Press "Enter" to skip to content

TYT-AYT Kimya

variantları verilir. Kimya məsələlərinin 1) hesablama (miqdarı) və 2) vəsfi

Kimyanın Sembolik Dili Konu Anlatımı ve Soru Çözümü

Kimyanın Sembolik Dili konu anlatımı Kunduz eğitmenimiz tarafından hazırlandı! Bilmen gereken tüm detaylar ve sorular bu yazımızda!

3 dakikalık okuma

Kunduz Eğitmen tarafından yazıldı, 16.10.2021

Ücretsiz kaydol, sınırsız video içerikler ve soru çözümleri ile sınava hazırlan!

Kimyanın Sembolik Dili konusu TYT Kimya ve AYT Kimya için çok önemli bir konu. Her sene muhakkak soru geliyor. Ayrıca, okul yazılıları için de önem teşkil ediyor. Kimyanın Sembolik Dili, ilk konulardan biri ve Kimya bilimini daha iyi anlaman için önemli bir basamak. Bu yazı, Kimyanın Sembolik Dili başlığı altında; Saf Madde, Elementler, Bileşikler ve Karışım gibi konular hakkında bütün soru işaretlerini giderecek. Kunduz Kimya eğitmenimiz Ayşenur Hoca tarafından senin için hazırladı! Kimyanın sembolik dili nedir? Şimdi beraber bu konuyu keşfedelim!

Saf Madde

Saf (arı) maddeler elementler ve bileşikler olarak ikiye ayrılırlar.

Saf Maddelerin Özellikleri

  • Tek tür tanecik(atom ya da molekül) içerirler.
  • Fiziksel yöntemlerle kendilerinden farklı özellik gösteren maddelere ayrıştırılamazlar.
  • Sabit basınç altında hâl değişimleri süresince sıcaklıkları sabittir.
  • Homojendirler.
  • Sembol ya da formülleri vardır.

Elementler

Element Tablosu – Bazı Elementler ve Sembolleri

Sembol Element Adı Sembol Element Adı
H Hidrojen Ar Argon
He Helyum K Potasyum
Li Lityum Ca Kalsiyum
Be Berilyum Cr Krom
B Bor Mn Mangan
C Karbon Fe Demir
N Azot Co Kobalt
O Oksijen Ni Nikel
F Flor Cu Bakır
Ne Neon Zn Çinko
Na Sodyum Br Brom
Mg Magnezyum Ag Gümüş
Al Alüminyum Sn Kalay
Si Silisyum I İyot
P Fosfor Pb Kurşun
S Kükürt Ba Baryum
Cl Klor Au Altın

Element Nedir? Elementlerin Özellikleri

  • Saf(arı) maddelerdir.
  • Homojendirler.
  • Aynı tür atomlardan oluşurlar.
  • Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.
  • Belirli ve sabit erime ve kaynama noktaları vardır.
  • Serbest halde atomik ya da moleküler halde bulunabilirler.
  • Metal, ametal, yarı metal ya da soygazdırlar.
  • Bir elementin tüm atomlarının proton sayıları eşittir.

Bileşikler

Bileşik Nedir? Bileşiklerin Özellikleri

  • Saf maddelerdir.
  • Homojendirler.
  • En az iki tür atom içerirler.
  • Erime ve kaynamaları süresince sıcaklıkları sabit kalır.
  • Moleküler veya iyonik yapılıdırlar.
  • Bileşenleri arasında kütlece sabit bir oran vardır.
  • Kendilerini oluşturan maddelerin özelliklerini taşımazlar.
  • Bileşikler formüllerle ifade edilirler.
  • Kendilerini oluşturan maddelerin tüm atomlarını içerirler.
  • Oluşumlarında toplam kütle korunur.

Bazı Bileşiklerin Yaygın Adları ve Sistematik Adları

Bileşik Formülü Yaygın Ad Sistematik Ad
H2O Su Dihidrojen monoksit
NH3 Amonyak Trihidrojen mononitrür
CH3COOH Sirke asiti (asetik asit) Etanoik asit
HCl Tuz Ruhu Hidroklorik asit
CaCO3 Kireç Taşı Kalsiyum karbonat
NaCl Yemek Tuzu Sodyum klorür
NaOH Sud kostik Sodyum hdroksit
KOH Potas kostik Potasyum hidroksit
CaO Sönmemiş Kireç Kalsiyum oksit
HNO3 Kezzap Nitrik asit (hidrojen nitrat)
H2SO4 Zaç yağı Sülfürik asit (dihidrojen klorür)
Ca(OH)2 Sönmüş Kireç Kalsiyum hideoksit
NaHCO3 Yemek sodası Sodyum bikarbonat
Na2CO310H2O Çamaşır sodası Sodyum karbonat dekahidrat
NH4Cl Nişadır Amonyum klorür
CaSO42H2O Alçı taşı Kalsiyum sülfat dihidrat
HCOOH Karınca asidi (formik asit) Metanoik asit
KNO3 Güherçile (Hint güherçilesi) Potasyum nitrat

