Uşaq və yeniyetmələrin gigiyenası

Adolesan bəslənmə

“Hər bir məktəblinin şəxsi gigiyenası ailəsindən və özündən asılıdır”

Uşaqların bədəni böyüklərə nisbətən zəif olduğundan onların xəstəliklərə tutulmaları daha asan olur. Xüsusilə də məktəbə, bağçaya gedən uşaqlarda bu hallar daha sıx baş verir. Hazırda məktəb uşaqları arasında bir sıra xəstəliklər yayılıb. Uşaqların bir neçə saat fasiləsiz parta arxasında əyləşməsi və məktəbdə olan vaxt gigiyenik qaydalara əməl etməməsi onların bəzi xəstəliklərə tutulmasına gətirib çıxarır. Məktəblilər arasında bu tip xəstəliklərin yayılmasının səbəbinin nə olduğunu və bunların qarşısını almaq üçün nə kimi tədbirlər görülə biləcəyini öyrəndik.

Respublikanın Əməkdar Müəllimi Almaz Həsrət deyir ki, bu problem hər dövrdə olub və olacaq da. Çünki orta məktəblərdə parta arxasında əyləşən şagirdlər səhər saat səkkizdən günorta birə qədər oturaq vəziyyətdə olurlar. “Ümumiyyətlə, nə problem yaranırsa hamısı şagirdlərimizin hərəkətsizliyindən irəli gəlir. Uşaq müəyyən yaş həddinə çatanda bağçaya, məktəbə gedir. Onların əksəriyyəti məktəbə maşınla gəlib-gedirlər. Bunun da nəticəsində onların bədənlərində müəyyən dəyişiklik əmələ gəlir. Yəni uşaqlar hərəkətdən uzaq olduqlarından və istər evdə, istər təhsil müəssisəsində idmanla məşğul olmadıqlarından bədənlərində deformasiyalar baş verir. Bəzi uşaqların günlük rejiminə fikir versəniz görəcəksiniz ki, onlar çox hərəkətsiz olurlar. Səhər dərsə maşınla gəlirlər, evə maşınla gedirlər, evdə də oturaq vəziyyətdə olurlar. Yəni uşaq daim hərəkətsiz olur. Bu, müəyyən vaxtdan sonra onların sağlamlığı üçün fəsadlar törədir. Amma bunu bütün məktəb uşaqlarına aid etmək olmaz. Araşdırmalar göstərir ki, bölgə və rayon məktəblərində bu cür hallar yaşanmır. Çünki oradakı uşaqlar dərsə piyada gedir və evə piyada gəlir. Evə gəldikdən sonra da həyətdə müəyyən işlərlə məşğul olur. Bu səbəbdəndir ki, Bakıda elə məktəblər var ki, müəllimlər dərs arası uşaqlara az bir vaxt ərzində olsa da bəzi fiziki hərəkətlər etdirirlər”.

Almaz xanım həmçinin qeyd edir ki, uşaqlar evdən gətirdikləri yeməyi yeyərkən və ya məktəbin bufetindən aldığı qidanı qəbul edərkən əllərini yumur. “Təbii ki, məktəbdə su təchizatı var. Amma uşaqlar yemək yeməzdən əvvəl gedib əllərini yumurlar. Bu da evdə valideynlərin, məktəbdə sinif rəhbərinin maarifləndirməməsindən irəli gəlir. Uşaqlar ola bilsin bilmir, amma böyüklər bunu öyrətməlidirlər. Bunu bütün şagirdlərə şamil etmək olmaz. Elə ailələrin uşaqları var ki, imkan daxilində yaş salfetkalarla, xüsusi dəsmallarla əllərini təmizləyirlər. Ümumilikdə hər bir məktəblinin şəxsi gigiyenası ailəsindən və özündən asılıdır”.

Azərbaycan Tibb Universitetinin Uşaq və yeniyetmələr gigiyenası, əmək gigiyenası kafedrasının müdiri Şəhla Balayeva bildirir ki, məktəb xəstəlikləri termini 19-cu əsrdən yaranıb. “Bunlara mədə-bağırsaq sisteminin pozğunluğu, qamətin əyilməsi, görmənin zəifləməsi kimi xəstəliklər aiddir. Bu xəstəliklərin əsas səbəbi məktəbdə uşaqların uzun müddət oturaq vəziyyətdə olmalarıdır. Digər tərəfdən, uşaqların oturduqları partalar onların boy göstəricilərinə uyğun olmur. Partaların səthi düz olduğuna görə məcburdurlar ki, yazan və oxuyan zaman başlarını daha çox əysinlər. Bəzən sinif otağının işıqlanması düzgün olmur. Həmçinin məktəblinin çantasının ağır olması və s. uşaqlarda müəyyən xəstəliklərin əmələ gəlməsinə səbəb olur”.

