir?
- Madde Nedir?
- Örnek:
- 1. Analitik Kimya
- Kalitatif (Nitel) Analiz
- Kantitatif (Nicel) Analiz
- Volumetrik ve Gravimetrik Analiz
-
- Doğal Polimerler
- Yapay Polimerler
- Tam Bir Yetenek: Karbon (C)
- Organik Bileşik
- Organik Bileşiklerde Yaşam Gücü! (Vitalizm)
- Friedrich Wöhler ve Organik Kimya
- Organik Kimyanın Alt Disiplinleri
- Örnek:
- 1. İlaç Endüstrisi
- 2. Gübre Endüstrisi
- 3. Petrokimya Endüstrisi
- 4. Boya Endüstrisi
- 5. Arıtım Endüstrisi
- 6. Tekstil Endüstrisi
- 1. Eczacı
- Eczacılar Nerede Yetişir?
- Kimyagerler Nerede Yetişir?
- Kimya Öğretmenleri Nerede Yetişir?
- Kimya Mühendisleri Nerede Yetişir?
- Metalurji Mühendisleri Nerede Yetişir?
- Örnek:
- Örnek:
- Örnek:
- Örnek:
Kimya Bilimi – Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları (Video Anlatım)
Sevgili öğrencim, kimya disiplinleri ve kimyacıların çalışma alanlarını anlattığımız bu bölümü bitirdiğinizde şunları biliyor olacaksınız:
Kimya Bilimi Nedir?
- Kimya bilimi; maddelerin;
- yapısını,
- özelliklerini,
- birbiri ile etkileşiminive
- bu etkileşimler sonucunda uğradığı değişiklikleriinceleyenbilim dalıdır.
Meraklısına: Madde ve Kimya
Madde Nedir?
Madde Nedir?
Kimya bilimi maddeyi inceler demiştik. Peki madde nedir? Bu soru daha çok fizik dersinin konusu olduğu için, burada kısaca cevaplıyorum.
olan her şeydir.
- Çevremize baktığımızda ısı, ışık, ses dışında her şey (hava ve diğer bütün gazlar da dahil) maddedir.
- Isı, ışık ve ses birer çeşit enerjidir.
- Kütlesi olmadığı için için enerji bir madde sayılmaz.
- Kimyabiliminin neleri incelediğini, neler ürettiğinianlamak için gelin kimya bilimi sayesinde hayatımıza giren maddeleri görelim:
- Boyalar
- Petrol ürünleri
- Tekstil ürünleri
- Arıtma sistemleri
- Bütün metal malzemeler
- İlaçlar
- Bütün plastik ve lastik türevi maddeler
- Cam malzemeler
- Deterjanlar ve diğer temizlik ürünleri
- Konserve gıdalar
- Parfüm, ruj, güneş kremi gibi bütün kozmetik ürünleri
- Arabalarda, binalardaki metaller
- Bombalar, füzeler gibi patlayıcı maddeler
- Yakıtlar
- Çimento ve kireç
- Porselen ve seramik maddeler
- bu liste bitmez…
- Bu maddelerin dışında:
- Bir jeolog bulduğu birtarihi eserin yaşını öğrenmek için kimyasal yöntemleri kullanır.
- Bir laborant kan tahlili, idrar tahlili yapmak için veya bir maddenin analizini yapmak için kimyasal yöntemleri kullanır.
- Kimya bilimi, enerji ile de ilgilenir ve kimyasal olaylarda, maddelerin enerjilerinin nasıl değiştiğini de inceler.
Örnek:
Kimya bilimi sayesinde hayatımıza bir çok yeni madde girmiş ve hayatımız kolaylaşmıştır.
Aşağıdakilerden hangisi kimya bilimi sayesinde hayatımıza giren maddeler arasında yer almaz?
A) Pet şişeler
B) Parfüm ve kolonyalar
C) İlaçlar
D) Meyveler
E) DeterjanlarKİmyadan hesablama məSƏLƏLƏRİNİn həLLİNİN ÖYRƏDİLMƏSİ metodikasi
edir, onların oxşar və fərqli cəhətlərini tapır və müəyyən nəticəyə gəlirlər.
Kimyadan məsələ həll etdirilməsinin ən böyük müsbət cəhəti isə, kimyəvi
işarələrin və formulların, həmçinin kimyəvi tənliklərin bizə nə verdiyini, kimyəvi
maddələr arasındakı əlaqə və keçidi açıb göstərməsi və nəhayət şagirdlərdə
tədqiqatçılıq ruhu oyatmasıdır.