Karışım – Kimyanın Sembolik Dili

Karışımların Özellikleri

  • Farklı tür atom ve moleküller içerirler.
  • Erime ve kaynama noktaları belirli ve sabit değildir.
  • Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrıştırılabilirler.
  • Bileşenlerinin özelliklerini taşırlar.
  • Homojen veya heterojendirler.
  • Formül ya da sembolleri yoktur.
  • Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur.
  • Oluşumlarında kütle korunur.
  • Kendilerini oluşturan maddelerin tüm atomlarını içerirler.

Kimyanın Sembolik Dili Örnek Soru Çözümü

Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin. Uygulamada senin için hazırlanmış , tüm konuları öğrenebileceğin premium içerik ders videolarını incelemeyi unutma!

Kunduz Premium İçerik ile bir adım önde olmak için hemen indir!

Sınıfına özel detaylı konu anlatımları, video çözümlü ünite tarama testleri ve Türkiye geneli online deneme sınavları şimdi Kunduz Premium İçerik’te!

Sınava hazırlanmanın en kolay yolu

Sınırsız video içerikler ve soru çözümleri ile sınava hazırlan

  • Anasayfalar
  • Öğrenciler için
  • Veliler için
  • Eğitmenler için
  • Okullar için
  • Kurumsal işbirliği
  • Kunduz US
  • Araçlar
  • YKS Puan Hesaplama
  • LGS Puan Hesaplama
  • Ürünler
  • Soru Çözümü
  • Konu Anlatımı
  • Soru Bankası
  • Soru Bankası US
  • Popüler Kurslar
  • TYT Matematik
  • TYT Geometri
  • TYT Türkçe
  • AYT Matematik
  • AYT Geometri
  • AYT Fizik
  • AYT Kimya
  • AYT Biyoloji
  • AYT Türk Dili ve Edebiyatı
  • AYT Coğrafya
  • 11. Sınıf Matematik
  • LGS Matematik
  • LGS Türkçe
  • LGS Fen Bilimleri
  • LGS İnkılap Tarihi
  • 7. Sınıf Matematik
  • 7. Sınıf Türkçe
  • 7. Sınıf Fen Bilimleri
  • 7. Sınıf Sosyal Bilgiler
  • Popüler Üniteler
  • Limit ve Süreklilik
  • Türev
  • İntegral
  • Üslü Sayılar
  • Polinomlar
  • Fonksiyonlar
  • Problemler
  • Trigonometri
  • Analitik Geometri
  • Elektrostatik
  • Dalgalar
  • Optik
  • DNA ve Genetik Kod
  • Organik Bileşikler
  • Maddenin Halleri
  • Sindirim Sistemi
  • Solunum Sistemi
  • Anlatım Bozuklukları
  • Halk Şiiri
  • Divan Şiiri

©Copyright Kunduz 2023 , Kunduz uygulamasında yer alan tüm hizmet ve içerikler eğitim ve öğretim amaçlı olarak öğrencilerin kullanımına sunulmaktadır.

Kimya Bilimi

2. Kimya Disiplinleri Ve Kimyacıların Çalışma Alanları

  • Kimya Bilimi Nedir?
  • Madde Nedir?
    • Madde Nedir?
      • Örnek:
      • 1. Analitik Kimya
        • Kalitatif (Nitel) Analiz
        • Kantitatif (Nicel) Analiz
        • Volumetrik ve Gravimetrik Analiz
          • Doğal Polimerler
          • Yapay Polimerler
          • Tam Bir Yetenek: Karbon (C)
          • Organik Bileşik
          • Organik Bileşiklerde Yaşam Gücü! (Vitalizm)
          • Friedrich Wöhler ve Organik Kimya
          • Organik Kimyanın Alt Disiplinleri
          • Örnek:
          • 1. İlaç Endüstrisi
          • 2. Gübre Endüstrisi
          • 3. Petrokimya Endüstrisi
          • 4. Boya Endüstrisi
          • 5. Arıtım Endüstrisi
          • 6. Tekstil Endüstrisi
          • 1. Eczacı
            • Eczacılar Nerede Yetişir?
            • Kimyagerler Nerede Yetişir?
            • Kimya Öğretmenleri Nerede Yetişir?
            • Kimya Mühendisleri Nerede Yetişir?
            • Metalurji Mühendisleri Nerede Yetişir?
            • Örnek:
            • Örnek:
            • Örnek:
            • Örnek:

            Kimya Bilimi – Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları (Video Anlatım)

            Sevgili öğrencim, kimya disiplinleri ve kimyacıların çalışma alanlarını anlattığımız bu bölümü bitirdiğinizde şunları biliyor olacaksınız:

            Kimya Bilimi Nedir?