Ş. Balayeva deyir ki, gigiyenik qaydalara əməl olunması üçün daha yaxşı olardı ki, ümumi məktəbdə deyil, hər bir sinif otağında əl-üz yumaq üçün imkan olsun. “Uşaqların əllərini yumadan qidalanması onlarda mədə-bağırsaq sisteminin pozulmasına, qurd xəstəliklərinin əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Bütün bunların qarşısını almaq üçün həm valideynlər, həm müəllimlər uşağa nəzarət etməlidirlər. Çalışmaq lazımdır ki, uşaq boyuna uyğun parta arxasında əyləşsin. Buna həm evdə, həm məktəbdə nəzarət etmək lazımdır. İstər sinif otağının, istərsə də uşağın dərslə məşğul olduğu yerin işıqlanma sistemi yaxşı olmalıdır. Bu zaman uşağın gözünə güc düşmür. Hərəkətsizliyin qarşısını almaq üçünsə məktəblilər hər gün dərsdən sonra heç olmasa altmış dəqiqə açıq havada gəzərək fəal hərəkətlərlə məşğul olmalıdırlar. Təbii ki, bu hərəkətlərin müddəti nə qədər çox olsa, bir o qədər yaxşıdır. Mümkün olarsa, məktəblərdə uşaqlar üçün oyun meydançaları yaradılmalıdır ki, onlar böyük tənəffüslərdə həmin meydançalarda hərəkət edərək gərginliklərini aradan qaldırsınlar”.

Uşaq və yeniyetmələrin gigiyenası

Uşaq və yeniyetmələrin gigiyenası sağlamlığın qorunması və gücləndirilməsinə yönəlmiş bir sıra gigiyenik qaydalardır. Uşaq və yeniyetmələrin gigiyenikası əsasları bədənin, ağız boşluğunun, cinsiyyət orqanlarının düzgün saxlanılması və şəxsi qayğı məhsullarının, geyim və ayaqqabıların düzgün istifadə edilməsinə dair normaları əhatə edir. Gigiyena, əmək və istirahət konsepsiyasının mühüm komponentləri kimi, gündüz rejimi və qidalanma məsələləri həll olunur. Şəxsi gigiyena ilə uyğunlaşma normal və sağlam həyat üçün şərtlərdən biridir.

Bir gəncin şəxsi gigiyenası qaydaları

Adolesanlarda, endokrin bezlərin funksiyasında kəskin dəyişikliklər olur, buna görə də bədənində baş verəcək dəyişikliklər üçün bir gəncin əxlaqi cəhətdən hazırlanmasına ehtiyac var. Adolesan çağında bədənin üzdə görünə biləcəyini xatırladırıq (bu komplekslərin səbəbi tez-tez olur), belə ki, dəri gigiyenasına sadiqlik bir yeniyetmə üçün çox vacibdir. Müvafiq dəriyə qulluq etmək üçün, bir beautician müraciət və ya anti-acne kosmetika müraciət edə bilərsiniz. Həm də ergenlikdə dəri bezləri çox işləməyə başlayır, buna görə də dərini gövdə və arxa hissələrdə saxlamağa və deodorizasiya maddələrini istifadə etməyə xüsusi əhəmiyyət vermək lazımdır.

Adolesanların intim gigiyena

Adolesanlarda intim gigiyena və düzgün cinsi təhsili böyük əhəmiyyətə malikdir. Bir yeniyetmə ilə, ergenlik çağında baş verən fizioloji dəyişikliklər barədə söhbətlər aparılmalıdır. Gənc yaşlı yoldaşlardan deyil, evin divarlarında zəruri məlumatların maksimum məbləğini alması vacibdir. Beləliklə, bir yeniyetmə, hər hansı bir problemlə, valideynlərinə müraciət edə biləcəyini biləcək.

Adolesan oğlanların gigiyenası

Üzümün genç yaşlarında olan uşaqlarda böyüməyə başlayırlar, buna görə də ata oğluna təraş cihazını istifadə etməyi öyrətməlidir. Bundan əlavə, cavan oğlana çirklənmənin başlanğıcı və ilk ereksiyaların görünüşü ilə xarakterizə olunur. Oğlanı paltar dəyişdirmək üçün vaxtında öyrət, cinsiyyət orqanlarından saman qalıqlarını yuyun. Yeniyetmənin bilmək lazımdır ki, bu dəyişikliklər utancırılmamalıdır, ona görə bir oğlandan kişiyə çevrilir.

Gənc qızın gigiyenası

Qızlar, menstruasiya başlanğıcı və bu proses ilə əlaqəli olan dəyişikliklər barədə danışmalıdırlar. Adolesan bir təzyiq alacaq və menstrüel dövrü haqqında sizə məlumat verən bir ginekoloqa müraciət etmək üçün yaxşı bir vaxtdır. Qızın xarici cinsiyyət orqanlarını təmiz saxlamağa, şəxsi gigiyena məhsullarını istifadə etməyə öyrədir. Həmçinin, qızılca və bikini sahələrində qızlar diqqətlə qırxılmalı olan saçlarını aktiv şəkildə artırırlar.