Bütün kimya məsələlərini üç qrupa bölmək olar: 1) məsələ-suallar; 2)
hesablama məsələləri; 3) eksperimental məsələlər.
4(48)2014
Məsələ-suallar dedikdə heç bir formul yazıb, yaxud, tənlik yazıb tətbiq
etmək tələb olunmayan, yalnız mühakimə yürütməklə həll edilə bilən məsələlər
başa düşülür. Buna görə də bəzən bu məsələlərə məntiq və ya mühakimə
məsələləri də deyilir. Məsələn, “Su oksigen və hidrogen kimi iki bəsit maddədən
ibarətdir” söyləmək doğrudurmu?
Eksperimental məsələlər təcrübə ilə əlaqədar məsələlərdir. Belə məsələləri
həll etmək üçün mütləq təcrübə aparmaq lazımdır. Ona görə də onları ancaq
sinifdə həll edirlər. Məsələn, “İki sınaq şüşəsində NaCl və K
verilmişdir. Hansı sınaq şüşəsində hansı məhlulun olduğunu tapın”.
Hesablama məsələlərində məlum kəmiyyətlərə əsasən tələb olunan nəticə
hesablanıb tapılır. Bu kəmiyyətlər ya məsələnin şərtində hazır verilir və ya gizli
halda verilir; onu hesablayıb tapmaq lazım gəlir, yaxud da soraq kitablarından,
cədvəllərdən axtarılıb tapılır.
Xarakterindən asılı olaraq hesablama məsələləri üç qrupa ayrılır: 1) sadə
çalışma məsələləri; 2) elmi tədqiqat xarakterli məsələlər; 3) istehsalat-texniki
Çalışma məsələlərindən əsas məqsəd keçilmiş dərsi möhkəmlətmək,
kimyəvi birləşmələrin tərkiblərini şagirdlərin yaxşı öyrənmələrinə və yadda
saxlamalarına kömək etməkdir. Bu cür məsələləri həll etmək üçün şagirdlərin çox
dərin fikirləşmələri lazım gəlmir. Onlar həyatla, istehsalat prosesləri ilə bağlı
olmaya da bilər. Məsələn: 1) Nə qədər suda: a) 8 q oksigen; b) 2 q oksigen vardır?
2) Şəkərin hansı kütləsində (C
) 7, 2 q. karbon vardır? 3) a) 36 q suda; b) 1
-də; c) 4 q hidrogendə (H
), e) 126 q. nitrat turşusunda (HNO
maddə vardır? Bu məsələlər şagirdləri sırf çalışdırmaq, kimyəvi formulun
mahiyyətini başa salmaq, mol anlayışını dərin dərk etdirmək məqsədi güdür.
Elmi-tədqiqat xarakterli məsələlərin istehsalatla bilavasitə əlaqəsi yoxdur. Onlar
şagirdlərə kimya elmini dərin öyrənmək, onu şüurlu surətdə qavramaq, məktəbdə
qazandıqları biliyi kimya istehsalatına tətbiq etmək vərdişləri aşılayır.
İstehsalat-texniki xarakterli hesablama məsələləri bilavasitə həyat,
istehsalatla əlaqədar məsələlərdir. Bu qrup məsələlərin həlli də şagirdlərdən dərin
düşünmək, öyrəndiyi qanunları və onları ifadə edən formulları düzgün tətbiq edə
bilmək vərdişini tələb edir.
2. Hesablama məsələlərinin təsnifatı
Kimya məsələlərinin tam işlənilmiş təsnifatı hələlik mövcud deyildir. Kimya
metodikası üzrə müxtəlif dərsliklərdə, həmçinin kimyadan məsələ həlli üzrə
xüsusi vəsaitlərdə və məqalələrdə kimya məsələlərinin təsnifatının müxtəlif
variantları verilir. Kimya məsələlərinin 1) hesablama (miqdarı) və 2) vəsfi
məsələlər kimi iki böyük qrupa bölünməsi hamı tərəfindən qəbul olunmuş hesab
olunur. Hər bir qrup öz növbəsində müxtəlif tiplərə bölünür. Ancaq həmin tiplərin
Kimya məktəbdə
mahiyyəti və sayı haqda vahid bir fikir yoxdur.