            • Kimya bilimi; maddelerin;
              • yapısını,
              • özelliklerini,
              • birbiri ile etkileşiminive
              • bu etkileşimler sonucunda uğradığı değişiklikleriinceleyenbilim dalıdır.

              Meraklısına: Madde ve Kimya

              Madde Nedir?

              Madde Nedir?

              Kimya bilimi maddeyi inceler demiştik. Peki madde nedir? Bu soru daha çok fizik dersinin konusu olduğu için, burada kısaca cevaplıyorum.

              olan her şeydir.

              • Çevremize baktığımızda ısı, ışık, ses dışında her şey (hava ve diğer bütün gazlar da dahil) maddedir.
              • Isı, ışık ve ses birer çeşit enerjidir.
              • Kütlesi olmadığı için için enerji bir madde sayılmaz.
              • Kimyabiliminin neleri incelediğini, neler ürettiğinianlamak için gelin kimya bilimi sayesinde hayatımıza giren maddeleri görelim:
                • Boyalar
                • Petrol ürünleri
                • Tekstil ürünleri
                • Arıtma sistemleri
                • Bütün metal malzemeler
                • İlaçlar
                • Bütün plastik ve lastik türevi maddeler
                • Cam malzemeler
                • Deterjanlar ve diğer temizlik ürünleri
                • Konserve gıdalar
                • Parfüm, ruj, güneş kremi gibi bütün kozmetik ürünleri
                • Arabalarda, binalardaki metaller
                • Bombalar, füzeler gibi patlayıcı maddeler
                • Yakıtlar
                • Çimento ve kireç
                • Porselen ve seramik maddeler
                • bu liste bitmez…
                • Bu maddelerin dışında:
                  • Bir jeolog bulduğu birtarihi eserin yaşını öğrenmek için kimyasal yöntemleri kullanır.
                  • Bir laborant kan tahlili, idrar tahlili yapmak için veya bir maddenin analizini yapmak için kimyasal yöntemleri kullanır.
                  • Kimya bilimi, enerji ile de ilgilenir ve kimyasal olaylarda, maddelerin enerjilerinin nasıl değiştiğini de inceler.

                  Örnek:

                  Kimya bilimi sayesinde hayatımıza bir çok yeni madde girmiş ve hayatımız kolaylaşmıştır.

                  Aşağıdakilerden hangisi kimya bilimi sayesinde hayatımıza giren maddeler arasında yer almaz?

                  A) Pet şişeler
                  B) Parfüm ve kolonyalar
                  C) İlaçlar
                  D) Meyveler
                  E) Deterjanlar

                  Kİmyadan hesablama məSƏLƏLƏRİNİn həLLİNİN ÖYRƏDİLMƏSİ metodikasi

                  edir, onların oxşar və fərqli cəhətlərini tapır və müəyyən nəticəyə gəlirlər.

                  Kimyadan məsələ həll etdirilməsinin ən böyük müsbət cəhəti isə, kimyəvi

                  işarələrin və formulların, həmçinin kimyəvi tənliklərin bizə nə verdiyini, kimyəvi

                  maddələr arasındakı əlaqə və keçidi açıb göstərməsi və nəhayət şagirdlərdə

                  tədqiqatçılıq ruhu oyatmasıdır.

                  Bütün kimya məsələlərini üç qrupa bölmək olar: 1) məsələ-suallar; 2)

                  hesablama məsələləri; 3) eksperimental məsələlər.

                  4(48)2014

                  Məsələ-suallar dedikdə heç bir formul yazıb, yaxud, tənlik yazıb tətbiq

                  etmək tələb olunmayan, yalnız mühakimə yürütməklə həll edilə bilən məsələlər

                  başa düşülür. Buna görə də bəzən bu məsələlərə məntiq və ya mühakimə

                  məsələləri də deyilir. Məsələn, “Su oksigen və hidrogen kimi iki bəsit maddədən

                  ibarətdir” söyləmək doğrudurmu?