Gündüz rejimi ergen gigiyenasının vacib bir hissəsidir

Bir gəncin normal bir həyat üçün aydın iş və istirahət rejimini yaratmaq lazımdır. Gənclərin iş gigiyenası yaş xüsusiyyətlərinə görə əqli və fiziki yüklərin paylanmasını nəzərdə tutur. Xüsusilə istehsal fəaliyyətinə və məktəblilər üçün istehsalda təcrübə keçməsinə aiddir. İş yerinin gigiyenasına baxarkən, bir gənc yenə işə gəlməməsi üçün aktiv istirahət ilə işə alternativ olmalıdır. Təhsil işlərinin həcminin artdığını nəzərə alaraq, uşaqların və yeniyetmələrin gigiyenasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Adolesan bəslənmə

Bəslənmə artan bir cismin inkişafı üçün çox vacibdir. Bütün bədənin yenidən qurulması və intensiv böyümə prosesləri ilə əlaqədar yeniyetmə düzgün qurulmuş güc rejiminə ehtiyac duyur. Gənclərin dietində balanslaşdırılmış nisbətdə bütün qida maddələrini ehtiva etməlidir. Proteinlər əsas tikinti materiallarıdır. İmmunitet sisteminin böyüməsi və formalaşması, əzələ toxumasının inkişafı üçün lazım olan proteindir. Fats və karbohidratlar bədən üçün “yanacaq” bir enerji qaynağıdır. Tiroid disfunksiyasına yol açan mineral duzlara xüsusi bir rol verilir. Vitaminlər bədəni müxtəlif xəstəliklərə daha davamlı və davamlı edirlər. Bəzi qidaların olmaması bədənin daha yavaş artmasına və zəifləməsinə səbəb ola bilər.

Şagirdin şəxsi gigiyenası

Məktəbin şəxsi gigiyenası uşağın sağlamlığının qorunması və möhkəmləndirilməsinə yönəldilmiş qaydaları əhatə edir. Onları yerinə yetirmək üçün günün səmərəli rejimi, lazımi qidalanma, fiziki və zehni əmək növlərinin dəyişməsi, iş və istirahət, fərdi gigiyena şəraitinə, sözün dar mənasında uyğun olmalıdır. Bundan əlavə, gigiyenik təhsil ümumi təhsilin ayrılmaz bir hissəsidir, bu müddət ərzində uşağın gigiyenik olması, bu şəxsin mədəni davranışının ayrılmaz bir hissəsidir.

Məktəblilər üçün gigiyenanın əsas qaydaları

1. Şagirdin şəxsi gigiyenası bədənin təmizliyi, geyimləri və evini saxlamaq üçün tələb olunan ilk qaydadır. Uşaq hər gün üzünü, əlini, boynunu yuymaq üçün dişlərini fırçaldırmaq üçün öyrədilməlidir. Gəzintidən sonra da yuyulmaq lazımdır. Axşam yataqdan əvvəl su prosedurlarını aparmaq və təmiz paltar qoymaq lazımdır. Əllər, barmağının və ayaq barmağındakı dırnaqların da xüsusi qayğıya ehtiyacı var. Uzun dırnaqların kirində toplanmadığını təmin etmək üçün, zəruri olduğu təqdirdə hər 2 həftə və ya bir dəfə diqqətlə qırılmalıdır. Tualetə və müxtəlif ictimai yerlərə getdikdən sonra hər hansı bir çirkli işdən sonra yeməkdən əvvəl əllərinizi yuyunmaq çox vacibdir. Şəxsi gigiyena da gündəlik həyatın gigiyenasını – otağı havalandırmaq, şəxsi geyim və yataq otağına qulluq etmək, yuxu və istirahət üçün əlverişli mühit yaratmaqdır.
2. Məktəblilər üçün qida gigiyenasının əsas tələbi, qida qəbulunun hər gün mütləq müəyyən vaxtda həyata keçirilməsidir. Şagird gündə ən az 4 dəfə yeməlidir. Yemək təzə hazırlanmış, balanslaşdırılmış və xoş bir qoxu və baxmaq lazımdır. Dərhal çiyin-çiyinə aparmaqla tələsməyin, habelə bir məktəbli yeyərkən əyilmək və danışmaq lazım deyil.
3. Hər bir məktəblinin müşahidə etməsi lazım olan bir qayda, zehni əmək gigiyenasıdır. Bu gigiyenin əsas məqsədi yüksək zehni səmərəliliyin uzun müddətli qorunması və sürətli yorğunluğun qarşısını almaqdır. Bunun üçün uşaq günün müəyyən rejiminə riayət etməlidir. Davamlılıq və sistematikliyini qoruyarkən işə başlanmalıdır. Zehni işlərin səmərəliliyi də diqqətlə artır, etibarlılıq və düzgünlük.
4. İşin və istirahətin dəyişməsi barədə unutmusunuz. Bu qaydaya riayət etmək üçün məktəblilərin iş yerinin gigiyenası çox vacibdir. İş yerində tələbə üçün əlverişli iş mühiti yaratmaq çox vacibdir. Əvvəlcə masanın və kafedranın dizaynının səmərəliliyindən asılı olan düzgün iş duruşu təmin edilməlidir. İş yerinin kifayət qədər işıqlandırılması və otaqda təmiz hava və əlverişli bir temperatura olmalıdır.

Uşaqlarınız həmişə bu qaydalara riayət edərsə, mən həmişə sağlam, təmiz və təravətli olacaqlarını düşünürəm.