Kimyadan hesablama məsələlərini şərti olaraq üç yarımqrupa bölmək olar:
1. Kimyəvi formulların istifadəsinə və kimyəvi formulların çıxardılmasına
2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərinin istifadəsinə əsaslanan məsələlər
3. Maddələrin məhlulları ilə bağlı məsələlər. Hər bir yarım qrupa çoxlu
sayda müxtəlif növ məsələlər daxil edilir. Məsələn, 1-ci yarımqrupa 15-dən çox
məsələ növü daxil edilir:
1) birləşmələrin nisbi molekul kütlələrinin hesablanması;
2) maddədə elementlərin kütlə nisbətlərinin hesablanması;
3) birləşmədə elementin kütlə payının hesablanması;
4) maddənin məlum kütləsinə görə həmin maddədə olan hər hansı bir
elementin kütləsinin hesablanması;
5) maddədə olan hər hansı bir elementin məlum kütləsinə görə maddənin
6) qazın nisbi sıxlığının hesablanması;
7) nisbi sıxlığına görə qazın nisbi molekul kütləsinin hesablanması;
8) kütləsinə görə maddənin miqdarının hesablanması;
9) maddə miqdarına görə onun kütləsinin hesablanması;
10) birləşmədə elementlərin kütlə paylarına görə onun sadə formulunun
11) birləşmədə elementlərin kütlə paylarına və qazın nisbi sıxlığına görə
maddənin həqiqi formulunun təyini;
12) yanma məhsullarının kütlələrinə görə maddənin formulunun təyini;
13) maddənin kütləsi, maddə miqdarı və həcminə (qazlarda) görə onda olan
hissəciklərin sayının hesablanması;
14) qaz halında olan maddənin kütləsinin həcminə görə hesablanması;
15) qaz halında olan maddənin həcminin kütləsinə və maddi miqdarına görə
hesablanması və s.
Reaksiya tənliklərinin istifadəsinə əsaslanan məsələ növləri bundan daha da
Maddələrin məhlullarına aid olan hesablama məsələlərinin aşağıdakı növləri
1) maddənin “həll olması” anlayışına aid hesablamalar;
2) məhlulda həll olan maddənin kütlə payı anlayışının istifadəsinə aid
3) molyar qatılıq anlayışına aid hesablamalar;
4) bir qatılıqdan digər qatılığa keçilməsinə aid hesablamalar.
Tədris prosesində məsələlərin hər hansı bir növünə üstünlük verilməməlidir.
4(48)2014
Ancaq bütün məsələ növlərindən öz vaxtında və yerində istifadə etməklə, həm də
optimal miqdarda istifadə etməklə ən qısa müddətdə, ən az qüvvə sərf etməklə
müsbət nəticələr əldə etmək olar.
3. Hesablama məsələlərinin həlli üsulları
Hesablama məsələlərinin əsas altı həlli üsulu vardır: 1) kütlələrin
nisbətlərindən istifadə üsulu; 2) kütlələrin müqayisəsi üsulu; 3) “maddə miqdarı”
və “mol” anlayışlarından istifadə üsulu; 4) tənasübün tərtibi üsulu; 5)
mütənasiblik əmsalından istifadə üsulu; 6) vahidə gətirmə üsulu. Aşağıdakı iki
məsələni həll etməklə bu üsulların mahiyyətini açıqlayaq:
Məsələ 1. Zavoda 464 t maqnetit filizi gətirilmişdir. Bu qədər filizdə olan
dəmirin kütləsini təyin edin:
Maddələrin məsələnin şərtində verilən kütlələri formul üzrə
hesablanan kütlələri ilə müqayisə edilir. Fe
-ün formul üzrə hesablanan kütləsi:
=232 q. Məsələnin şərtində
verilən kütləsi isə 464 tondur.
Deməli, maqnetitin məsələnin şərtində verilən kütləsi formul üzrə
hesablanan kütləsindən 2·10
dəfə çoxdur. Onda filizdə olan dəmirin kütləsi də
formul üzrə hesablanan kütləsindən 2·10
dəfə çox olacaqdır: m(Fe)=168 q.
. 1) 464 t filizdəki Fe
-ün miqdarı nə qədərdir?
2) 464 t filizdə Fe-un miqdarı nə qədərdir?
3) 464 t filizdəki dəmirin kütləsi nə qədərdir?
Formuldan görünür ki, bir mol Fe
-də 3 mol Fe vardır.