                  Eksperimental məsələlər təcrübə ilə əlaqədar məsələlərdir. Belə məsələləri

                  həll etmək üçün mütləq təcrübə aparmaq lazımdır. Ona görə də onları ancaq

                  sinifdə həll edirlər. Məsələn, “İki sınaq şüşəsində NaCl və K

                  verilmişdir. Hansı sınaq şüşəsində hansı məhlulun olduğunu tapın”.

                  Hesablama məsələlərində məlum kəmiyyətlərə əsasən tələb olunan nəticə

                  hesablanıb tapılır. Bu kəmiyyətlər ya məsələnin şərtində hazır verilir və ya gizli

                  halda verilir; onu hesablayıb tapmaq lazım gəlir, yaxud da soraq kitablarından,

                  cədvəllərdən axtarılıb tapılır.

                  Xarakterindən asılı olaraq hesablama məsələləri üç qrupa ayrılır: 1) sadə

                  çalışma məsələləri; 2) elmi tədqiqat xarakterli məsələlər; 3) istehsalat-texniki

                  Çalışma məsələlərindən əsas məqsəd keçilmiş dərsi möhkəmlətmək,

                  kimyəvi birləşmələrin tərkiblərini şagirdlərin yaxşı öyrənmələrinə və yadda

                  saxlamalarına kömək etməkdir. Bu cür məsələləri həll etmək üçün şagirdlərin çox

                  dərin fikirləşmələri lazım gəlmir. Onlar həyatla, istehsalat prosesləri ilə bağlı

                  olmaya da bilər. Məsələn: 1) Nə qədər suda: a) 8 q oksigen; b) 2 q oksigen vardır?

                  2) Şəkərin hansı kütləsində (C

                  ) 7, 2 q. karbon vardır? 3) a) 36 q suda; b) 1

                  -də; c) 4 q hidrogendə (H

                  ), e) 126 q. nitrat turşusunda (HNO

                  maddə vardır? Bu məsələlər şagirdləri sırf çalışdırmaq, kimyəvi formulun

                  mahiyyətini başa salmaq, mol anlayışını dərin dərk etdirmək məqsədi güdür.

                  Elmi-tədqiqat xarakterli məsələlərin istehsalatla bilavasitə əlaqəsi yoxdur. Onlar

                  şagirdlərə kimya elmini dərin öyrənmək, onu şüurlu surətdə qavramaq, məktəbdə

                  qazandıqları biliyi kimya istehsalatına tətbiq etmək vərdişləri aşılayır.

                  İstehsalat-texniki xarakterli hesablama məsələləri bilavasitə həyat,

                  istehsalatla əlaqədar məsələlərdir. Bu qrup məsələlərin həlli də şagirdlərdən dərin

                  düşünmək, öyrəndiyi qanunları və onları ifadə edən formulları düzgün tətbiq edə

                  bilmək vərdişini tələb edir.

                  2. Hesablama məsələlərinin təsnifatı

                  Kimya məsələlərinin tam işlənilmiş təsnifatı hələlik mövcud deyildir. Kimya

                  metodikası üzrə müxtəlif dərsliklərdə, həmçinin kimyadan məsələ həlli üzrə

                  xüsusi vəsaitlərdə və məqalələrdə kimya məsələlərinin təsnifatının müxtəlif

                  variantları verilir. Kimya məsələlərinin 1) hesablama (miqdarı) və 2) vəsfi

                  məsələlər kimi iki böyük qrupa bölünməsi hamı tərəfindən qəbul olunmuş hesab

                  olunur. Hər bir qrup öz növbəsində müxtəlif tiplərə bölünür. Ancaq həmin tiplərin

                  Kimya məktəbdə

                  mahiyyəti və sayı haqda vahid bir fikir yoxdur.

                  Kimyadan hesablama məsələlərini şərti olaraq üç yarımqrupa bölmək olar:

                  1. Kimyəvi formulların istifadəsinə və kimyəvi formulların çıxardılmasına

                  2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərinin istifadəsinə əsaslanan məsələlər

                  3. Maddələrin məhlulları ilə bağlı məsələlər. Hər bir yarım qrupa çoxlu

                  sayda müxtəlif növ məsələlər daxil edilir. Məsələn, 1-ci yarımqrupa 15-dən çox

                  məsələ növü daxil edilir:

                  1) birləşmələrin nisbi molekul kütlələrinin hesablanması;

                  2) maddədə elementlərin kütlə nisbətlərinin hesablanması;

                  3) birləşmədə elementin kütlə payının hesablanması;

                  4) maddənin məlum kütləsinə görə həmin maddədə olan hər hansı bir

                  elementin kütləsinin hesablanması;

                  5) maddədə olan hər hansı bir elementin məlum kütləsinə görə maddənin

                  6) qazın nisbi sıxlığının hesablanması;

                  7) nisbi sıxlığına görə qazın nisbi molekul kütləsinin hesablanması;

                  8) kütləsinə görə maddənin miqdarının hesablanması;

                  9) maddə miqdarına görə onun kütləsinin hesablanması;

                  10) birləşmədə elementlərin kütlə paylarına görə onun sadə formulunun

                  11) birləşmədə elementlərin kütlə paylarına və qazın nisbi sıxlığına görə

                  maddənin həqiqi formulunun təyini;

                  12) yanma məhsullarının kütlələrinə görə maddənin formulunun təyini;

                  13) maddənin kütləsi, maddə miqdarı və həcminə (qazlarda) görə onda olan

                  hissəciklərin sayının hesablanması;

                  14) qaz halında olan maddənin kütləsinin həcminə görə hesablanması;

                  15) qaz halında olan maddənin həcminin kütləsinə və maddi miqdarına görə

                  hesablanması və s.

                  Reaksiya tənliklərinin istifadəsinə əsaslanan məsələ növləri bundan daha da

                  Maddələrin məhlullarına aid olan hesablama məsələlərinin aşağıdakı növləri

                  1) maddənin “həll olması” anlayışına aid hesablamalar;

                  2) məhlulda həll olan maddənin kütlə payı anlayışının istifadəsinə aid

                  3) molyar qatılıq anlayışına aid hesablamalar;

                  4) bir qatılıqdan digər qatılığa keçilməsinə aid hesablamalar.

                  Tədris prosesində məsələlərin hər hansı bir növünə üstünlük verilməməlidir.

                  4(48)2014

                  Ancaq bütün məsələ növlərindən öz vaxtında və yerində istifadə etməklə, həm də

                  optimal miqdarda istifadə etməklə ən qısa müddətdə, ən az qüvvə sərf etməklə

                  müsbət nəticələr əldə etmək olar.

                  3. Hesablama məsələlərinin həlli üsulları

                  Hesablama məsələlərinin əsas altı həlli üsulu vardır: 1) kütlələrin

                  nisbətlərindən istifadə üsulu; 2) kütlələrin müqayisəsi üsulu; 3) “maddə miqdarı”

                  və “mol” anlayışlarından istifadə üsulu; 4) tənasübün tərtibi üsulu; 5)

                  mütənasiblik əmsalından istifadə üsulu; 6) vahidə gətirmə üsulu. Aşağıdakı iki

                  məsələni həll etməklə bu üsulların mahiyyətini açıqlayaq:

                  Məsələ 1. Zavoda 464 t maqnetit filizi gətirilmişdir. Bu qədər filizdə olan

                  dəmirin kütləsini təyin edin:

                  Maddələrin məsələnin şərtində verilən kütlələri formul üzrə

                  hesablanan kütlələri ilə müqayisə edilir. Fe

                  -ün formul üzrə hesablanan kütləsi:

                  =232 q. Məsələnin şərtində

                  verilən kütləsi isə 464 tondur.

                  Deməli, maqnetitin məsələnin şərtində verilən kütləsi formul üzrə

                  hesablanan kütləsindən 2·10

                  dəfə çoxdur. Onda filizdə olan dəmirin kütləsi də

                  formul üzrə hesablanan kütləsindən 2·10

                  dəfə çox olacaqdır: m(Fe)=168 q.

                  . 1) 464 t filizdəki Fe

                  -ün miqdarı nə qədərdir?

                  2) 464 t filizdə Fe-un miqdarı nə qədərdir?

                  3) 464 t filizdəki dəmirin kütləsi nə qədərdir?

                  Formuldan görünür ki, bir mol Fe

                  -də 3 mol Fe vardır.