-də olan dəmirin kütləsinin Fe
nisbətini götürsək alarıq:
Deməli, filizdə olan dəmirin kütləsi maqnetitin kütləsindən
1,38 dəfə az olmalıdır. Yəni:
Kimya məktəbdə
IV üsul. Molyar kütlələrin hesablanmasında aydın olur ki, 232 q. Fe
168 q Fe vardır, onda verilmiş 464·10
-də __ Xq Fe olar.232-168
V üsul. İstənilən mütənasib dəyişilən kəmiyyətlərdən birinin o birinə
nisbətən sabit kəmiyyətdir. Bu kəmiyyətə mütənasiblik sabiti deyilir. Məsələn,
. Kimyəvi hesablamalarda belə bir sabit kəmiyyət verilmiş şəraitdə
maddənin kütləsinin nisbi molekul kütləsinə nisbəti ola bilər. Onda elementin
maddədəki kütləsi mütənasiblik əmsalının elementin nisbi atom kütləsinə və
elementin birləşmədəki atomlarının sayı hasilinə bərabər olar m(el)=k·n·Ar; n –
element atomlarının sayı. Deyilənlərə əsasən:
VI üsul. 1) Bir qram Fe
-də neçə qram Fe vardır.
232 q – 168 q Fe x
-də necə t Fe vardır?
Məsələ 2. 10 q kükürd (IV) oksid almaq üçün sulfat turşusu ilə nə qədər
natrium sulfit reaksiyaya daxil olmalıdır?
)=1 mol·64 q/mol=64 q
4(48)2014
Deməli, reaksiyaya daxil olan Na
-ün kütləsi alınan SO
1,97 dəfə çox olmalıdır. Yəni, m(Na
II üsul. m(SO
)=1 mol·64 q/mol=64 q
)=1 mol·126 q/mol=126 q
Praktiki olaraq alınan SO
-nin kütləsi (16 q) reaksiya tənliyi üzrə hesablanan
-nin kütləsindən (64 q) 4 dəfə azdır: Ona görə də praktiki verilən Na
kütləsi də 4 dəfə az olmalıdır: m(Na
III üsul. ν(SO
Tənliyə görə reaksiyaya daxil olan Na
-də 0,25 mol olmalıdır
)=0,25mol·126 q/mol=31,5 q
Reaksiya tənliyi üzrə mütənasiblik əmsalını tapmaq üçün maddənin
praktiki olaraq verilən kütləsini onun reaksiya tənliyindəki mollarının sayı ilə
molyar kütləsi hasilinə bölmək lazımdır:
. Axtarılan maddənin kütləsini
tapmaq üçün mütənasiblik əmsalını təyin olunan maddənin mollarının sayına və
molyar kütləsinə vurmaq lazımdır.
almaq üçün nə qədər Na
almaq üçün nə qədər Na
Kimya məktəbdə
4. Kimyadan hesablama məsələlərinin həllinin öyrədilməsinə aid ümumi
Kimya tədrisi prosesində məsələ həllinə mümkün qədər tez başlamaq
lazımdır. Əlbəttə, ilkin məsələlər sadə olmalı, ancaq vəsfi xarakter daşımalı,
adətən öyrənilən mövzuya aid sual-məsələlərdən ibarət olmalıdır.
Kimya məsələlərini həll etməyi öyrədərkən aşağıdakı tələbləri yerinə
1) Şagirdlərə təqdim olunan məsələlər onların gücünə, qabiliyyətinə müvafiq
olmalıdır. Məsələlərə aid olan bütün nəzəri və faktiki material qabaqcadan
işlənilməli və şagirdlərə məlum olmalıdır. Verilmiş məsələlərin mürəkkəblik
dərəcəsini ancaq yavaş-yavaş, ardıcıl surətdə artırılması vacibdir. Bunun tədris
prosesində çox böyük əhəmiyyəti vardır, həm də tərbiyəvi cəhətdən çox vacibdir.
Belə ki, həll edilmiş məsələnin düzgün cavabını aldıqda şagirdlər öz əməyinin
müsbət nəticələrinə görə sevinir və razılıq hissi keçirirlər. Bu da sonrakı iş üçün
təkan verir, onlarda kimyaya həvəs oyadır. Əksinə, məsələlərin həddindən artıq
mürəkkəb olması, onların gücünə uyğun olmaması əks təsir göstərir. Belə
məsələlərin həll edilməsi arzu edilən nəticəni vermir, çox əmək sərf olunmağa
səbəb olur. Ona görə də təlim üçün əhəmiyyəti az olur və tərbiyəvi cəhətdən
zərərlidir. Çünki bu halda şagirdlərdə öz bacarıqlarına, gücünə inamsızlıq,
kimyaya qarşı soyuqluq, ümumiyyətlə, əməyə mənfi münasibət yaranır.