                  -də olan dəmirin kütləsinin Fe

                  nisbətini götürsək alarıq:

                  Deməli, filizdə olan dəmirin kütləsi maqnetitin kütləsindən

                  1,38 dəfə az olmalıdır. Yəni:

                  Kimya məktəbdə

                  IV üsul. Molyar kütlələrin hesablanmasında aydın olur ki, 232 q. Fe

                  168 q Fe vardır, onda verilmiş 464·10

                  -də __ Xq Fe olar.232-168

                  V üsul. İstənilən mütənasib dəyişilən kəmiyyətlərdən birinin o birinə

                  nisbətən sabit kəmiyyətdir. Bu kəmiyyətə mütənasiblik sabiti deyilir. Məsələn,

                  . Kimyəvi hesablamalarda belə bir sabit kəmiyyət verilmiş şəraitdə

                  maddənin kütləsinin nisbi molekul kütləsinə nisbəti ola bilər. Onda elementin

                  maddədəki kütləsi mütənasiblik əmsalının elementin nisbi atom kütləsinə və

                  elementin birləşmədəki atomlarının sayı hasilinə bərabər olar m(el)=k·n·Ar; n –

                  element atomlarının sayı. Deyilənlərə əsasən:

                  VI üsul. 1) Bir qram Fe

                  -də neçə qram Fe vardır.

                  232 q – 168 q Fe x

                  -də necə t Fe vardır?

                  Məsələ 2. 10 q kükürd (IV) oksid almaq üçün sulfat turşusu ilə nə qədər

                  natrium sulfit reaksiyaya daxil olmalıdır?

                  )=1 mol·64 q/mol=64 q

                  4(48)2014

                  Deməli, reaksiyaya daxil olan Na

                  -ün kütləsi alınan SO

                  1,97 dəfə çox olmalıdır. Yəni, m(Na

                  II üsul. m(SO

                  )=1 mol·64 q/mol=64 q

                  )=1 mol·126 q/mol=126 q

                  Praktiki olaraq alınan SO

                  -nin kütləsi (16 q) reaksiya tənliyi üzrə hesablanan

                  -nin kütləsindən (64 q) 4 dəfə azdır: Ona görə də praktiki verilən Na

                  kütləsi də 4 dəfə az olmalıdır: m(Na

                  III üsul. ν(SO

                  Tənliyə görə reaksiyaya daxil olan Na

                  -də 0,25 mol olmalıdır

                  )=0,25mol·126 q/mol=31,5 q

                  Reaksiya tənliyi üzrə mütənasiblik əmsalını tapmaq üçün maddənin

                  praktiki olaraq verilən kütləsini onun reaksiya tənliyindəki mollarının sayı ilə

                  molyar kütləsi hasilinə bölmək lazımdır:

                  . Axtarılan maddənin kütləsini

                  tapmaq üçün mütənasiblik əmsalını təyin olunan maddənin mollarının sayına və

                  molyar kütləsinə vurmaq lazımdır.

                  almaq üçün nə qədər Na

                  almaq üçün nə qədər Na

                  Kimya məktəbdə

                  4. Kimyadan hesablama məsələlərinin həllinin öyrədilməsinə aid ümumi

                  Kimya tədrisi prosesində məsələ həllinə mümkün qədər tez başlamaq

                  lazımdır. Əlbəttə, ilkin məsələlər sadə olmalı, ancaq vəsfi xarakter daşımalı,

                  adətən öyrənilən mövzuya aid sual-məsələlərdən ibarət olmalıdır.

                  Kimya məsələlərini həll etməyi öyrədərkən aşağıdakı tələbləri yerinə

                  1) Şagirdlərə təqdim olunan məsələlər onların gücünə, qabiliyyətinə müvafiq

                  olmalıdır. Məsələlərə aid olan bütün nəzəri və faktiki material qabaqcadan

                  işlənilməli və şagirdlərə məlum olmalıdır. Verilmiş məsələlərin mürəkkəblik

                  dərəcəsini ancaq yavaş-yavaş, ardıcıl surətdə artırılması vacibdir. Bunun tədris

                  prosesində çox böyük əhəmiyyəti vardır, həm də tərbiyəvi cəhətdən çox vacibdir.

                  Belə ki, həll edilmiş məsələnin düzgün cavabını aldıqda şagirdlər öz əməyinin

                  müsbət nəticələrinə görə sevinir və razılıq hissi keçirirlər. Bu da sonrakı iş üçün

                  təkan verir, onlarda kimyaya həvəs oyadır. Əksinə, məsələlərin həddindən artıq

                  mürəkkəb olması, onların gücünə uyğun olmaması əks təsir göstərir. Belə

                  məsələlərin həll edilməsi arzu edilən nəticəni vermir, çox əmək sərf olunmağa

                  səbəb olur. Ona görə də təlim üçün əhəmiyyəti az olur və tərbiyəvi cəhətdən

                  zərərlidir. Çünki bu halda şagirdlərdə öz bacarıqlarına, gücünə inamsızlıq,

                  kimyaya qarşı soyuqluq, ümumiyyətlə, əməyə mənfi münasibət yaranır.