Məsələlərin həddən artıq asan olması da az əhəmiyyətlidir. Belə ki, onların həlli
kifayət qədər zehni gərginlik tələb etmir. Belə məsələlərdən sinifdə tipik
məsələlərin həlli ilə tanışlıq zamanı bu və ya digər qaydanı möhkəmləndirərkən
istifadə etmək olar. Sonralar isə onları yavaş-yavaş mürəkkəbləşdirmək lazımdır.
2) Hər hansı bir mövzunu və ya fəsli öyrənməyə başladıqda verilən
məsələlərin ardıcıl olaraq, yavaş-yavaş mürəkkəbləşdirmək tələbini gözləmək
məqsədi ilə həmin dövr ərzində hansı məsələləri hansı ardıcıllıqla həll ediləcəyini
qabaqcadan fikirləşmək və onların gündəlik planda nömrələrini qeyd etmək
lazımdır. Sözsüz ki, şagirdlər üçün nəzərdə tutulan hər bir məsələ müəllimin özü
tərəfindən qabaqcadan həll edilməlidir. Bu, mümkün ola bilən, ancaq nəzərdə
tutulmayan təsadüflərdən xilas olmağa, məsələnin həllini daha aydın izah etməyə
3) Məsələnin şərti ilə tanışlıq prosesi daha əhəmiyyətlidir. Şagirdlər
məsələni həll edərkən çox hallarda şərtə kifayət qədər fikir vermədən
hesablamalar aparırlar. Nəticədə tamamilə lazım olmayan, mənasız, əhəmiyyətsiz
iş görmüş olurlar. Belə hallara yol verməmək üçün sinifdə məsələni həll etməyə
başladıqda onun şərtini şagirdlərdən birinə dəqiq, ifadəli, durğu işarələrini də
nəzərə almaq şərtilə ucadan oxutmaq lazımdır. Xüsusilə, VIII sinifdə məsələnin
şərtini təkrarən oxutmaq və şifahi olaraq, yenidən təkrar etdirmək daha faydalıdır.
4(48)2014
Bu halda şagirdlərin çoxunun şüurunda məsələdəki kəmiyyətlər arasında qarşılıqlı
əlaqə yaradılır və məsələnin həlli planı nəzərdə tutulur.
Məsələnin şərti ilə tanışlıqdan sonra şagirdlərə onun həlli planı haqda
fikirləşmək təklif olunur və həllin hər mərhələsinə aid sualların ardıcıllığı verilir.
4) Bütün hallarda, həm evdə, həm də sinifdə hər bir hesablama üçün sual
tərtib edilməli və dəftərə yazılmalıdır. Hesablamada meydana çıxan hər bir yeni
kəmiyyət müəyyən üsulla hesablanıb tapılmalıdır. Sualları çox da xırdalamaq o
qədər də vacib deyildir (məs., nisbi atom və nisbi molekul kütləsinə aid suallar).
Məsələnin şərtindən tapılması mümkün olan bütün kəmiyyətlər ona aid olan
sualın həllində yazılmalıdır.
Sualların tərtib edilməsi məsələni başa düşərək, daha şüurlu surətdə həll
etməyə kömək edir. Şagirdləri apardıqları hər bir riyazi əməliyyatı düzgün, aydın
və dəqiq ifadə etməyə, həmçinin, axtarılan kəmiyyətləri hansı yolla və hansı
ardıcıllıqla təyin etmək üçün düşünməyə vadar edir. Bu da yuxarıda dediyimiz
kimi onların düşünmə qabiliyyətinin, öz fikirlərini dəqiq, aydın, yığcam ifadə
etmək bacarığının inkişafına səbəb olur.
Bəzən, xüsusən, yuxarı siniflərdə, şagirdlər sualların yazılmasını zəruri
hesab etmirlər. Amma onlar çox hallarda bu və ya başqa hesablama vasitəsilə nəyi
tapdıqlarına cavab verə bilmirlər. Bəzən onlar mənasız hesablamalar aparır və
ağlasığmaz nəticələr alırlar (məs., 100 q. mis 2-oksiddə 120 q Cu vardır, yaxud,
karbon qazında 110% C vardır və s.). Amma belə nəticələr onları narahat etmir –
çünki bu nəticələr “hesablamalardan” alınmışdır.