                  Məsələlərin həddən artıq asan olması da az əhəmiyyətlidir. Belə ki, onların həlli

                  kifayət qədər zehni gərginlik tələb etmir. Belə məsələlərdən sinifdə tipik

                  məsələlərin həlli ilə tanışlıq zamanı bu və ya digər qaydanı möhkəmləndirərkən

                  istifadə etmək olar. Sonralar isə onları yavaş-yavaş mürəkkəbləşdirmək lazımdır.

                  2) Hər hansı bir mövzunu və ya fəsli öyrənməyə başladıqda verilən

                  məsələlərin ardıcıl olaraq, yavaş-yavaş mürəkkəbləşdirmək tələbini gözləmək

                  məqsədi ilə həmin dövr ərzində hansı məsələləri hansı ardıcıllıqla həll ediləcəyini

                  qabaqcadan fikirləşmək və onların gündəlik planda nömrələrini qeyd etmək

                  lazımdır. Sözsüz ki, şagirdlər üçün nəzərdə tutulan hər bir məsələ müəllimin özü

                  tərəfindən qabaqcadan həll edilməlidir. Bu, mümkün ola bilən, ancaq nəzərdə

                  tutulmayan təsadüflərdən xilas olmağa, məsələnin həllini daha aydın izah etməyə

                  3) Məsələnin şərti ilə tanışlıq prosesi daha əhəmiyyətlidir. Şagirdlər

                  məsələni həll edərkən çox hallarda şərtə kifayət qədər fikir vermədən

                  hesablamalar aparırlar. Nəticədə tamamilə lazım olmayan, mənasız, əhəmiyyətsiz

                  iş görmüş olurlar. Belə hallara yol verməmək üçün sinifdə məsələni həll etməyə

                  başladıqda onun şərtini şagirdlərdən birinə dəqiq, ifadəli, durğu işarələrini də

                  nəzərə almaq şərtilə ucadan oxutmaq lazımdır. Xüsusilə, VIII sinifdə məsələnin

                  şərtini təkrarən oxutmaq və şifahi olaraq, yenidən təkrar etdirmək daha faydalıdır.

                  4(48)2014

                  Bu halda şagirdlərin çoxunun şüurunda məsələdəki kəmiyyətlər arasında qarşılıqlı

                  əlaqə yaradılır və məsələnin həlli planı nəzərdə tutulur.

                  Məsələnin şərti ilə tanışlıqdan sonra şagirdlərə onun həlli planı haqda

                  fikirləşmək təklif olunur və həllin hər mərhələsinə aid sualların ardıcıllığı verilir.

                  4) Bütün hallarda, həm evdə, həm də sinifdə hər bir hesablama üçün sual

                  tərtib edilməli və dəftərə yazılmalıdır. Hesablamada meydana çıxan hər bir yeni

                  kəmiyyət müəyyən üsulla hesablanıb tapılmalıdır. Sualları çox da xırdalamaq o

                  qədər də vacib deyildir (məs., nisbi atom və nisbi molekul kütləsinə aid suallar).

                  Məsələnin şərtindən tapılması mümkün olan bütün kəmiyyətlər ona aid olan

                  sualın həllində yazılmalıdır.

                  Sualların tərtib edilməsi məsələni başa düşərək, daha şüurlu surətdə həll

                  etməyə kömək edir. Şagirdləri apardıqları hər bir riyazi əməliyyatı düzgün, aydın

                  və dəqiq ifadə etməyə, həmçinin, axtarılan kəmiyyətləri hansı yolla və hansı

                  ardıcıllıqla təyin etmək üçün düşünməyə vadar edir. Bu da yuxarıda dediyimiz

                  kimi onların düşünmə qabiliyyətinin, öz fikirlərini dəqiq, aydın, yığcam ifadə

                  etmək bacarığının inkişafına səbəb olur.

                  Bəzən, xüsusən, yuxarı siniflərdə, şagirdlər sualların yazılmasını zəruri

                  hesab etmirlər. Amma onlar çox hallarda bu və ya başqa hesablama vasitəsilə nəyi

                  tapdıqlarına cavab verə bilmirlər. Bəzən onlar mənasız hesablamalar aparır və

                  ağlasığmaz nəticələr alırlar (məs., 100 q. mis 2-oksiddə 120 q Cu vardır, yaxud,

                  karbon qazında 110% C vardır və s.). Amma belə nəticələr onları narahat etmir –

                  çünki bu nəticələr “hesablamalardan” alınmışdır.

                  Bütün bunlar sübut edir ki, şagirdlər məsələni düzgün dərk etməmişlər və

                  aparılan hesablamaları başa düşmürlər. Məsələ həllinə şüurlu surətdə yanaşmağa

                  nail olmaq üçün şagirdləri sual tərtib etməyə öyrətmək vacibdir.

                  Məsələ həllinin xarici tərtibatının da müəyyən əhəmiyyəti vardır. Bu,

                  şagirdləri səliqəli yazmağa öyrədir, diqqətini və fikrini toplamağa, intizamlı

                  olmağa vadar edir. Məsələnin şərti ilə tanış olduqdan sonra onun həllinə

                  başladıqda şagirdlər bir qədər həyəcan hissi keçirirlər. Elə bir nəsə onlara şərti

                  araşdırmağa və düzgün plan tərtib etməyə maneçilik edir. Həlli yazmağa

                  başladıqda isə sakitləşir və özlərini planlı surətdə, intizamlı işləməyə məcbur

                  Qeyd etmək lazımdır ki, şagirdlərdən rəqəmləri, kimyəvi işarələri və

                  reaksiya tənliklərini düzgün, səliqəli yazmağı tələb etmək lazımdır.

                  5. Kimyadan hesablama məsələlərinin həllinin öyrədilməsi metodikası

                  Kimyadan hesablama məsələlərinin həlli yolları çox müxtəlifdir. Məsələnin

                  həll edilməsi bir çox əməliyyatlardan ibarətdir. Bu əməliyyatların hamısının bir-

                  birilə əlaqədar olması və onların müəyyən ardıcıllıqla yerinə yetirilməsi çox

                  vacibdir. Məsələnin həllinin öyrədilməsinin ən mühüm faktoru bu əməliyyatların

                  Kimya məktəbdə

                  yerinə yetirilməsi ardıcıllığının müəyyənləşdirilməsidir. Hesablama məsələlərinin

                  həlli aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilməlidir:

                  Məsələni diqqətlə oxumaq və mahiyyətini başa düşməyə çalışmaq;

                  Kəmiyyətlərin qəbul olunmuş işarələrindən istifadə edərək məsələnin

                  şərtini və köməkçi verilənləri (məs. Mr, M.) yazmaq;

                  Məsələni analiz edərək onun həlli planını müəyyənləşdirmək;

                  Sualları tərtib edərək, hesablamaları aparmaq;

                  Alınmış nəticəni yoxlamaq;

                  Hər hansı məsələ həll edildikdə bu mərhələlərin hamısı ardıcıl yerinə

                  yetirilməlidir. Məsələ həllinin mərhələlərinin göstərilən ardıcıllığını

                  aşağıdakı məsələnin həlli üzərində göstərək.

                  Cl) nə qədər sönmüş əhənglə (Ca(OH)

                  lazımdır ki, alınmış ammonyakdan 1 kq 17%-li ammonyak məhlulu

                  hazırlamaq mümkün olsun?

                  Məsələnin diqqətlə oxunması və mahiyyətinin başa düşülməsi.

                  Məsələni diqqətlə oxuduqda aydın olur ki, onun həllində naşatırla sönmüş

                  əhəng, arasındakı reaksiyanın tənliyindən və ammonyakın məhluldakı faizlə

                  qatılığını ifadə edən formuldan istifadə etmək lazım gələcəkdir.

                  2. Kəmiyyətlərin qəbul edilmiş işarələrindən istifadə edərək məsələnin

                  şərtinin və köməkçi verilənlərin yazılması

                  Məsələnin mətnindən aşağıdakı kəmiyyətlərin verildiyi məlum olur: 1)

                  ammonyak məhlulunun kütləsi; 2) məhlulda ammonyakın kütlə payı; 3) sönmüş

                  əhəngin axtarılan kütləsi. Köməkçi verilənlər kimi ammonyakın və sönmüş

                  əhəngin molyar kütlələrini götürmək lazımdır.

                  Məsələnin şərti fizika məsələlərinin həllində olduğu kimi yığcam və dəqiq

                  sxem üzrə yazılmalı. Həllindən şaquli xətlə ayrılmalıdır. Şərtdə əvvəlcə verilən

                  kəmiyyətlər, sonra axtarılan, daha sonra isə köməkçi kəmiyyətlər yazılmalıdır.

                  Verilən kəmiyyətlər axtarılanlardan üfüqi xəttlə ayrılmalıdır.

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.