Bütün bunlar sübut edir ki, şagirdlər məsələni düzgün dərk etməmişlər və
aparılan hesablamaları başa düşmürlər. Məsələ həllinə şüurlu surətdə yanaşmağa
nail olmaq üçün şagirdləri sual tərtib etməyə öyrətmək vacibdir.
Məsələ həllinin xarici tərtibatının da müəyyən əhəmiyyəti vardır. Bu,
şagirdləri səliqəli yazmağa öyrədir, diqqətini və fikrini toplamağa, intizamlı
olmağa vadar edir. Məsələnin şərti ilə tanış olduqdan sonra onun həllinə
başladıqda şagirdlər bir qədər həyəcan hissi keçirirlər. Elə bir nəsə onlara şərti
araşdırmağa və düzgün plan tərtib etməyə maneçilik edir. Həlli yazmağa
başladıqda isə sakitləşir və özlərini planlı surətdə, intizamlı işləməyə məcbur
Qeyd etmək lazımdır ki, şagirdlərdən rəqəmləri, kimyəvi işarələri və
reaksiya tənliklərini düzgün, səliqəli yazmağı tələb etmək lazımdır.
5. Kimyadan hesablama məsələlərinin həllinin öyrədilməsi metodikası
Kimyadan hesablama məsələlərinin həlli yolları çox müxtəlifdir. Məsələnin
həll edilməsi bir çox əməliyyatlardan ibarətdir. Bu əməliyyatların hamısının bir-
birilə əlaqədar olması və onların müəyyən ardıcıllıqla yerinə yetirilməsi çox
vacibdir. Məsələnin həllinin öyrədilməsinin ən mühüm faktoru bu əməliyyatların
Kimya məktəbdə
yerinə yetirilməsi ardıcıllığının müəyyənləşdirilməsidir. Hesablama məsələlərinin
həlli aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilməlidir:
Məsələni diqqətlə oxumaq və mahiyyətini başa düşməyə çalışmaq;
Kəmiyyətlərin qəbul olunmuş işarələrindən istifadə edərək məsələnin
şərtini və köməkçi verilənləri (məs. Mr, M.) yazmaq;
Məsələni analiz edərək onun həlli planını müəyyənləşdirmək;
Sualları tərtib edərək, hesablamaları aparmaq;
Alınmış nəticəni yoxlamaq;
Hər hansı məsələ həll edildikdə bu mərhələlərin hamısı ardıcıl yerinə
yetirilməlidir. Məsələ həllinin mərhələlərinin göstərilən ardıcıllığını
aşağıdakı məsələnin həlli üzərində göstərək.
Cl) nə qədər sönmüş əhənglə (Ca(OH)
lazımdır ki, alınmış ammonyakdan 1 kq 17%-li ammonyak məhlulu
hazırlamaq mümkün olsun?
Məsələnin diqqətlə oxunması və mahiyyətinin başa düşülməsi.
Məsələni diqqətlə oxuduqda aydın olur ki, onun həllində naşatırla sönmüş
əhəng, arasındakı reaksiyanın tənliyindən və ammonyakın məhluldakı faizlə
qatılığını ifadə edən formuldan istifadə etmək lazım gələcəkdir.
2. Kəmiyyətlərin qəbul edilmiş işarələrindən istifadə edərək məsələnin
şərtinin və köməkçi verilənlərin yazılması
Məsələnin mətnindən aşağıdakı kəmiyyətlərin verildiyi məlum olur: 1)
ammonyak məhlulunun kütləsi; 2) məhlulda ammonyakın kütlə payı; 3) sönmüş
əhəngin axtarılan kütləsi. Köməkçi verilənlər kimi ammonyakın və sönmüş
əhəngin molyar kütlələrini götürmək lazımdır.
Məsələnin şərti fizika məsələlərinin həllində olduğu kimi yığcam və dəqiq
sxem üzrə yazılmalı. Həllindən şaquli xətlə ayrılmalıdır. Şərtdə əvvəlcə verilən
kəmiyyətlər, sonra axtarılan, daha sonra isə köməkçi kəmiyyətlər yazılmalıdır.
Verilən kəmiyyətlər axtarılanlardan üfüqi xəttlə ayrılmalıdır.
- Madde Nedir?
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.